Jupiter

Interessante weetjes over Jupiter

Jupiter gezien door de JunoCam op 24 oktober 2017
Het zuidelijk halfrond van Jupiter, gefotografeerd door de JunoCam aan boord van de Juno-sonde van de NASA. De opname is bewerkt door scientists Gerald Eichstädt and Seán Doran.
Credit: NASA/JPL-Caltech/SwRI/MSSS/Gerald Eichstädt/ Seán Doran

Jupiter is heel toepasselijk vernoemd naar de koning van de goden. Het is een zware, grote planeet met een krachtig magneetveld en meer manen dan enige andere planeet in ons zonnestelsel. Ofschoon de planeet al sinds de oudheid bekend is heeft de uitvinding van de telescoop en de opkomst van de moderne astronomie ons heel veel geleerd over deze gasreus in ons zonnestelsel.

Er zijn ontelbare interessante feitjes te vertellen over Jupiter maar we doen het met tien interessante waarvan we hopen dat je ze nog niet kende.

Jupiter is zwaar

Het is geen geheim dat Jupiter de grootste planeet in ons zonnestelsel is maar deze omschrijving doet eigenlijk geen recht aan de afmetingen. Zo is de massa van Jupiter 318 maal zo groot als de Aarde. Jupiter heeft 2,5 maal zo veel massa als alle andere planeten in het zonnestelsel samen.

Jupiter & de Aarde
Jupiter vergeleken met de Aarde

Als Jupiter meer massa zou hebben dan zou de planeet ook kleiner zijn. Meer massa zou er voor zorgen dat de dichtheid van de planeet zou toenemen waardoor de massa meer naar elkaar toegetrokken zou worden. Astronomen denken dat Jupiter 4 maal zo veel massa als nu zou kunnen hebben en daarbij even groot zou blijven.

Jupiter kan geen ster worden

Astronomen noemen Jupiter wel eens een mislukte ster maar dat is eigenlijk helemaal geen goede omschrijving. Het klopt dat, net als een ster, Jupiter rijk is aan waterstof en helium maar Jupiter heeft bij lange na niet voldoende massa om kernfusie in zijn kern tot stand te brengen. Sterren produceren met behulp van kernfusie energie; ze fuseren waterstofatomen tot helium. Dit gebeurt onder een intense druk en een zeer hoge druk. Bij dit proces komt enorm veel energie en licht vrij.

Dit wordt mogelijk gemaakt door hun enorme zwaartekracht. Als Jupiter kernfusie zou willen laten plaatsvinden en een ster worden dan zou de planeet een factor 70 meer massa moeten hebben dan nu. Als je enkele tientallen Jupiters op elkaar zou laten botsen dan zou je misschien een ster kunnen maken maar in de tussentijd blijft Jupiter een grote gasplaneet die geen kans heeft om een ster te worden.

Jupiter is de snelst draaiende planeet in het zonnestelsel

Rekening houdende met zijn grootte en massa beweegt Jupiter inderdaad zeer snel. De rotatiesnelheid van de planeet bedraagt 12,6 kilometer per seconden oftewel 45.300 kilometer per uur en de planeet heeft slechts ongeveer 10 uur nodig voor een complete rotatie om zijn as. Omdat de planeet zo snel draait is Jupiter aan de polen een beetje afgeplat en stulpt de planeet rond de evenaar uit.

Gemeten langs de evenaar is Jupiter 4600 kilometer groter dan gemeten om de polen. Met andere woorden de diameter van de planeet over de polen bedraagt 66.854 ± 10 kilometer (10.517 * de Aarde), terwijl de diameter over de evenaar 71.492 ± 4 kilometer is (11.209 * de Aarde). Deze hele snelle rotatie helpt mee bij het opwekken van het enorme magneetveld van de planeet en draagt sterk bij aan de gevaarlijke straling in de omgeving van Jupiter.

De wolken van Jupiter zijn slechts 50 kilometer dik

En dat klopt. Al die mooie draaiende wolken en stormen die je op de planeet ziet zijn slechts ongeveer 50 kilometer dik. Ze bestaan uit ammoniakkristallen die in twee verschillende wolkendekken zijn verdeeld. Het donkere materiaal bevat componenten uit de diepere delen van Jupiter die in de atmosfeer onder invloed van zonlicht van kleur veranderen. Onder deze wolken bevindt zich alleen waterstof en helium.

De Grote Rode Vlek op Jupiter
Jupiter en zijn Grote Rode Vlek (credit NASA/Hubble)

De Grote Rode Vlek is al heel erg lang zichtbaar

De Grote Rode Vlek is een van de meest bekende structuren op Jupiter. Deze storm, die zich ten zuiden van de evenaar bevindt, heeft een doorsnede van ongeveer 24.000 kilometer en een hoogte van 12 – 14.000 kilometer. De storm is groot genoeg om er twee of drie planeten met de grootte van de Aarde in te stoppen. De Grote Rode Vlek is al minstens 350 jaar zichtbaar. De vlek wordt al sinds de 16de eeuw waargenomen.

De Grote Rode Vlek werd in 1665 door de Italiaanse astronoom Giovanni Cassini voor het eerst herkend. In de 20ste eeuw begonnen astronomen te denken dat het een storm is die door de snel-bewegende en turbulente atmosfeer van Jupiter in stand wordt gehouden. Deze theorieën werden door de Voyager 1 missie bevestigd. Deze ruimtesonde bestudeerde de Grote Rode Vlek in detail tijdens zijn scheervlucht langs de planeet in 1979.

