Polaris is onze Poolster

De Poolster – ook bekend als Polaris – is de ster die bijna stil aan de sterrenhemel staat terwijl de hele noordelijke sterrenhemel er omheen beweegt. Dat komt omdat de ster zich bijna precies op de noordelijke hemelpool bevindt. Dit is het punt waaromheen de hele noordelijke sterrenhemel draait. Polaris is niet de helderste ster aan de nachtelijke hemel, zoals algemeen vaak wordt aangenomen. Het is in helderheid slechts de 50^ste ster. Maar de Poolster is gemakkelijk te vinden, en als je eenmaal weet hoe, zie je de ster elke heldere nacht aan de noordelijke sterrenhemel schijnen vanaf alle locaties op het noordelijk halfrond.

De ster die nooit onder gaat

Polaris markeert de weg naar het noorden. Als je naar Polaris kijkt je je armen zijwaarts strekt dan wijst je rechterhand naar het oosten en je linkerhand naar het westen. Achter je bevindt zich dan het zuiden.

Een ster om mee te navigeren

In een donkere, landelijke omgeving, zelfs wanneer de Volle Maan een groot gedeelte van de sterrenhemel overstraald, is de Poolster relatief gemakkelijk te zien. Dat feit heeft deze ster tot een zegen gemaakt voor reizigers op het noordelijk halfrond, zowel over land als over zee. Het vinden van Polaris betekent dat je de richting naar het noorden kent.

De Poolster is het gemakkelijkste te vinden door een prominente groep sterren te gebruiken die we kennen als de Steelpan van de Grote Beer. Dit is mogelijk het beroemdste sterrenpatroon op het noordelijk halfrond. Om Polaris te lokaliseren hoe je alleen maar de aanwijssterren Dubhe en Merak te vinden. Dit zijn de twee buitenste sterren van de pan van de Steelpan. Trek een lijn van Merak door Dubhe en verleng die ongeveer vijf keer om bij de Poolster te eindigen.

Deze klok loopt achteruit

De Grote Beer draait, vergelijkbaar met een enorm grote urenwijzer, in één dag een rondje om Polaris heen. De Grote Beer doet dat tegen de wijzers van de klok in, in 23 uur en 56 minuten. Hoewel de Grote Beer de hele nacht om Polaris heen draait wijzen de aanwijssterren op elke dag van het jaar en op elk moment van de dag altijd naar de Poolster toe. Je zou kunnen stellen dat de Poolster het centrum is van de allergrootste klok in de natuur.

Deel van de Kleine Beer

Polaris markeert ook het uiteinde van het handvat van de Kleine Beer. De Kleine Beer is lastiger aan de nachtelijke hemel te zien dan de Grote Beer. Maar als je de aanwijssterren van de Grote Beer gebruikt om Polaris te vinden dan ben je al een hele stap verder om ook de andere sterren van de Kleine Beer te zien.

De hoogte boven de horizon is afhankelijk van je locatie

• Als je naar het noorden reist dan zie je Polaris steeds hoger in de lucht. Als je zo ver noordwaarts gaat als de noordpool dan staat Polaris recht boven je hoofd.
• Terwijl je naar het zuiden reist zakt Polaris dichter naar de noordelijke horizon.
• Als je je aan de evenaar bevindt dan staat Polaris op de noordelijke horizon.
• Ten zuiden van de evenaar zakt Polaris onder de noordelijke horizon en is dus niet meer zichtbaar.

De geschiedenis van Polaris

Polaris is niet altijd de Poolster geweest en zal dat ook niet voor altijd blijven. Zo was bijvoorbeeld in de tijd dat de Egyptenaren hun piramides bouwden de ster Thuban, in het sterrenbeeld Draak – Draco, de Poolster.

Maar onze huidige Polaris ie een goede Poolster want in helderheid is het de 50^ste ster. Die is dus relatief eenvoudig te vinden. Toen de Europeanen vijf eeuwen geleden voor het eerst de Atlantische Oceaan overvoeren was het een prima navigatiester.

En Polaris zal nog vele eeuwen Poolster blijven. Op 24 maart 2100 zal de ster zich het dichtst bij de hemelpool bevinden, op dat moment zal Polaris 0,4525° van de noordelijke hemelpool zijn verwijderd.

Ondertussen zal er geen zichtbare ster zijn die de zuidelijke hemelpool markeert. Bovendien zal het zuidelijk halfrond de komende 2000 jaar geen poolster kennen die merkbaar dicht bij de zuidelijke hemelpool zal staan.

Polaris is een drievoudige ster

Het enkele lichtpunt dat we zien als Polaris is eigenlijk een drievoudig stersysteem; drie sterren die om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. De primaire ster, Polaris A, is een superreus met een massa van ongeveer 6 zonsmassa. Een nauwe begeleider, Polaris Ab, draait in een baan van ongeveer 3,2 miljard kilometer om Polaris. Vanwege zijn kleine afstand tot Polaris A zullen we deze ster visueel nooit kunnen zien.

Veel verder weg bevindt zich de derde metgezel, Polaris B. Polaris B heeft een visuele helderheid van magnitude 8,7 en is ongeveer 385 miljard kilometer van Polaris A verwijderd. Dit komt overeen met 18,4 boogseconden en dat betekent dat je de twee sterren in een kleine telescoop kan scheiden. De twee begeleidende sterren hebben dezelfde temperatuur als Polaris A maar ze zijn veel kleiner.

In helderheid de 50^ste ster

Astronomen schatten de afstand tot Polaris op ongeveer 430 lichtjaar. Gezien die afstand moet Polaris een respectabele ster zijn. Het is een gele superreus die schijnt met een lichtkracht van 2500 keer de Zon.

Polaris is een veranderlijke ster

Polaris is een veranderlijke ster. In het verleden varieerde de helderheid met een periode van 4 dagen tussen magnitude 1,86 en 2,13. In de afgelopen decennia nam deze variabiliteit af van 10% naar 2% om daarna weer terug te keren naar een variabiliteit van 4%. Astronomen weten niet zeker waardoor dit werd veroorzaakt. Polaris is een Cepheïde veranderlijke ster. Dit is een klasse van sterren die astronomen gebruiken om afstanden tot sterrenhopen en sterrenstelsels te berekenen.

Overdag Polaris zien in een telescoop

Omdat Polaris nauwelijks beweegt is de ster overdag zichtbaar. Zet je telescoop in de vroege ochtend voor zonsopkomst, op Polaris. Zet je aandrijving, als de telescoop die heeft, uit en hou de telescoop stil. Kom net na zonsopkomst terug en kijk opnieuw. Polaris zou zich nog steeds in het beeldveld moeten bevinden. De ster heeft zich ongeveer 30 boogseconden verplaatst in drie uur tijd.

De Integrated Flux Nevel en Polaris

Onderstaande opname toont Polaris en de Integrated Flux Nevel. De opname bestaat uit verschillende op elkaar gestapelde opnames. De wolken die je ziet zijn niet afkomstig van de aardse atmosfeer. Het zijn gaswolken ver voorbij Polaris die door het licht in ons sterrenstelsel oplichten. Ze worden de Integrated Flux Nevel genoemd. Met het blote oog zijn ze niet zichtbaar.

Samengevat: Polaris is onze Poolster waar de hele sterrenhemel op het noordelijk halfrond omheen draait. Maar het is niet de helderste ster aan de nachtelijke hemel maar de 50^ste .

Eerste publicatie: 15 mei 2023
Bron: EarthSky