NGC 2264 – de Kerstboom-sterrenhoop

De Kerstboomcluster is een jonge open sterrenhoop in het sterrenbeeld Eenhoorn – Monoceros. De sterrenhoop maakt deel uit van het stervormingsgebied NGC 2264 waartoe ook de Konusnevel, de Sneeuwvlok-cluster en de Vossenvachtnevel behoren.

De Kerstboom-cluster is ongeveer 2350 lichtjaar van de Aarde verwijderd en heeft een doorsnede van ongeveer 30 lichtjaar. De sterrenhoop maakt deel uit van de Monoceros OB1-associatie, een wijde associatie van erg jonge sterren in de Orion arm van ons sterrenstelsel.

De sterren van de sterrenhoop zijn ontstaan in de emissienevel NGC 2264. Ze worden nog steeds zwaar verduisterd door dikke stofwolken waaruit nieuwe sterren ontstaan. Jet ultraviolette licht van lichtsterke jonge sterren ioniseert de omliggende wolken en laat ze op lang-belichte opnames rood gloeien.

In December 2023 bracht de NASA een compositie-opname van de cluster uit die de gelijkenis met een kerstboom benadrukte. In de versie van de afbeelding zijn jonge sterren zichtbaar die röntgenstraling uitzenden, als knipperende blauwe en witte sterren. De opname is gemaakt met behulp van de Chandra röntgentelescoop.

Het gas in de omringende nevel lijkt groen en doet denken aan de dennennaalden van een kerstboom. De optische data zijn afkomstig van de 0,9 meter WIYN-telescoop van de NSF op de Kitt Peak Sterrenwacht in Arizona. De witte sterren op de voor- en achtergrond van de sterrenhoop zijn vastgelegd tijdens de Two Micron All Sky Survey (2MASS).

De Kerstboom cluster is vernoemd naar zijn driehoekige vorm, gevormd door een open sterrenhoop van jonge sterren die er in zichtbaar licht uitziet als een boom. Hij bevindt zich in het noordelijke deel van NGC 2264, net boven de Konusnevel.

HD 47887, een ster van de zevende magnitude, bevindt zich net boven de punt van de kegel terwijl de heldere veranderlijke ster S Monocerotis (15 Monocerotis) iets naar het noorden ligt en de stam van de kerstboom markeert. De top van de boom bevindt zich naast de Konusnevel.

HD 47887 is een jong stellair object met het spectrum van een lichtsterke blauwe reus (B2III). De ster heeft een geschatte temperatuur van 20.000 Kelvin en bevindt zich op een afstand van 2504 lichtjaar oftewel 768 parsec.

S Monocerotis, die aan de basis van de open sterrenhoop ligt, is de helderste ster in NGC 2264. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 4,66 en is tijdens een donkere, heldere nacht met het blote oog zichtbaar. De ster is geclassificeerd als een onregelmatige variabele. De helderheid varieert tussen magnitude 4,62 en 4,68.

S Monocerotis is in feite een meervoudig stersysteem bestaande uit een spectroscopisch dubbelsterpaar, S Monocerotis A, en een hete blauwe hoofdreeksster van spectraalklasse B, S Monocerotis B.

De dubbelster S Monocerotis A bestaat uit twee massieve, heldere hoofdreekssterren van spectraalklasse O met massa van 29,1 respectievelijk 21,3 zonsmassa. De massievere component is 241.000 keer helderder dan de Zon en draait met een snelheid van 120 km/s. de twee sterren hebben een omlooptijd van ongeveer 108 jaar en staan 112,5 milliboogseconden van elkaar. Ze bevinden zich op een afstand van 2348 lichtjaar van de Aarde.

De metgezel van spectraalklasse B heeft een massa van 7,8 zonsmassa en is 7,3 boogseconden verwijderd van het hoofdpaar. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 2300 lichtjaar.

Er is ook nog een 4^de component, een B8V-ster met een visuele helderheid van magnitude 11 die ongeveer 2110 lichtjaar van ons is verwijderd.

De sterren van de Kerstboomcluster zijn zeer recent ontstaan uit de omringende moleculaire wolk. De sterrenhoop bevat meer dan 600 leden die 1 tot 4 miljoen jaar oud zijn, waaronder enkele tientallen OB-sterren en meer dan 400 leden met een lagere massa.

De Kerstboomcluster werd op 18 januari 1784 ontdekt door de Britse astronoom William Herschel. Hij catalogiseerde de open sterrenhoop als H VII.5. Hij ontdekte de omringende neveligheid pas op 26 december 1785 toen hij “zwakke neveligheid opmerkte nabij de helderste ster van de open sterrenhoop”.

De Kerstboomcluster is als Collinder 112 opgenomen in de in 1931 verschenen catalogus van open sterrenhopen van de Zweedse astronoom Per Collinder.

NGC 2264 moet niet worden verward met de Kerstboomcluster van sterrenstelsels – MACS0416, een verre cluster van sterrenstelsels ontdekt op veelden die de Hubble Space Telescope maakte tijdens de Southern Massive Cluster Survey (SMACS) en door de JWST in 2023 vastgelegd.

Locatie

De Kerstboomcluster bevindt zich in het onopvallende sterrenbeeld Monoceros – Eenhoorn, dat zich bevindt in een gebied vol sterren van de eerste en tweede magnitude. Het grootste deel van het sterrenbeeld ligt binnen de Winterdriehoek, gevormd door de sterren Sirius, Procyon en Betelgeuze. De Kerstboomcluster bevindt zich overigens net buiten dit asterisme.

De Kerstboomcluster kan worden gevonden met behulp van de helderste sterren van Orion en Canis Minor – Kleine Hond. De sterrenhoop ligt net ten noorden van het middelpunt van de denkbeeldige lijn die Betelgeuze verbindt met Procyon. Een lijn die zich uitstrekt van Bellatrix naar Betelgeuze in de richting van de ster Alzirr in Tweelingen – Gemini leidt ook naar de open sterrenhoop.

De Kerstboomcluster is onder zeer goede omstandigheden met het blote oog zichtbaar en ziet er met een verrekijker redelijk opvallend uit. De vorm van de kerstboom is zichtbaar in een kleine telescoop bij een lage vergroting.

In hetzelfde gebied bevinden zich meerdere opmerkelijke deepsky-objecten. Dit zijn o.a. NGC 2261 – Hubble’s Variabele Nevel en IC 447 – Dreyer’s nevel. NGC 2261 wordt verlicht door de veranderlijke ster R Monocerotis en heeft een schijnbare helderheid van magnitude 9,0. Dreyer’s nevel is een relatief heldere reflectienevel met een doorsnede van ongeveer 25 boogminuten.

De zwakkere reflectienevels NGC 2247 en NGC 2245 bevinden zich ten noorden van Dreyer’s nevel.

De heldere Rosettenevel, een grote emissienevel die geassocieerd wordt met de open sterrenhoop NGC 2244 ligt ten zuiden van de lijn die Betelgeuze en Procyon verbindt.  De nevel ligt iets ten zuiden en iets ten westen van NGC 2264.

De beste tijd om de Kerstboomcluster en andere deepsky-objecten in Monoceros waar te nemen is de maand februari als het sterrenbeeld ’s avonds hoog boven de horizon komt. Monoceros is een van de 15 equatoriale sterrenbeelden en is gedurende minstens een deel van het jaar vanaf elke locatie op Aarde te zien.

De Kerstboomcluster

Eerste publicatie: 5 februari 2025
Bron: wikipedia, constellation-guide & anderen