Het sterrenbeeld Phoenix
Het sterrenbeeld Phoenix bevindt zich aan de zuidelijke sterrenhemel. Het is aan het einde van de zestiende eeuw geïntroduceerd door de Nederlandse astronoom Petrus Plancius die waarnemingen van de zeevaarders Frederick Houtman en Pieter Dirkszoon Keyser gebruikte. Phoenix is vernoemd naar de mythologische vogel die uit zijn eigen as herrijst.
Phoenix is een relatief klein sterrenbeeld dat tot de grotere behoort onder de 12 sterrenbeelden die door Plancius werden bedacht. Het verscheen in 1598 voor het eerst op zijn sterrenglobe en Johann Bayer nam het in 1603 op in zijn steratlas Uranometria.
Gegevens Sterrenbeeld
Nederlandse naam | Latijnse naam | Afkorting | Genitief |
Phoenix | Phoenix | Phe | Phoenicis |
Zichtbaarheid | Het sterrenbeeld is voor waarnemers in Nederland en België niet zichtbaar. | ||
Grootte | In grootte is Phoenix het 37-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 469 (°)2 aan de sterrenhemel. | ||
Omgeving | Het sterrenbeeld wordt omringd door Sculptor, Grus, Tucana, Eridanus en Fornax. | ||
Meteorenzwermen | De Phoeniciden. Deze meteorenzwerm heeft een jaarlijks maximum rond 5 december. |
Gegevens sterren
Ster | Naam | Afstand (lichtjaar) | Helderheid (magnitude) | Afstand (lichtjaar) |
α Phe | Ankaa 1) | Boot (Arabisch) | 2,37 | 77,47 |
ζ Phe | Wurren | 4,02 | ||
HD 6434 | Nenque 1) | Zon in het Waorani | 7,71 | 138,3 |
1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.
Beschrijving
Vanuit Australië en Zuid-Afrika is het sterrenbeeld gemakkelijk te zien. Phoenix bevat verschillende deep sky objecten, een kandidaat zwart gat en een compacte groep sterrenstelsels.
Phoenix heeft 10 sterren waarvan we weten dat ze een planeet hebben. De helderste ster is Ankaa en jaarlijks rond 5 december kan de meteorenzwerm de Phoeniciden waargenomen worden.
Phoenix behoort met Apus, Chamaeleon, Dorado, Grus, Hydrus, Indus, Musca, Pavo, Tucana en Volans tot de sterrenbeelden van Bayer.
De Arabieren kenden het sterrenbeeld als de Boot.
Mythologie
De Mythische Phoenix is bij verschillende culturen bekend als een heilige vogel. O.a. bij de Grieken, de Perzen, de Arabieren, De Egyptenaren, de Romeinen, de Turken, de Indiërs en de Chinezen kennen op de een of andere manier de Phoenix.
De Phoenix was een arend met paarse, gele en gouden veren en een vuurrood en gouden staart. Ovisius schreef in zijn Metamorphoses dat de vogel een leeftijd van 500 jaar kon bereiken. Aan het einde van zijn leven bouwde de vogel in de top van een palmboom een nest van wierook en kaneelschors. Hij stak daarna het nest in brand om er dan zelf levend in te verbranden.
Uit de as van de oude vogel zou dan een nieuwe vogel geboren worden en als deze sterk genoeg zou zijn dan zou deze het nest naar de tempel van Hyperion brengen. Hyperion was één van de 12 Titaanse goden en de heer van het licht.
In een andere versie van het verhaal zou de jonge vogel de asresten van de oude vogel balsemen in een ei gemaakt van mirre en het ei naar de Egyptische stad Heliopolis brengen. Heliopolis betekent stad van de zon in het Grieks.
De sterren van Phoenix
Ankaa– α Phoenicis (Alpha Phoenicis)
Ankaa is de helderste ster in het sterrenbeeld. De naam komt van het Arabische al-’anqã’ en dit betekent “de phoenix”. De ster is ook bekend onder de naam Nair al Zaurak, de helderste ster van het bootje (an-na’ir az-zawraq in het Arabisch).
Ankaa bevindt zich op een afstand van ongeveer 85 lichtjaar. Het is een spectroscopische dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 2,4. De twee sterren draaien met een periode van 10,5 jaar om een gezamenlijk zwaartepunt heen.
β Phoenicis (Bèta Phoenicis)
Bèta Phoenicis bevindt zich op een afstand van ongeveer 198 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een helderheid van magnitude 3,3.
Bèta Phoenicis is een dubbelster bestaande uit twee sterren die met een periode van 168 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. Beide sterren zijn van spectraalklasse G.
