Saturnus - manen

Janus – maan van Saturnus

Janus wordt samen met de maan Epimetheus wel de Siamese tweeling van Saturnus genoemd omdat beide manen in nagenoeg dezelfde baan om de planeet draaien. Deze zogenoemde 1:12 resonantie heeft astronomen lange tijd verbaasd omdat ze het niet voor mogelijk hielden dat twee objecten elkaars baan konden delen zonder met elkaar in botsing te komen.

De Saturnusmaan Janus
De Saturnusmaan Janus. Credit: NASA

Janus en Epimetheus zijn mogelijk beiden ontstaan uit één maan. Als dit zo is dan is dit gebeurd vroeg tijdens het ontstaan van het Saturnus-stelsel. Dit is af te leiden uit het oude bekraterde oppervlak van de manen waarbij de kraters zijn afgerond door stof. Ook komen er groeven voor op de manen die vergelijkbaar zijn met de groeven op de Marsmaan Phobos. De manen verliezen samen genoeg stof om een dunne ring te voeden. Hun baan bevindt zich in een leegte tussen de F- en de G-ring.

Janus en Epimetheus bevinden zich beiden tussen de ringen van Saturnus op ongeveer 151.500 kilometer van de planeet. Een maan beweegt zich 50 kilometer verder dan de andere en draait ook een beetje langzamer. De langzamere rotatie betekent dat ze elkaar ongeveer iedere vier Aardse jaren inhalen. Als dit gebeurt dan wisselen beide manen door toedoen van de zwaartekracht van baan.

Vanaf Saturnus gezien zijn Janus en Epimetheus de vijfde en zesde maan. Ze draaien in een gebonden rotatie om de planeet heen. Dit betekent dat ze altijd met dezelfde zijde naar de planeet zijn gericht. Ze draaien in minder dan 17 uur om de planeet heen. Men denkt dat beide manen voornamelijk uit waterijs bestaan. De manen vertonen donkere gladde structuren aan het oppervlak afgewisseld met heldere gebieden. De temperatuur aan de oppervlakte wordt geschat op -195°C. De manen hebben een albedo van 0,7 tot 0,8 en dat suggereert ook dat ze voornamelijk uit waterijs bestaan.

Twee structuren op Janus hebben een naam. Er is een krater die is vernoemd naar Castor, een personage uit de Illias van Homerus. Een andere krater is vernoemd naar Phoebe, een priester van Artemis en Athena. Verder zijn er de kraters Idas en Lynceus die zijn vernoemd naar de twee broers. Ze waren de rivalen van Castor en Pollux in de strijd om de liefde van Phoebe. Idas was tevens één van de Argonauten die samen met Jason zeilde in de zoektocht naar de Gouden Vacht.

Janus heeft een gemiddelde diameter van 179 kilometer, de maan is niet rond maar aardappelvormig.

Ontdekking

Janus is op 15 december 1966 ontdekt door Audouin Dollfus, hij stelde ook de naam voor. Op 18 december 1966 deed Richard Walker eenzelfde waarneming die in de boeken is gegaan als de ontdekking van Epimetheus. Al de tijd dachten astronomen te maken te hebben met één maan maar twaalf jaar later, in oktober 1978 realiseerden twee andere astronomen, Stephen Larson en John Fountain zich dat de waarnemingen uit 1966 het beste verklaard konden worden door aan te nemen dat het gaat om twee verschillende objecten die in eenzelfde baan draaien. Pas in 1980 werd dit door de Voyager-1 bevestigd.

De Cassini-sonde heeft verscheidene scheervluchten gemaakt langs Janus en ons op die manier van gedetailleerde opnames voorzien.

Naamgeving

De naam Janus komt van de Romeinse god van de poorten, deuren, openingen etc. Hij wordt meestal voorgesteld door een figuur met twee gezichten, een gezicht kijkt vooruit, het andere achteruit. De Romeinen hebben Janus gedeeltelijk geadopteerd van een oude Etruskische god en van de Griekse god Hermes.

Janus wordt ook aangemerkt als Saturnus X en als S/1980 S1.

Janus in cijfers

Ontdekt doorAudouin Dollfus
Datum ontdekking1966
Gemiddelde afstand tot Saturnus151.460 km
Periapsis (dichtste nadering tot Saturnus)150.430 km
Apoapsis (grootste afstand tot Saturnus)152.490 km
Jaar0,695 Aardse dagen
Omtrek baan951.640,25 km
Gemiddelde baansnelheid57.052,8 km/u
Baan excentriciteit0,0068
Equatoriale inclinatie t.o.v. de baan0,163°
Gemiddelde straal89,5 km
(97,0 * 95,0 * 77,0 km)
Omtrek aan de evenaar562,3 km
Volume3.003,016 km3
Massa1.892.818.231.001.750.000 kg
Dichtheid0,63 g/m3
Oppervlakte100.659,77 km2
Zwaartekracht aan de oppervlakte0,016 m/s2
Ontsnappingssnelheid191 km/u
Albedo0,71
Tabel 1 – Janus in cijfers

Eerste publicatie: 22 juni 2013
Laatste keer gewijzigd op: 25 oktober 2022