Lang-Exster – Alpha Tucanae
Alpha Tucanae is een oranje reus die ongeveer 184 lichtjaar van de Aarde is verwijderd in de richting van het sterrenbeeld Tucana – Toekan. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 2,86. Het is de helderste ster in de Toekan en markeert de kop van de vogel.

Stersysteem
Alpha Tucanae is een spectroscopische dubbelster bestaande uit een oranje reus van spectraalklasse K3 III en een begeleider waarvan de aanwezigheid alleen maar kan worden afgeleid door veranderingen in het spectrum van de primaire component. De twee sterren draaien met een periode van 11,5 jaar om elkaar heen.
De hoofdcomponent, Alpha Tucanae – Lang-Exster, heeft een massa van 2,5 tot 3 zonsmassa. De ster bevindt zich niet meer op de hoofdreeks en is opgezwollen tot een straal van 37 keer die van de Zon. De effectieve temperatuur bedraagt 4300 Kelvin en de lichtsterkte is 424 keer die van de Zon.
Wetenswaardigheden
In de Chinese astronomie was Alpha Tucanae bekend als de Eerste Ster van de Bek van de Vogel. Vogelbek (鳥喙, Niǎo huì) was een asterisme bestaande uit Alpha Tucanae, HIP 118092, Bèta Tucanae, Rho Tucanae, Zeta Tucanae en Epsilon Tucanae. In oude tijden waren ver zuidelijk gelegen sterren niet bekend bij Chinese waarnemers. Ze werden gecatalogiseerd na de komst van westerse sterrenkaarten. Vogelbek was een van de asterismes die in het begin van de 17de eeuw werden toegevoegd.
Naamgeving
De eigennaam van Alpha Tucanae is Lang-Exster. Deze naam werd op 19 september 2024 toegekend door de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie. De naam is afkomstig van de beschrijving van het sterrenbeeld door de Nederlandse zeevaarder Frederick de Houtman die het sterrenbeeld aan het einde van de 16de eeuw maakte. Houtman noemde het, “Den Indiaenschen Exster, op Indies Lang ghenaemt”, de Indische Ekster, in Indië Lang genoemd. Vermoedelijk beschreef de Houtman de neushoornvogel. Deze wordt in Indonesië Lang genoemd. De neushoornvogel is inheems in Maleisië en het oosten van Indonesië.
Locatie
Lang-Exster is de helderste ster op de denkbeeldige lijn tussen Achernar in Eridanus en Peacock in Pavo. De ster bevindt zich in de driehoek gevormd door Achernar, Peacock en Fomalhaut in Piscis Austrinus.
De helderste sterren van de Zuidelijke Vogelsterrenbeelden – Ankaa in Phoenix, Alnair in Grus, Lang-Exster in Tucana en Peacock in Pavo – vormen een langwerpig vierhoekig patroon waardoor ze gemakkelijk zijn te identificeren.
Lang-Exster is voor waarnemers ten noorden van de 30ste breedtegraad nooit zichtbaar. De ster kan het beste vanaf het zuidelijk halfrond worden bekeken.

Sterrenbeeld
Lang-Exster bevindt zich in het sterrenbeeld Tucana. Dit sterrenbeeld representeert de Toekan. Tucana is een van de 12 sterrenbeelden die aan het einde van de 16de eeuw door de Vlaams-Nederlandse cartograaf Petrus Plancius aan zijn sterrenglobe werd toegevoegd. Plancius maakte deze sterrenbeelden aan de hand van waarnemers door de Nederlandse ontdekkingsreizigers Pieter Dirkszoon Keyser en Frederick de Houtman,
Tucana was een van de sterrenbeelden die in 1603 door de Duitse astronoom Johann Bayer werden geïntroduceerd in zijn steratlas Uranometria. Ook de sterrenbeelden Apus – Paradijsvogel, Volans – Vliegende Vis, Hydrus – Kleine Waterslang, Grus – Kraanvogel, Dorado – Goudvis en Indus – Indiaan werden voor het eerst in deze steratlas benoemd.
Tucana is geen bijzonder opvallend sterrenbeeld. In grootte is de Toekan het 48ste sterrenbeeld en beslaat het een oppervlakte van 295 vierkante graden aan de sterrenhemel. Het sterrenbeeld bevindt zich in de buurt van Octant – Octans en de zuidelijke hemelpool. Het is een van de vier zuidelijke sterrenbeleden die gezamenlijk bekend zijn als de Zuidelijke Vogels. De andere drie zijn Grus – Kraanvogel, Phoenix en Pavo – Pauw.

Alpha Tucanae, de helderste ster in de Toekan, is de enige ster van de tweede magnitude. Gamma Tucanae, de op een na helderste ster, is met een helderheid van magnitude 3,99 een volle magnitude zwakker.
Andere noemenswaardige sterren in de Toekan zijn o.a. Zeta Tucanae, de meervoudige stersystemen kappa Tucanae en Bèta Tucanae, de hete blauwe ster Epsilon Tucanae, de dubbelster Delta Tucanae, de variabele rode reus Nu Tucanae en de variabele gele reus Iota Tucanae. In Tucana ook de sterren HD 213885 en HD 215497 die allebei twee bekende exoplaneten hebben.
Deepsky objecten in de Toekan zijn o.a. een gedeelte van de Kleine Magelhaanse Wolk, de bolhoop 47 Tucanae, de bolhopen NGC 362 – Caldwell 104 en NGC 121, het Tucana Dwergstelsel en het balkspiraalstelsel NGC 7408.
De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky objecten in de Toekan te bekijken is de maand november als het sterrenbeeld ’s avonds hoger boven de horizon klimt. Het gehele sterrenbeeld is zichtbaar tussen de 25ste en de -90ste breedtegraad.
De 10 helderste sterren on Tucana zijn Lang-Exster (Alpha Tuc, mag. 2,86), Gamma Tucanae (mag. 3,99), Zeta Tucanae (mag. 4,23), Kappa Tucanae (mag. 4,25), Bèta Tucanae (mag.4,37), Delta Tucanae (mag. 4,48), Epsilon Tucanae (mag. 4,50), Nu Tucanae (mag.4,75 – 4,93), Eta Tucanae (mag. 5,00) en HD 212330 (mag. 5,31).
Alpha Tucanae – Lang-Exster
Spectraalklasse | K3 III |
Schijnbare helderheid (magnitude) | 2,86 |
Absolute helderheid (magnitude) | -1,05 |
Afstand (lichtjaar – parsec) | 184 – 56 |
Radiale snelheid (km/s) | 45,8 |
Massa (zon=1) | 2,5 – 3,0 |
Lichtsterkte (zon=1) | 424 |
Straal (zon=1) | 37 |
Temperatuur (Kelvin) | 4300 |
Sterrenbeeld | Tucana – Toekan |
Namen en aanduidingen | Alpha Tucanae Lang-Exster HD 211416 |
Eerste publicatie: 10 november 2024
Bron: wikipedia, IAU & anderen