Waarnemen

Messier 13 – de grote bolhoop in Hercules

Zoekkaart voor M13 in Hercules
Messier 13 bevindt zich tussen de sterren Eta en Zesta Herculis.

 Voor veel amateurastronomen wonende op het noordelijk halfrond is het de mooiste bolhoop aan de sterrenhemel: M13 oftewel Messier 13. De bolhoop bevindt zich in het asterisme dat we de Sluitsteen noemen. Dit is een vierhoek in het sterrenbeeld Hercules en dit sterrenbeeld kunnen we vinden tussen de heldere sterren Wega van het sterrenbeeld Lyra – Lier en de oranjerode ster Arcturus van het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes.

Messier 13 is een gedeelte van april zichtbaar en in mei, juni en juli de gehele nacht. In augustus en september kan je de bolhoop tot kort na middernacht zien.

Als je naar M13 of naar andere bolhopen kijkt dan zie je sterren die 12-13 miljard jaar oud zijn en dat is bijna even oud als het heelal.

Messier 13 is niet het eenvoudigste object om waar te nemen maar als je het eenmaal hebt gevonden dan weet je voor eens en altijd waar je moet zoeken. Messier 13 bevindt zich in het sterrenbeeld Hercules en dit grote sterrenbeeld is te vinden tussen de heldere sterren Wega van het sterrenbeeld Lyra – Lier en Arcturus van het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes. In het midden van Hercules bevindt zich een onregelmatige vierhoek van wat helderdere sterren. Deze vierhoek noemen we de Sluitsteen en Messier 13 bevindt zich tussen de sterren Eta Hercules en Zeta Herculis.

Je kan het beste een verrekijker gebruiken om M13 te vinden. Het beeldveld van de gemiddelde 7 * 50 verrekijker is ongeveer 6° en M13 bevindt zich ongeveer 2.5° ten zuiden van Eta Herculis. Onder hele donkere en heldere waarneemomstandigheden is het mogelijk om M13 met het blote oog te zien als een klein wazig vlekje maar een verrekijker veel handiger om de bolhoop te vinden.

Een bolhoop is hetzelfde als een bolvormige sterrenhoop; het is een gigantische bol waarin zich honderdduizenden tot wel een miljoen sterren bevinden. Bolhopen draaien om ons sterrenstelsel heen en ze bevinden zich op tienduizenden lichtjaren afstand van ons. Bolhopen bevinden zich bijna allemaal buiten het galactische vlak. Bolhopen moet je niet verwarren met open sterrenhopen zoals de Pleiaden of de Hyaden. Dit zijn groepen jonge sterren die zich in ons sterrenstelsel bevinden en die een paar honderd tot maximaal duizend sterren bevatten. De sterren in een bolhoop zijn altijd oud en die in een open sterrenhoop allemaal relatief jong.

Ons sterrenstelsel wordt omringd door ongeveer 150 bolhopen die allemaal rond het centrum van ons sterrenstelsel draaien.

De beste manier om bolhopen, en dus ook M13, te bekijken is met behulp van een telescoop met een grote opening zodat je veel licht kan verzamelen. Dat is nodig om een bolhoop in afzonderlijke sterren op te kunnen lossen. In een telescoop met een kleine opening zal een bolhoop een wazig vlekje blijven want vergeet niet dat M13 bijvoorbeeld ruim 25.000 lichtjaar van ons is verwijderd.

Dat M13 er in een kleine telescoop als een wazig vlekje uitziet en meer weg heeft van een komeet dan van een vol sterren is er overigens de reden van dat Charles Messier, een Franse astronoom die leefde van 1730-1817, de bolhoop als nummer 13 in zijn catalogus heeft opgenomen. Messier speurde de sterrenhemel af op zoek naar kometen en om geen vergissingen te maken stede hij een catalogus op van alle wazige vlekjes die hij aan de sterrenhemel vond. Messier had in zijn tijd niet de beschikking over een grote telescoop. De gemiddelde amateurtelescoop van tegenwoordig presteert vaak al vele malen beter dan de beste telescoop van Messier.

Heb je geen telescoop? Loop dan eens de komende maanden op een heldere nacht bij een volkssterrenwacht binnen en vraag of je Messier 13 eens mag zien.

 

 

Eerste publicatie: 9 mei 2018
Laatste revisie: 9 mei 2020