vrijdag, december 6, 2024
Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Pyxis – Kompas

Pyxis is een sterrenbeeld aan de zuidelijke sterrenhemel. Het stelt het kompas van de zeevaarders voor. Het sterrenbeeld is in de achttiende eeuw bedacht door de Franse astronoom Nicolas Louis de Lacaille. De originele Latijnse naam was Pyxis Nautica maar dat werd later versimpeld tot gewoon Pyxis.

Pyxis heeft drie sterren met planeten. Omdat het een zuidelijk sterrenbeeld is komen er geen Messier objecten in voor. De sterrenbeelden worden soms wel in groepen verdeeld. Pyxis wordt dan ingedeeld bij de Water-sterrenbeelden samen met Carina, Columba, Delphinus, Equuleus, Eridanus, Piscis Austrinus, Puppis en Vela.

Pyxis is gemaakt door de Franse astronoom Nicolas de Lacaille die tijdens een studie reis in 1751-1752 de zuidelijke sterrenhemel in kaart bracht. Hij noemde het sterrenbeeld La Boussole dat hij later vertaalde naar het Latijn als Pyxis Nautica. Onder deze naam verscheen het in 1763 op de tweede sterrenkaart van Lacaille. Later werd de naam afgekort tot Pyxis.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naamLatijnse naamAfkortingGenitief
KompasPyxisPyxPyxidis
ZichtbaarheidHet sterrenbeeld is voor waarnemers in Nederland en België niet zichtbaar, echter in Zuid-Europa komt het laag boven de horizon. De beste maand om te kijken is maart.
GrootteIn grootte is Pyxis het 65-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 221 (°)2 aan de sterrenhemel.
OmgevingHet sterrenbeeld wordt omringd door Hydra, Puppis, Vela en Antlia.
MeteorenzwermenEr zijn geen meteorenzwermen bekend.
IAU-kaart van het sterrenbeeld Pyxis – Kompas

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Pyxis – Kompas als pdf

Pyxis op oude sterrenkaarten

Pyxis - Urania's Mirror
Pyxis – Urania’s Mirror (ca. 1825) samen met de sterrenbeelden Crater, Corvus, Sextans, Hydra, Lupus, Centaurus, Antlia en de niet meer erkende sterrenbeelden Noctua, Felis en Argo Navis. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10053.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

Beschrijving

Het sterrenbeeld stelt het magnetische kompas voor dat door zeevaarders werd gebruikt en het moet niet verward worden met het sterrenbeeld Circinus, de passer. Pyxis bevindt zich in de buurt van drie sterrenbeelden die vroeger bekend waren als Argo Navis, een groot sterrenbeeld dat het schip van de Argonauten voorstelde. Lacaille verdeelde dit sterrenbeeld in drie kleinere: Carina – Kiel, Puppis – Achtersteven en Vela – Zeilen. Het is misschien hierom dat Pyxis vaak het vierde sterrenbeeld van Argo Navis wordt genoemd maar dit is niet correct. Het heeft er nooit deel van uitgemaakt. De Griekse astronoom Ptolemeus, die het sterrenbeeld Argo Navis als eerste optekende, had de sterren alpha t/m delta Pyxidis opgenomen maar niet als onderdeel van het sterrenbeeld maar als sterren die zich rond de mast van het schip bevonden.

In 1844 stelde de Engelse astronoom John Herschel voor om de naam Pyxis te vervangen door Malus, de mast. Op deze manier zou het sterrenbeeld een onderdeel worden van Argo Navis. Dit voorstel werd echter niet overgenomen. De Internationale Astronomische Unie nam omstreeks 1925 wel Pyxis op als één van de 88 officiële sterrenbeelden.

De sterren van Pyxis

Kaart van het sterrenbeeld Pyxis - Kompas met de namen van de sterren.
Kaart van het sterrenbeeld Pyxis – Kompas met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

Alpha Pyxis – α Pyxis
Alpha Pyxis is een reuzenster van spectraalklasse B. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 6,7 en ze bevindt zich op een afstand van ongeveer 880 lichtjaar van de Zon. De ster is bekend als een Beta Cephei-veranderlijke. Dit betekent dat de helderheidsvariaties van de ster worden veroorzaakt door pulsaties aan het oppervlak.

