Mariner 4 – de eerste ruimtesonde naar Mars

Mariner 4 was de eerste ruimtesonde die een scheervlucht langs Mars maakte en de eerste die gedetailleerde opnames van de rode planeet maakte.

De onscherpe foto’s van kraters en kale grond deden wetenschappers denken dat Mars veel op de Maan lijkt. De foto’s maakten ook meteen duidelijk dat Mars geen plaats voor leven is.

Desondanks stuurde de NASA nieuwe verkenners naar Mars toe want Mariner 4 had slechts een klein gedeelte van het oppervlak kunnen fotograferen. Latere missies toonden aan dat Mars erg verschillend is van de Maan, dat er een actief weersysteem is op Mars en dat de planeet in een ver verleden veel natter is geweest.

Mars voor het bezoek van Mariner 4

Het is moeilijk om aan te geven wanneer de discussies over leven op Mars serieus werden maar het moet ergens aan het eind van de negentiende/begin twintigste eeuw zijn geweest toen nieuwe waarnemingen van astronomen zorgden voor een sterk toenemende interesse in de planeet.

De Amerikaanse astronoom Percival Lowell bestudeerde vanuit zijn sterrenwacht in Flagstaff jarenlang de planeet. Hij maakte tekeningen en publiceerde die. Het oplossend vermogen van telescopen was in die tijd nog niet denderend maar Lowell meende wel kanalen te zien op de planeet die mogelijk door intelligente wezens waren aangelegd.

Toen zijn waarnemingen bekend werden bij het grote publiek leidde dat tot een ware Mars-hausse. Er verschenen boeken, films en televisieprogramma’s over buitenaardse beschavingen.

Op weg naar Mars

NASA had zijn eigen redenen om naar Mars toe te gaan. De toenemende interesse in exobiologie leidde er toe dat men de mogelijkheden tot leven op andere werelden wilde gaan bestuderen. In die tijd ontstonden ook de eerste discussies over het mijden van contact om mogelijk leven niet te verstoren door toedoen van menselijk onderzoek.

Wetenschappers konden door hun telescopen niet heel erg veel details zien. Een gedetailleerder beeld was nodig om een oordeel te vellen over de Martiaanse omgeving voordat er conclusies getrokken konden worden. In eerste instantie wilde NASA een lander op Mars plaatsen maar dat idee werd in 1962 los gelaten toen men er achter kwam dat de vereiste Centaur rakettrap niet klaar zou zijn voor de in 1964 geplande missie.

Het was nog in de begintijd van de ruimtevaart waarbij er nog herhaaldelijk iets mis ging. De Verenigde Staten en de Sovjet Unie testten aan de lopende band nieuwe technieken. NASA besloot om twee sondes naar Mars te sturen die ongeveer tegelijkertijd zouden vertrekken: Mariner 3 en Mariner 4. Dit had eerder gewerkt toen Mariner 1 en Mariner 2 naar Venus werden gestuurd. De missie van Mariner 1 mislukte maar Mariner 2 bereikte zijn doel.

Mariner 3 werd op 5 november 1964 gelanceerd. De verkenner bereikte de ruimte maar daarna ging het mis. De missie was afgelopen voordat die goed en wel was begonnen. Bleef alleen nog Mariner 4 over. De geconstateerde fouten in het ontwerp bij Mariner 3 werden in drie weken tijd hersteld en op 28 november 1964 werd Mariner 4 gelanceerd. De 260 kilogram zware ruimtesonde had ruim zeven maanden nodig om de rode planeet te bereiken.

Ontmoeting met Mars

Mariner 4 bereikte op 14 juli 1965 Mars en had krap 25 minuten de tijd om zijn waarnemingen te verrichten. In die korte tijd werden er 21 foto’s gemaakt die een dag later naar de Aarde werden verzonden. Het waren de eerste foto’s die van een andere planeet werden verstuurd.

Mariner 4 vloog op een afstand van 10.000 tot 17.000 kilometer hoogte langs Mars. Die afstand was veel te groot om leven als planeten en dieren te kunnen onderscheiden maar klein genoeg om het eventuele bestaan van kanalen te kunnen bevestigen.

Nadat de foto’s terug waren gestuurd bleek dat er geen tekenen van kanalen of leven zichtbaar waren. Naar huidige maatstaven waren de foto’s onscherp maar duidelijk genoeg om een zwaar bekraterd oppervlak te laten zien. Wetenschappers verklaarden dat Mars meer op de Maan leek dan op de Aarde.

Er waren dus geen kanalen te zien maar wel heel veel kraters die in grootte varieerden tussen 5 en 120 kilometer. Wetenschappers stelden dat deze kraters 2 tot 5 miljard jaar oud moesten zijn, vergelijkbaar met de kraters op de Maan. Ook stelden ze dat de atmosfeer van Mars erg ijl moest zijn om de kraters al die tijd te bewaren zoals ze nu zichtbaar zijn.

De paar foto’s van Mars lieten geen Aardse kenmerken zien zoals bergen en valleien. Later lieten nieuwe ruimtevaartmissies die wel zien en kregen we foto’s van grote vulkanen en van Valles Marineris te zien. Valles Marineris is een enorme vallei die vele malen groter is dan de Grand Canyon in de Verenigde Staten.

Reacties op de resultaten van Mariner 4

Volgens NASA dwongen de resultaten van de Mariner 4 exobiologen te accepteren dat leven op Mars niet erg waarschijnlijk is. Dat was een grote teleurstelling voor sommigen en zeer zeker voor het grote publiek. Echter er was wel een grote onzekerheid want er was slechts een klein gedeelte van de planeet gefotografeerd en het bezoek van de Mariner 4 aan Mars had minder dan een half uur geduurd.

NASA ging verder met het onderzoeken van Mars. De volgende grote missie naar de rode planeet was de Mariner 9 die een veel gevarieerdere planeet liet zien.

De latere Spirit, Opportunity en Curiosity rovers hebben bewijs gevonden voor water in een ver verleden en de waarnemingen van deze Mars autootjes hebben een grote bijdrage geleverd aan de beelden die we vanuit de ruimte van de rode planeet hebben gemaakt.

Of er ooit leven op Mars is geweest weten we nog steeds niet. De grootste lessen van Mariner 4 zijn wel dat we niet te snel conclusies moeten trekken. Het zal nog wel enige tijd duren alvorens we definitief weten of er ooit leven is geweest op de rode planeet.

Eerste publicatie: 11 februari 2017
Bron: space.com