γ Phoenicis (Gamma Phoenicis)
γ Phoenicis is een rode reus. De ster heeft een helderheid van magnitude 3,4 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 234 lichtjaar van de Zon. Het is een veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 3,39 en 3,49.
κ Phoenicis (Kappa Phoenicis)
κ Phoenicis heeft een visuele helderheid van magnitude 3,9. De ster bevindt zich op een afstand van 77 lichtjaar tot de Zon.
ζ Phoenicis (Zeta Phoenicis)
ζ Phoenicis is een eclipserende dubbelster en een Algol-veranderlijke ster. De helderheid varieert tussen magnitude 3.9 en 4,4 en de periode bedraagt 1,67 dagen.
In werkelijkheid bestaat Zeta Phoenicis uit vier sterren. Er zijn nog twee zwakke componenten van magnitude 7,2 en 8,2 die zich op 0,8 en 64 boogseconde afstand van de hoofdster bevinden. De afstand tot Zeta Phoenicis bedraagt ongeveer 300 lichtjaar.
ν Phoenics (Nu Phoenicis)
ν Phoenicis heeft een visuele helderheid van magnitude 5,0 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 49,3 lichtjaar van de Zon. De ster lijkt op onze Zon maar is een beetje zwaarder en lichtsterker. Rond Nu Phoenicis is een stofschijf waargenomen die zich uitstrekt vanaf 10 Astronomische Eenheden van de ster.
SX Phoenicis
SX Phoenicis is een veranderlijke ster die dient als prototype van een hele klasse van veranderlijke sterren. Het zijn sterren met een helderheidsverandering tot magnitude 0,7 en die een hele korte periode hebben van 0,9 tot 1,9 uur. Het zijn sterren die in het algemeen minder metalen bevatten dan de Zon en die een relatief hoge snelheid hebben. In relatie tot hun spectraalklasse hebben ze een lage lichtsterkte. SX Phoenicis-sterren worden voornamelijk aangetroffen in de halo van ons sterrenstelsel en in bolhopen.
Alle SX Phoenicis-sterren die in bolhopen voorkomen zijn zogenoemde blauwe achterblijvers. Het zijn sterren met een relatief hoge temperatuur en die daardoor een blauwer lijken te zijn dan hoofdreekssterren met eenzelfde lichtsterkte.
HE107-5240
HE107-5240 is één van de meest metaal-arme sterren die we in ons sterrenstelsel hebben gevonden. De ster heeft slechts 1/200.000-ste van de metalliciteit van onze Zon. Deze extreem lage metalliciteit duidt er op dat de ster één van de oudste Populatie II sterren is. Populatie II sterren zijn sterren met een lage metalliciteit, ze zijn ontstaan toen het heelal nog erg jong was. Het zijn de sterren die verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van alle andere elementen uit het periodiek systeem. Als de ster volledig metaalvrij zou zijn dan zou de ster behoren tot de hypothetische Populatie III sterren. Dit is de allereerste generatie sterren in het heelal. Dergelijke sterren bestaan vooralsnog alleen in theorie, ze zijn nog nooit aangetroffen in het heelal.
HE107-5240 heeft een visuele helderheid van magnitude 15,9 en bevindt zich op een afstand van 36.000 lichtjaar. De ster werd ontdekt met behulp van de 1 meter Schmidt telescoop van de ESO.
Gliese 915
Gliese 915 is een witte dwerg die zich op een afstand van 26,7 lichtjaar van de Zon bevindt. Het is één van de meest nabije witte dwergen. Gliese 915 heeft een visuele helderheid van magnitude 12,8.
θ Phoenicis (Theta Phoenicis)
θ Phoenicis heeft helderheden van 6,5 en 7; de sterren staan 4,0″ van elkaar.
ξ Phoenicis (Xi Phoenicis)
ξ Phoenicis (magnitude 5,7) heeft een zwakke begeleider van magnitude 10. Ze staan 13,2″ van elkaar.
ρ Phoenicis (Rho Phoenicis)
ρ Phoenicis is een delta Scuti-variabele. De periode bedraagt 2 uur en 38 minuten. De helderheid varieert tussen 5,2 en 5,3.
HD 6434 – Nenque
HD 6434 is een ster van spectraalklasse G2/G3V en een schijnbare helderheid van magnitude 7,71. De ster is ongeveer 138,3 lichtjaar van de Aarde verwijderd. HD 6434 heeft een massa van 0,83 zonsmassa en een straal van 1,029 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur is 5900 Kelvin en de lichtsterkte bedraagt1,21 keer die van de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op 12,2 miljard jaar.
