ster van de week

Mira – de mooiste

Mira in het sterrenbeeld Cetus
Opname in ultraviolet licht van de staart en de boeggolf van Mira. De opname is gemaakt door de Galaxy Evolution Explorer van de NASA. credit: NASA, public domain

De ster Omicron Ceti is bij vroege astronomen bekend als Mira de Mooiste. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 420 lichtjaar in het sterrenbeeld Cetus – Walvis. De walvis bevindt zich in een onopmerkelijk plekje van de sterrenhemel rond de hemelequator waar geen heldere sterren zijn. De Walvis zwemt ten westen van het winter sterrenbeeld Orion aan de sterrenhemel. Mira is met het blote oog zichtbaar behalve als de ster niet zichtbaar is en dat is de meestal. Het is namelijk een veranderlijke ster die we maar af en toe met het blote oog kunnen zien.

Mira is een veranderlijke ster met een periode van ongeveer 11 maanden. De laatste piek was omstreeks februari 2017 en de volgende zal eind december/begin januari 2018 zijn. Hoe helder de ster tijdens zijn maximum wordt is niet te voorspellen, er zitten steeds kleine verschillen in de maxima en de minima.

Mira varieert met een behoorlijke regelmaat. De ongebruikelijke fluctuaties waren eeuwen geleden al bekend en gaan terug tot 1596 toen David Fabricius het gedrag van Mira uitgebreid beschreef. In 1662 noemde de Duits-Poolse astronoom Johannes Hevelius in zijn boek Historiola Mirae Stellae de ster Mira (Latijns voor prachtig, verbazingwekkend).

Door de eeuwen heen bereikte Mira een maximale helderheid van de 2-de magnitude (vergelijkbaar met de sterren van de Grote Beer) maar meestal ligt de piek rond magnitude 3,5 waarmee de ster minder helder is dan de overige sterren in het sterrenbeeld Cetus. Op zijn zwakst heeft Mira een visuele helderheid van de 10-de magnitude waarmee de ster in een gemiddelde verrekijker niet meer is te zien. Het helderheidsverschil bedraagt een factor > 1500 en dat is inderdaad verbazingwekkend te noemen.

Mira varieert in helderheid omdat de ster over zijn hoogtepunt heen is. De ster heeft het grootste deel van zijn waterstofvoorraad omgezet in helium en heeft zich opgeblazen tot een rode reus. De laatste stuiptrekkingen doen de ster pulseren en zijn buitenste lagen wegblazen. Uiteindelijk zal het meeste gas zijn weggeblazen en resteert er een schil van gas die een witte dwerg omringd. Die schil van gas is bekend als een planetaire nevel.

Mira blijft ook de moderne astronomen verbazen. In 2007 werden er waarnemingen gedaan aan de ster in ultraviolet licht m.b.v. de GALEX (Galaxy Evolution Explorer) en die zag een heldere staart van gas van meer dan 12 lichtjaar lang bij de ster. Dit is het materiaal dat de ster heeft uitgestoten doordat de ster zich met een snelheid van ongeveer 130 kilometer per seconde door ons sterrenstelsel verplaatst. Nogal een grote snelheid voor een ster. De onzichtbare staart is aan de sterrenhemel ongeveer 2 graden groot en dat komt overeen met ongeveer 4 keer de diameter van de volle maan.

Mira in het sterrenbeeld Cetus
De positie van Mira in het sterrenbeeld Walvis. Het grote sterrenbeeld is in de wintermaanden zichtbaar naast het opvallende sterrenbeeld Orion. Ook de ster Alrisha van het sterrenbeeld Vissen kan gebruikt worden bij het opsporen van Mira aan de sterrenhemel. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

Mira is overigens ook een dubbelster. De begeleider, Mira B is een hete witte dwerg die materie opsnoept van de hoofdster. De beide sterren zijn ongeveer 70 Astronomische Eenheden van elkaar verwijderd en met behulp van de Chandra röntgentelescoop in de ruimte is een brug van materie tussen beide sterren aangetoond. De begeleider is in 1995 m.b.v. de Hubble Space Telescope ontdekt toen beide sterren 70 AE van elkaar verwijderd waren. De begeleider draait in ongeveer 400 jaar om Mira A heen. In 2007 werd een protoplanetaire schijf waargenomen rond de begeleider. Uit een protoplanetaire schijf kunnen zich eventueel planeten vormen als de omstandigheden gunstig zijn. Uit de waarnemingen uit 2007 werd eveneens afgeleid dat de begeleider een hoofdreeksster is met een massa van ongeveer 0,7 zonsmassa maar nieuwe waarnemingen in 2010 wezen meer op een witte dwerg.

Mira is de naamgever van een klasse van veranderlijke sterren. Er zijn ongeveer 6000 – 7000 sterren van dit type bekend. Het zijn allemaal rode reuzen die pulseren met een periode van ongeveer 80 dagen tot meer dan 1000 dagen (Mira varieert in helderheid met een periode van ± 330 dagen.

Omdat de ster vanuit onze contreien tussen eind maart en juni niet zichtbaar is kan het voorkomen dat de ster een hele tijd niet wordt gezien omdat maxima vallen in de periode dat we de ster niet kunnen waarnemen.

 

Eerste publicatie: 23 november 2017