maandag, december 9, 2024
Sterren

Naos – de meest blauwe ster

Puppis - Achtersteven
Het sterrenbeeld Puppis met de namen van de sterren

De sterren en sterrenhopen van het sterrenbeeld Puppis bevinden zich in een deel van de melkwegband te zuiden van het sterrenbeeld Grote Hond – Canis Major. In dit gebied bevinden zich geen heldere sterren zoals in de noordelijker gelegen sterrenbeelden Orion of de Grote Hond. Maar schijn bedriegt want onder de sterren van Puppis – Achtersteven bevindt zich één van de helderste en heetste sterren van dit deel van ons sterrenstelsel. Het is de ster Naos, zeta Puppis.

Naos, de naam is het oude Griekse woord voor “schip”, maakte ook deel uit van het grote en antieke sterrenbeeld Argo Navis, het legendarische schip waarmee Jason en de Argonauten zich verplaatsten. In de 18-de eeuw werd het sterrenbeeld opgedeeld in drie kleinere sterrenbeelden: Carina – Kiel, Vela – Zeilen en Puppis – Achtersteven. De ster Naos die de aanduiding ζ (zeta) in Argo Navis had, werd ζ Puppis.

Als je door een verrekijker naar Naos kijkt dan zie je meteen dat we te maken hebben met een hele hete ster. Naos is namelijk erg blauw en een blauwe ster is een hete ster. De temperatuur aan het oppervlak van Naos is ongeveer 42.000 Kelvin en dat is veel! Naos maakt daarmee deel uit van de heetste klasse van sterren, dit zijn de zogenoemde O-sterren. De formele classificatie van Naos is O41f superreus. Ter vergelijking: de grote blauw-witte ster Rigel die de westelijke voet van het sterrenbeeld Orion vormt heeft een temperatuur van ongeveer 11.000 Kelvin en de temperatuur van onze Zon is ongeveer 5700 Kelvin. Hete sterren zijn ook zware sterren want massa zorgt voor veel druk in de kern die daardoor weer heel erg veel energie produceert. Meer energie in de kern betekent meer energie die via de buitenste lagen van de ster ontsnapt.

Hoe zwaar is ζ Puppis? Naos heeft een massa van ongeveer 23 zonsmassa en een straal van 14 * de Zon. De ster heeft een lichtsterkte die meer dan 20.000 maal de lichtsterkte van de Zon is. Tel je daar de hoeveelheid uitgezonden ultraviolet licht bij op dan is Naos zelfs 500.000 zo helder als onze Zon. Als onze Aarde om Naos zou draaien dan zouden we 20 maal verder dan Pluto om de Zon moeten zijn om dezelfde hoeveelheid licht op te vangen als de Aarde nu doet.

Er zullen overigens geen planeten zoals de Aarde om Naos draaien. Grote sterren zoals deze leven niet lang genoeg waardoor de tijd dat leven kan ontstaan gewoonweg te kort is. Naos zal in totaal slechts ongeveer 5 miljoen jaar oud worden dus de ster is al hard op weg om al zijn brandstof te verstoken en als een supernova te exploderen.

Naos ziet er als een normale gemiddelde ster uit aan de sterrenhemel maar dat komt omdat de ster zich op een afstand van ongeveer 1080 lichtjaar bevind. Zou Naos zich op dezelfde afstand als Sirius bevinden, dat is ongeveer 8,6 lichtjaar, dan zou de ster een helderheid hebben van -7,8 en dat is 3 magnitudes (een factor 15) meer dan Venus maximaal kan bereiken.

Een dergelijke opvallende ster trekt natuurlijk de aandacht van astronomen. Ze hebben de ster dan ook uitgebreid bestudeerd en het blijkt dat Naos winden met geladen deeltjes de ruimte in blaast die snelheden van 2300 tot 2500 kilometer per seconde bereiken. Het lijkt erop dat Naos een zogenoemde “runaway” ster is. Naos is ongeveer 2 miljoen jaar geleden met hoge snelheid uit zijn geboorte sterrenhoop geslingerd. Naos is vermoedelijk afkomstig uit de kleine open sterrenhoop Tumpler 10 in het sterrenbeeld Vela – Zeilen en heeft sindsdien ongeveer 500 lichtjaar afgelegd. Vermoedelijk heeft een interactie met een andere hele zware ster er voor gezorgd dat Naos werd weggeslingerd.

Voor een amateurastronoom is het leuk om de ster eens te vergelijken met bijvoorbeeld de rode superreus Betelgeuse in het sterrenbeeld Orion. Het kleurverschil is erg groot. Als je een telescoop hebt kan je ook eens naar de koolstofster R Leporis in het sterrenbeeld Haas – Lepus kijken. Dit sterrenbeeld bevindt zich juist onder Orion. R Leporis lijkt op een gloeiende kool op een barbecue terwijl zeta Puppis helder azuurblauw is.

Voor dat je nu ‘s avonds naar buiten rent om op zoek te gaan naar Naos: de ster is vanuit onze contreien niet te zien. Naos heeft een declinatie van -40° aan de hemelequator en bevindt zich ten zuiden van het sterrenbeeld Canis Major – Grote Hond. Je zal naar zuidelijkere contreien af moeten reizen om de mooie blauwe kleur van Naos te kunnen zien.

Over Trumpler 10
Trumpler 10 is vermoedelijk in 1751-1752 ontdekt door Nicolas Louis de Lacaille. De open sterrenhoop werd in 1826 herontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop en onafhankelijk van Dunlop in 1960 herontdekt door Trumpler. De positie van Trumpler 10 komt heel goed overeen met nummer II.6 uit de catalogus van Lacaille uit 1752, Johan Bode nam het object op in zijn atlassen als f396 Argus. Deze atlassen werden door James Dunlop gebruikt. Hij zag dat het een open sterrenhoop was en nam het als Dun 490 op in zijn eigen catalogus. De astronoom R. Trumpler herontdekte het object in 1930 en nam het als Trumpler 10 op in zijn catalogus.

 

Eerste publicatie: 16 maart 2017