Meest nabije zwarte gat tot de Aarde gevonden

Een nieuw gevonden zwart gat is mogelijk het meest nabije zwarte gat tot de Aarde en het mooie is dat de ster waar het bij hoort met het blote oog aan de sterrenhemel is te zien.

Het zwarte gat bevindt zich op een afstand van ongeveer 1000 lichtjaar in het zuidelijke sterrenbeeld Telescopium. Het behoort tot een systeem met twee begeleidende sterren die helder genoeg zijn om met het ongewapende oog te kunnen zien. Het zwarte gat zelf kunnen we uiteraard niet zien. Het zwarte gat heeft een zo grote aantrekkingskracht dat zelfs licht er niet uit kan ontsnappen.

Astronomen vonden het zwarte gat toen ze een, wat zij dachten, dubbelstersysteem aan het onderzoeken waren. In dit geval twee sterren die om een gezamenlijk zwaartepunt draaien. Ze maakten hiervoor gebruik van de 2,2-meter telescoop van de ESO die deel uitmaakt van de La Silla sterrenwacht in Chili. De astronomen bestudeerden de ster HR 6819 als onderdeel van een veel bredere studie aan dubbelsterren. Toen ze hun waarnemingen analyseerden schrokken ze van het feit dat ze een derde object aantroffen. Dit derde object bleek een zwart gat te zijn.

Ofschoon de astronomen het zwarte gat niet direct konden waarnemen, waren ze wel in staat om de aanwezigheid af te leiden uitgaande van de zwaartekrachtseffecten op de twee andere objecten in het stelsel. Dor het systeem gedurende enkele maanden waar te nemen waren ze in staat om de banen van de sterren in kaart te brengen en te berekenen dat er een ander zwaar, onzichtbaar object deel moest uitmaken van het systeem.

De waarnemingen lieten ook zien dat een van de twee sterren met een periode van 40 dagen om het onzichtbare object heen draait en de andere ster op een veel grotere afstand van het zwarte gat blijft staan.

Ze berekenden dat het onzichtbare object een zwart gat moet zijn met de massa van een ster. Het is een zwart gat dat is ontstaan doordat een stervende ster ineenstortte. Het zwarte gat heeft een massa van ongeveer 4 zonsmassa.

Volgens de astronomen kan een onzichtbaar object met een massa van minstens 4 zonsmassa alleen maar een zwart gat zijn. En dit zwarte gat is dus het meest nabije zwarte gat dat we momenteel kennen.

Het op een na meest nabije zwarte gat dat we kennen bevindt zich op een afstand van ongeveer 3000 lichtjaar in het sterrenbeeld Monoceros. Natuurlijk kunnen er dichterbij ook nog wel zwarte gaten zijn maar die hebben we nog niet gevonden. Astronomen schatten dat er miljoenen zwarte gaten moeten zijn in ons sterrenstelsel.

Het zwarte gat van HR 6819 is een van de eerste stellaire zwarte gaten dat geen heldere röntgenstraling uitzendt. Deze röntgenstraling is het gevolg van krachtige interacties met begeleidende sterren. Deze ontdekking kan astronomen helpen om andere “stille” zwarte gaten te vinden in ons sterrenstelsel.

Op zoek naar HR 6819

We kunnen het zwarte gat dus niet zien maar amateurastronomen op het zuidelijk halfrond kunnen wel de sterren van het HR 6819-systeem waarnemen zonder dat daarvoor een verrekijker of een telescoop nodig is.

De astronomische wereld was dan ook totaal verrast toen ze zich realiseerden dat dit het eerste stersysteem met een zwart gat is dat je vanuit je achtertuin kan zien.

De twee sterren zijn zichtbaar als een enkelvoudige ster van de vijfde magnitude. Ze bevinden zich in het moderne sterrenbeeld Telescopium – Telescoop op de grens met het sterrenbeeld Pavo – Pauw. Onder zeer goede waarneemomstandigheden kunnen we met het ongewapende oog sterren waarnemen met die een helderheid van magnitude 6,5 hebben. HR 6819 heeft een helderheid van magnitude 5,4 en dat is net een beetje helderder dan de planeet Uranus. Deze planeet kunnen we nog met het blote oog zien. HR 6819 bevindt zich op het randje van wat we met onze ogen kunnen waarnemen.

Eerste publicatie: 6 mei 2020
Bron: ESO