Het lijkt er echter op dat de vlek krimpend eis. Uitgaande van de waarnemingen van Cassini was de vlek in de 17de eeuw ongeveer 40.000 kilometer groot en dat is ongeveer twee keer zo groot als tegenwoordig. Astronomen weten niet of de vlek uiteindelijk helemaal zal verdwijnen maar ze zijn er wel van overtuigd dat er elders op de planeet dan wel weer eens een keer een nieuwe zal ontstaan.

Jupiter heeft ringen

Als mensen denken aan een ringensysteem bij een planeet dan denken ze natuurlijk als eerste aan Saturnus. Maar ook de andere gasreuzen hebben hun eigen ringensysteem. Jupiter was de derde planeet waarbij ringen werden gevonden. De ringen van Jupiter zijn heel erg zwak. Ze bestaan uit drie hoofd segmenten, een binnenste torus van deeltjes die we de halo noemen, een relatief heldere hoofdring en een buitenste ijle ring.

Algemeen wordt aangenomen dat de ringen zijn ontstaan door materiaal dat door middel van meteorietinslagen afkomstig is van de manen. De hoofdring in het bijzonder zou zijn ontstaan uit materiaal van de manen Adrastea en Metis terwijl de manen Thebe en Amalthea verantwoordelijk zouden zijn voor de zwakke buitenste ring.

Vanwege de sterke aantrekkingskracht van Jupiter kwam het materiaal in een baan om de planeet terecht in plaats van terug te vallen op de manen. De ring wordt ook regelmatig ververst. Zo valt er materiaal langzaam naar Jupiter toe maar komt er ook nieuw materiaal van de manen bij.

Het magneetveld van Jupiter is 14 keer sterker dan het magneetveld van de Aarde

Een kompas zou zeker werken op Jupiter. De planeet heeft namelijk het sterkste magneetveld in het zonnestelsel. Astronomen denken dat het magneetveld wordt opgewekt door wervelstormen van geleidend materiaal in de kern van vloeibaar metallisch waterstof. Dit magneetveld vangt deeltjes zwaveldioxide die vrijkomen bij de vulkaanuitbarstingen op Io en maakt er zwavel en zuurstof-ionen van. Samen met waterstof-ionen die afkomstig zijn uit de atmosfeer van Jupiter ontstaat er een deken van plasma in het equatoriale vlak van Jupiter.

Magneetveld Jupiter
Het grote, sterke en gecompliceerde magneetveld van Jupiter

Verder weg zorgt de interactie tussen de magnetosfeer en de zonnewind voor een schokgolf, een gevaarlijke stralingsgordel die schade kan veroorzaken aan ruimtesondes. De vier grootste manen van Jupiter draaien allemaal binnen de magnetosfeer die hen beschermd tegen de zonnewind maar die het ook lastig maakt om er een permanente bemande buitenpost te vestigen. De magnetosfeer van Jupiter is ook verantwoordelijk voor de intense radiostraling vanaf de poolgebieden van de planeet.

Jupiter heeft 79 manen

Op moment van schrijven heeft de planeet 79 bevestigde manen die een naam hebben gekregen echter er zijn schattingen dat de planeet misschien wel 200 manen heeft. De meeste van die manen hebben een diameter van minder dan 10 kilometer en ze zijn allemaal na 1975, toen de Pioneer 10 als eerste ruimtesonde een bezoek bracht aan de planeet, ontdekt.

Jupiter heeft vier grote manen die we, naar hun ontdekker Galileo Galilei, ook wel de Galileïsche manen noemen. Het zijn Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Deze manen behoren tot de grootste in het zonnestelsel. Ganymedes is met een doorsnede van 5262 kilometer de grootste.

De Galileische manen
familieportret van de Galileische manen van Jupiter. van links naar rechts: Ganymedes, Callisto, Io en Europa.

Jupiter is door 8 ruimtesonde bezocht

In december 1973 was de Pioneer 10 de eerste ruimtesonde die langs Jupiter vloog. In december 1974 volgde Pioneer 11. Voyager 1 en Voyager 2 brachten beiden in 1979 een bezoek aan Jupiter. Daarna bleef het stil tot in 1992 toen de Ulysses arriveerde. In 1995 was het de beurt aan de Galileo-sonde. In 2000 maakte de Cassini-sonde op weg naar Saturnus ook een scheervlucht langs Jupiter en in 2007 maakte de New Horizons op weg naar Pluto ook zijn opwachting. Op dit moment draait de Juno zijn rondjes om de planeet.

Je kan Jupiter met je eigen ogen zien

Jupiter is in helderheid het derde object in ons zonnestelsel, alleen de Zon en Venus zijn helderder. De kans is groot dat je Jupiter aan de sterrenhemel hebt gezien zonder te weten wat je ziet.

De kans is groot dat als je een erg heldere ster ziet dat je dan naar Jupiter kijkt. Neem er een verrekijker bij of ga naar iemand met een telescoop. Zelfs bij geringe vergroting kan je al de vier grootste manen van Jupiter als lichtpuntjes zien. Als je met een verrekijker naar Jupiter kijkt dan zie je in feite ongeveer wat Galileo Galilei in 1610 zag toen hij de planeet bestudeerde.

 

Eerste publicatie: 31 maart 2019
Bron: UniverseToday

Meer over Jupiter