Propus – Eta Geminorum
Eta Geminorum – Propus – is de hoofdcomponent in een drievoudig stersysteem dat zich ongeveer 700 lichtjaar van de Aarde in de richting van het sterrenbeeld Gemini – Tweelingen bevindt. Het is een rode reus die in helderheid varieert tussen magnitude 3,15 en 3,90. Gemiddeld is het de 6de helderste ster in het sterrenbeeld. Propus markeert de voet van Castor, een van de hemelse Tweelingen.
Stersysteem
Eta Geminorum is een drievoudig stersysteem bestaande uit een spectroscopische dubbelster, Eta Geminorum A en een derde component, de 6de magnitude gele reus Eta Geminorum B.
Eta Geminorum A bestaat uit een rode reus en een zwakke begeleider van spectraalklasse M. De rode reus, formeel Propus geheten, heeft een massa van 2,5 zonsmassa en een straal van 275 keer die van de Zon.
Propus is een ster op de asymptotische reuzentak (AGB), het is een sterk geëvolueerde reus die waterstof en helium in schillen rond de grotendeels inerte koolstof-zuurstofkern, fuseert. Met een effectieve temperatuur van 3500 Kelvin heeft de ster een lichtsterkte van 10.300 keer die van de Zon. De leeftijd wordt gechat op ongeveer 800 miljoen jaar.
De nauwe begeleider van spectraalklasse M is visueel net zichtbaar. Het bestaan werd afgeleid van radiale snelheidsvariaties van de hoofdcomponent. Men vermoed dat de ster een circumstellaire schijf heeft.
De Amerikaanse astronoom William Campbell was in 1902 de eerste die voorstelde dat Eta Geminorum A een spectroscopische dubbelster was maar het duurde even voordat dit werd bevestigd.
De twee componenten, Eta Geminorum Aa en Eta Geminorum Ab draaien me teen periode van 8,16 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt. De excentriciteit van hun baan bedraagt 0,55 en de hebben een halflange as van 0,0077 boogseconden.
Tijdens hun baan bedekken de sterren elkaar en het systeem is geclassificeerd als een Algol-veranderlijke. De periode bedraagt 8 haar en dat komt overeen met hun baanperiode. De verduisteringen duren verschillende weken en gedurende die tijd zakt de helderheid ongeveer een halve magnitude.
Eta Geminorum Aa is ook als een semi-regelmatige veranderlijke van het SRA-type geclassificeerd. Het is de helderste SRa-veranderlijke die we kennen. De helderheidsvariaties hebben een belangrijkste periode van 234 dagen. Tweede, kleinere periodes zijn er niet gevonden.
SRa-veranderlijken zijn meestal rode reuzen, koolstofsterren en S-type sterren met een relatief stabiele periodiciteit en kleine veranderingen in hun helderheidsvariatie. Ze komen overeen met de pulserende rode reus Mira – Omicron Ceti en Mira-veranderlijken maar hun helderheidsvariaties hebben een veel kleinere amplitude.
Eta Geminorum A en Eta Geminorum B hebben een baanperiode van 473,7 jaar en zijn 1,65 boogseconden van elkaar gescheiden. Men vermoedt dat Eta Geminorum B een gele reus van spectraalklasse G0V is.
Wetenswaardigheden
De Britse astronoom William Herschel vond op 13 maart 1781 Uranus in de buurt van Propus en Tianguan – Zeta Tauri. Het was de eerste keer dat er met behulp van een telescoop een planeet werd ontdekt.
In 1865 rapporteerde de Duitse astronoom Julius Schmidt dat Propus een veranderlijke ster is. Schmidt zag helderheidsvariaties met lange maxima van constante helderheid en minima die varieerden in grootte en vorm. Hij vond een periode van ± 231 dagen.
Eta Geminorum ligt slechts 0,9° ten zuiden van de ecliptica en kan dus door de Maan worden bedekt. Ook kan de ster door planeten worden bedekt, alhoewel dit zeer uitzonderlijk is. De twee laatste gemelde bedekking vonden plaats in 1910 toen de ster door Venus werd bedekt en in juli 1837 toen er een bedekking door Mercurius plaatsvond.
In de Arabische astronomie vormde Propus samen met Tejat – Mu Geminorum, Alhena – Gamma Geminorum, Alzirr – Xi Geminorum en Nu Geminorum een asterisme bekend als Al Han’ah – het merk. Het verwijst naar een brandmerk in de nek van een kameel. De naam van het asterisme komt terug in de naam van Alhena – Gamma Geminorum. De sterren werden soms ook al-nuḥātai genoemd, dit is de duale vorm van al-nuḥāt, en betekent “de kamelenbult”.
Naamgeving
De naam Propus komt van het Griekse woord voor “voorwaartse voet”. De naam verwijst naar de positie van de ster in het sterrenbeeld tweelingen, aan de voet van een van de Tweelingen. De naam werd genoemd in werken van de Griekse astronomen Hipparchus (± 190 – ± 120 voor Christus) en Ptolemeus (± 100 – 241 170 na Christus). De naam werd historisch ook gespeld als Propos, Propous en Praepes.
De naam Propus werd op 20 juli 2016 door de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie goedgekeurd. Formeel heeft de naam alleen betrekking op de component Eta Geminorum Aa maar wordt traditioneel gebruikt voor het hele systeem.
