Ruimtesondes

Pioneer 10 – Groeten van de Aarde

Pioneer 10
Artist impression van Pioneer 10 bij Saturnus. Credit: NASA/JPL

Pioneer 10 was een missie die voor verschillende primeurs zorgde. Het was de eerste missie die voorbij Mars vloog, de eerste missie die door de asteroïdengordel vloog, de eerste die een scheervlucht maakte langs Jupiter en de eerste verkenner die het zonnestelsel verliet. Onderweg creëerde de verkenner zijn eigen mysterie, de Pioneer Anomalie, die wetenschappers tientallen jaren heeft bezig gehouden.

Jupiter en zijn manen waren door een telescoop slechts kleine schijfjes maar met dank aan de schitterende foto’s die de Pioneer 10 maakte werden het grote dynamische werelden. Veertig jaar na zijn lancering was de Pioneer 10 nog steeds actief. De verkenner stuurde waardevolle wetenschappelijke resultaten terug over de Zon en de kosmische straling totdat het signaal van de verkenner te zwak werd om te ontvangen. Pioneer 10 heeft ook een plaquette aan boord met een boodschap voor een mogelijke intelligente beschaving die de verkenner op zijn reis door de ruimte tegenkomt. Op de plaquette tekeningen van een man en een vrouw en de positie van de Aarde in het zonnestelsel.

Instrumenten en kunst

Pioneer 10 werd op 2 maart 1972 gelanceerd. De eerste Pioneers onderzochten voornamelijk de Maan maar de latere generaties trokken steeds verder de ruimte in.

Pioneer 10 werd aangedreven door vier op radioactieve isotopen werkende thermoelektrische generatoren. De ruimtesonde was 2,9 meter groot en woog 258 kilogram. Naast de wetenschappelijke instrumenten en de camera’s was er een gouden plaquette van 15,2 * 22,8 centimeter aan boord. Op deze plaquette afbeeldingen van twee naakte figuren, een man en een vrouw, samen met diagrammen van ons zonnestelsel en de positie van de Zon in ons sterrenstelsel. Deze diagrammen waren bedoeld als een kaart voor een eventuele buitenaardse intelligentie die de Pioneer zou vinden en zich zou afvragen waar het ding vandaan zou komen. De plaquette was ontworpen door de beroemde astronoom Carl Sagan en door Frank Drake, de oprichter van het SETI-instituut en de opsteller van een vergelijking die de berekent hoe waarschijnlijk het is dat we met een buitenaardse intelligentie kunnen communiceren; de beroemde vergelijking van Drake.

Plaquette Pioneer 10
De plaquette aan boord van de Pioneer 10, ontworpen door Carl Sagan en Frank Drake. Credit: NASA/JPL

Jupiter fotograferen

Het belangrijkste doel van Pioneer 10 was de planeet Jupiter. De verkenner werd gelanceerd met behulp van een drie-traps Atlas-Centaur raket die de verkenner een snelheid van 52.142 kilometer per uur moest meegeven. Elf uur na de lancering knalde de Pioneer 10 al voorbij de Maan en drie maanden later werd Mars al gepasseerd. Op 15 juli bereikte de Pioneer 10 de asteroïdengordel. In theorie het gevaarlijkste stukje van de reis want nog nooit eerder was een ruimtesonde door de asteroïdengordel heen gevlogen. Maar ook de asteroïdengordel werd zonder problemen genomen en de Pioneer 10 bereikte op 3 december 1973 de planeet Jupiter.

Pioneer 10 was slechts bedoeld als een verkenner voor toekomstige missies dus het bezoek aan Jupiter duurde maar kort. De kortste nadering tot Jupiter bedroeg 130.000 kilometer. De foto’s van de Pioneer 10 toonden Jupiter als een enorme gasreus, andere instrumenten aan boord van de Pioneer 10 deden metingen aan het magneetveld en de stralingsgordels van de planeet.

Pioneer 10 maakte ook foto’s van enkele de manen van Jupiter en ofschoon de foto’s van een grote afstand waren gemaakt waren er details zichtbaar op Europa, Ganymedes, Io en Callisto. Vergeleken met 400 jaar waarnemen door een telescoop waren dit beelden van een ongekende resolutie.

Verder door het zonnestelsel heen

Het verhaal van Pioneer 10 eindigt niet bij Jupiter. Gedurende 25 jaar vloog de kleine ruimtesonde verder en verder weg van de Aarde en bleef al die tijd metingen verrichten. Pioneer 10 leverde een schat aan informatie over de stroom geladen deeltjes die van de Zon afkomen maar ook over de kosmische straling die van buitenaf het zonnestelsel binnendringt.

Samen met Pioneer 11 stelden de twee ruimtesondes de wetenschappers ook jarenlang voor een groot raadsel want ze legden jaarlijks 4828 kilometer minder af dan berekend. Het werd al snel de Pioneer Anomalie genoemd en het duurde tot 2012 voordat wetenschappers ontdekten wat er aan de hand was. Hitte die vrij kwam door de aandrijfsystemen en de instrumenten van de verkenner was er verantwoordelijk voor dat de Pioneers teruggeduwd werden tijdens hun beweging naar de buitengrenzen van het zonnestelsel.

NASA beëindigde de missie van de Pioneer 10 op 31 maart 1997 maar bleef met behulp van het Deep Space Network de ruimtesonde volgen. Op 27 april 2002 werden de laatste signalen van de Pioneer 10 opgevangen, daarna kwam de kleine verkenner buiten het bereik van de antennes op Aarde.

Voor zover we weten functioneert de Pioneer 10 nog steeds. De ruimtesonde beweegt zich in de richting van de ster Aldebaran in het sterrenbeeld Stier. Eventuele bewoners van dat gebied moeten wel nog ongeveer 2 miljoen jaar geduld hebben voordat de Pioneer deze afstand van 68 lichtjaar heeft overbrugd.

Eerste publicatie:
Bron: space.com, NASA