Tijdens het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie in 2019 schreef die een NameExoWorlds-campagne uit waarbij ieder land een ster en exoplaneet een naam mochten geven.
HD 6434 werd aan Equador toegekend. Het land noemde HD 6434 Nenque. Dit betekent “Zon” in de taal van de inheemse Waorani-stammen.
In 2000 werd er een planeet in een nauwe baan rond de ster gevonden. Deze planeet is HD 6434 b gedoopt. HD 6434 b heeft een massa van minstens 0,44 Jupitermassa. De half-lange as is 0,148 Astronomische Eenheden en de baanperiode is 22,02 dagen. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,146.
Equador gaf de exoplaneet HD 6434 b de naam Eyeke. Eyeke betekent “nabij” in de taal van de inheemse Waorani-stammen van de Amazone in Equador. Dit woord wordt voorgesteld voor de exoplaneet vanwege de nabijheid van de planeet tot de gastster.
De deep sky objecten in Phoenix
Op ongeveer 160 miljoen lichtjaar afstand bevindt zich Robert’s Quartet. Dit is een compacte groep sterrenstelsels die een gecombineerde visuele helderheid hebben van magnitude 13.
De groep bestaat uit de sterrenstelsels NGC 87, NGC 88, NGC 89 en NGC 92. Ze bevinden zich binnen een afstand van 75.000 lichtjaar van elkaar. De vier sterrenstelsels zijn met elkaar in botsing en zullen uiteindelijk met elkaar versmelten. Ze werden in1834 ontdekt door de Engelse astronoom John Herschel.
De naam Robert’s Quartet werd bedacht door de astronomen Halton Arp en Barry Madore die in 1987 “A Catalogue of Southern Peculiar Galaxies and Associations” publiceerden.
NGC 92
NGC 92 is het grootste lid van de groep. Het heeft een visuele helderheid van magnitude 13,8. Het is een spiraalvormig sterrenstelsel waarvan één van de spiraalarmen een hele grote hoeveelheid stof bevat en dat wordt verstoort door interacties met de omliggende sterrenstelsels. In NGC 92 zijn meer dan 200 gebieden met actieve stervorming aangetroffen.
Het sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 12,9 en een schijnbare grootte van 1,9′ * 1,9′. het sterrenstelsel is ongeveer 160 miljoen lichtjaar van ons verwijderd.
NGC 92 werd op 30 september 1834 ontdekt door John Herschel.
NGC 87
NGC 87 (het stelsel rechtsboven op de foto) heeft een visuele helderheid van magnitude 14,1. Het is een onregelmatig stelsel dat meer dan 56 gebieden met actieve stervorming telt. NGC 87 heeft een schijnbare grootte van 0,9′ * 0,9′ en het is ongeveer 160 miljoen lichtjaar van ons verwijderd.
Het sterrenstelsel werd op 30 september 1834 voor het eerst door John Herschel waargenomen.
NGC 88
NGC 88 is een spiraalvormig sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 14,1 en een schijnbare grootte van 0,8′ * 0,5′. Op bovenstaande foto staat NGC 88 in het centrum. Ook dit stelsel werd op 30 september 1834 door John Herschel ontdekt.
NGC 625
NGC 625 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel dat zich op een afstand van 12,7 miljoen lichtjaar bevindt. NGC 625 heeft een visuele helderheid van magnitude 11,7 en een schijnbare grootte van 5,8′ * 1,9′.
Het maakt deel uit van de Sculptor Groep. Dit is een groep sterrenstelsels die zich in de buurt van de zuidelijke hemelpool bevinden, voornamelijk in de sterrenbeelden Sculptor en Cetus.
NGC 625 werd op 2 september 1826 ontdekt door de astronoom James Dunlop.
De Phoenix Cluster
De Phoenix Cluster van sterrenstelsels is één van de zwaarste clusters van sterrenstelsels die we kennen. In de cluster vindt nog steeds enorm veel stervorming plaats. Men heeft berekent dat er ongeveer 740 zonsmassa per jaar wordt gevormd.
De cluster zendt ook erg veel röntgenstraling uit, meer dan andere zware clusters. Het centrale sterrenstelsel van de cluster bevat grote hoeveelheden heet gas. In het centrum van dit stelsel bevindt zich een supermassief zwart gat dat ieder jaar ongeveer 60 zonsmassa zwaarder wordt. Op dit moment is het ongeveer 20 miljard keer zo zwaar als onze Zon.
Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Phoenix als pdf
Eerste publicatie: 25 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 17 augustus 2024