Eta Geminorum was traditioneel ook bekend als Tejat Prior en Pish Pai (afgeleid van het Perzische woord Pīshpāy, “voorbeen”). De nabije ster Mu Geminorum werd Tejat Prior genoemd en is nu formeel bekend als Tejat.
De Latijnse auteur Hyginus (± 64 v. Chr. – 17 na Chr.) noemde Eta Geminorum Tropus. Deze naam komt van het oude Griekse τρόπος, wat “draai” betekent. De naam verwijst naar het schijnbare draaipunt van de Zon tijdens de zomersolstice dat ooit in de buurt van de ster lag. De Engelse astronoom John Flamsteed (1646 – 1719) noemde Eta Geminorum Tropos.
In de Chinese astronomie was Propus de enige ster in een asterisme dat 钺 (Yuè), Strijdbijl, werd genoemd. Het asterisme maakte deel uit van het Bron-huis, een van de zuidelijke huizen van de Vermiljoenen Vogel.
Locatie
Propus is gemakkelijk te vinden maar alleen onder goede omstandigheden. De ster bevindt zich aan de voet van Castor, 2° van de iets helderdere Mu Geminorum – Tejat.
De twee sterren kunnen worden gevonden door een verlenging van een lijn vanuit Alnitak, de meest linkse ster van de Gordel van Orion, door Betelgeuze in de schouder van Orion. Maar ze kunnen ook gevonden worden door een denkbeeldige verlengde lijn door de zuidelijke hoorn van Taurus – Stier, vanuit Aldebaran – Alpha Tauri door Zeta Tauri – Tianguan, de ster die het puntje van de hoorn markeert.
Tejat en Propus bevinden zich in dezelfde gezichtslijn als enkele bekende deepsky-objecten. De heldere open sterrenhoop Messier 35 bevindt zich 2° ten noordwesten van Propus. Dit is een van de mooiste sterrenhopen voor kleine telescopen.
Vlak naast Propus, in de richting van Tejat, bevindt zich de supernovarestant IC 443. Deze is ongeveer 5000 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Ten zuidwesten van Propus bevindt zich de emissienevel NGC 2174.
Sterrenbeeld
Propus bevindt zich in het sterrenbeeld Tweelingen – Gemini. Het stelt de hemelse tweeling Castor en Pollux voor. Gemini is een van de Griekse sterrenbeelden die in de 2de eeuw na Christus in de Almagest van de Grieks-Romeinse astronoom Claudius Ptolemeus zijn vermeld.
Gemini is een van de best herkenbare sterrenbeleden van de Dierenriem. De sterren markeren de hoofden van de tweeling, Castor en Pollux en zijn de 17de en 23ste helderste ster aan de sterrenhemel. Pollux – Bèta Geminorum is een oranje reus op een afstand van 33,78 lichtjaar van de Aarde en Castor is een meervoudig stersysteem op een afstand van 51 lichtjaar.
Andere interessante sterren in het sterrenbeeld zijn de gele superreus Epsilon Geminorum – Mebsuta, de variabele witgele superreus Zeta Geminorum – Mekbuda, de spectroscopische dubbelster Gamma Geminorum – Alhena en de dwergnova U Geminorum.
Bijzondere deepsky-objecten in Tweelingen zijn onder andere de heldere open sterrenhoop Messier 35, de planetaire nevel NGC 2392, Sharpless 2-274 en de supernovarestant IC 443.
De beste tijd van het jaar om de sterren en deepsky-objecten in tweelingen te bekijken is in de maand februari als het sterrenbeeld ’s avonds hoog boven de horizon staat. Het gehele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf -60°.
De 10 helderste sterren in Tweelingen zijn Pollux (Bèta Gem, mag. 1,14), Castor A (Alpha Gem A, mag. 1,93), Alhena (Gamma Gem, mag. 1,9), Tejat (Mu Gem, mag. 2,86), Castor B (Alpha Gem B, mag. 2,97), Mebsuta (Epsilon Gem, mag. 3,06), Propus (Eta Gem A, mag. 3,15 – 3,90), Alzirr (Xi Gem, mag. 3,35), Wasat (Delta Gem, mag 3,53), and Kappa Geminorum (mag. 3,57).
Eta Geminorum – Propus
| Spectraalklasse | M2 IIIa + G0 III |
| Variabel type | Semiregelmatige variabele + Algol-variabele |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 3,15 – 3,60; 6,04 |
| Absolute helderheid (magnitude) | -1,87 |
| Afstand (lichtjaar – parsec) | 700 – 210 |
| Radiale snelheid (km/s) | 22,4 |
| Massa Eta Gem Aa (zon=1) | 2,5 |
| Lichtsterkte Eta Gem Aa (zon=1) | 10.300 |
| Straal Eta Gem Aa (zon=1) | 275 |
| Temperatuur Eta Gem Aa (Kelvin) | 3500 |
| Leeftijd Eta Gem Aa (miljoen jaar) | 800 |
| Sterrenbeeld | Gemini – Tweelingen |
| Namen en aanduidingen | Propus Eta Geminorum 7 Geminorum HD 42995 |
Eerste publicatie: 5 februari 2025
Bron: wikipedia & anderen
