Astronomen

Wie was Ole Rømer?

Ole Roemer
Ole Christensen Rømer. Publiek domein, Koppeling

Op 5 oktober 1644 werd de Deense astronoom Ole Christensen Rømer geboren. We kennen hem vooral van zijn metingen van de lichtsnelheid.

Ole Rømer studeerde aan de universiteit van Kopenhagen. Hij kreeg er o.a. les van de beroemde Rasmus Bartholin. Bartholin ontdekte de dubbele breking van een lichtbundel en werd bekend vanwege zijn zeer gedetailleerde beschrijvingen. In die tijd werden licht en de eigenschappen van licht nauwelijks begrepen en hij was niet in staat om ze te verklaren. Rømer leerde echter veel van hem.

Rømer werd ook beïnvloed door Tycho Brahe. Brahe was een uiterst nauwkeurig waarnemer en Rømer leerde wiskunde en astronomie van hem. Na zijn studie in Kopenhagen vertrok Rømer naar Parijs waar hij deelnam aan de constructie van de fonteinen van Versailles en er ook les gaf. Zijn reputatie groeide, hij kreeg een aanstelling als professor aan de universiteit van Kopenhagen en hij trouwde in 1681 met een dochter van Rasmus Bartholin. In 1728 vond er een enorme brand plaats in Kopenhagen en al het werk van Rømer ging tijdens die brand verloren. Rømer had als taak om een nationaal systeem voor metingen op te zetten. Dit werd in 1683 gepubliceerd. Hij overtuigde de Deense koning om de Gregoriaanse kalender in te voeren. Dat had Tycho Brahe een eeuw eerder ook al eens geprobeerd.

Ole Rømer was betrokken bij het opzetten van heel veel metingen. Zo was hij betrokken bij het opzetten van een temperatuurschaal die we nu nog kennen als de Fahrenheit schaal. Fahrenheit verbeterde en verspreidde zijn ideeën na een bezoek aan Rømer. In de laatste jaren van zijn leven kreeg hij zelfs een aanstelling als rechter bij het hoge gerechtshof en introduceerde hij de eerste oliestraatlampen in de stad. in 1705 werd hij zelfs burgemeester van Kopenhagen.

Rømer was verder betrokken bij het opzetten van een waterbevoorradingssysteem en hij had ideeën over stadsplanning. Maar we kennen Rømer het allerbeste als de eerste persoon die metingen verrichte aan de snelheid van het licht.

De basis voor zijn theorieën gaat terug naar koning Philip III van Spanje. Philip loofde een prijs uit aan de eerste wetenschapper die een methode kon ontwikkelen om de positie van een schip te bepalen zonder dat er land zichtbaar was. Galileo Galilei zette de eerste stappen maar helaas was de methode van Galileo niet echt toepasbaar op een schip en werkte die alleen maar op land. Rømer begon met het waarnemen van Jupiter, net zoals Galileo en Cassini deden in Parijs. De verschillen in de bedekkingen werden berekend en de lengtegraad kon worden berekend. Rømer dook dieper in de materie en beredeneerde aan de hand van zijn eigen waarnemingen en die van Christiaan Huygens dat de snelheid van het licht eindig was.

Rømer observeerde de eclipsen van Io, een maan van Jupiter, en ontdekte dat als Jupiter ver van de aarde afstond de voorspelling wanneer de verduistering zou optreden steeds “te laat” was. Als de afstand tot Jupiter na een half jaar kleiner was geworden, klopten de voorspellingen weer. Volgens Rømer kwam dit doordat het licht een langere afstand moest afleggen en een eindige snelheid had. Het tijdsverschil werd door hem bepaald op 11 minuten per astronomische eenheid (plm. 150 miljoen kilometer). In 1676 bepaalde hij op grond hiervan als eerste de lichtsnelheid en kwam uit op ongeveer 225.000 km/s.

Helaas werd zijn theorie niet geaccepteerd en het duurde tot omstreeks 1720 voor men het wel begon te accepteren. Dit gebeurde na verschillende publicaties van James Bradley.

Ole Rømer kreeg tijdens en na zijn leven verschillende onderscheidingen. Rømer stierf op 19 september 1710.

Eerste publicatie: 5 oktober 2020