Beta Pyxidis – β Pyxidis
Beta Pyxidis is een dubbelster die een gecombineerde helderheid heeft van magnitude 4,0. De dubbelster bevindt zich op een afstand van ongeveer 420 lichtjaar van de Zon. De ster is van spectraalklasse G. De ster heeft een straal van 28 * de straal van de Zon. De begeleider heeft een helderheid van magnitude 12,5 en bevindt zich op een afstand van 12,7 boogseconde van de hoofdster.

Gamma Pyxidis – γ Pyxidis
Gamma Pyxidis is een oranje reus van spectraalklasse K. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 4,0. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 209 lichtjaar van de Zon.

T Pyxidis
T Pyxidis is een dubbelster bestaande uit een ster die erg lijkt op onze Zon en een witte dwerg. De ster heeft meestal een helderheid van magnitude 15,5 maar omdat het een terugkerende nova is kan de helderheid tijdens een uitbarsting oplopen tot magnitude 6,4. Er zijn momenteel slechts tien terugkerende nova’s bekend. T Pyxidis is tijdens uitbarstingen in 1890, 1902, 1920, 1944, 1966 en 2011 bestudeerd.

De twee sterren van het T Pydixis systeem bevinden zich erg dicht bij elkaar waardoor de witte dwerg materie kan stelen van zijn grotere zonachtige ster. Dit zorgt voor periodieke uitbarstingen.

Uitgaande van metingen die met behulp van de Hubble Space Telescope tijdens de uitbarsting in 2011 zijn gedaan bevindt T Pyxidis zich op een afstand van 15600 lichtjaar van de Zon. Ondanks de uitbarstingen lijkt het er op dat de ster zwaarder is geworden in de tijd en binnen afzienbare tijd als een supernova kan exploderen. Dit wordt dat een type 1a supernova-explosie. Dit zijn supernova’s die worden opgewekt door de aanwezigheid van een nabije witte dwerg. Binnen afzienbare tijd betekent in dit geval vermoedelijk ergens in de komende 10 miljoen jaar.

Kappa Pyxidis – κ Pyxidis
Kappa Pyxidis is een dubbelster van spectraalklasse K. De helderste component is een oranje reus. Het systeem heeft een gemiddelde helderheid van magnitude 4,6 en het bevindt zich op een afstand van 487lichtjaar van de Zon. De ster heeft een grote eigenbeweging waardoor de afstand over 2,6 miljoen jaar zal zijn geslonken tot 306 lichtjaar. De helderheid zal dan zijn toegenomen tot magnitude 3,3.

Theta Pyxidis – θ Pyxidis
Theta Pyxidis is een rode reus van spectraalklasse M. De ster heeft een schijnbare helderheid van magnitude 4,7 en hij bevindt zich op een afstand van 522 lichtjaar van de Zon. Ongeveer 5,8 miljoen jaar geleden bevond theta Pyxidis zich op een afstand van 214 lichtjaar van de Zon. De ster had toen een helderheid van magnitude 3,2.

Zeta Pyxidis – ζ Pyxidis
Zeta Pyxidis is ook een dubbelster. De helderste component is een gele reus van spectraalklasse G. Zeta Pyxidis bevindt zich op een afstand van ongeveer 236 lichtjaar van de Zon.

Delta Pyxidis – δ Pyxidis
Ook Delta Pyxidis is een dubbelster. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,9 en bevindt zich op een afstand van van 226 lichtjaar van de Zon. De helderste component is een ster van spectraalklasse A.

De deep sky objecten in Pyxis

NGC 2613

NGC 2613 in Pyxis
NGC 2613 in Pyxis. By ESO/IDA/Danish 1.5 m/R. Gendler, J.-E. Ovaldsen, C. Thöne and C. Féron – http://www.eso.org/gallery/v/ESOPIA/Galaxies/ESO-2613_cc.tif.html (TIFF image), CC BY 4.0, Link

NGC 2613 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel waar we bijna van de zijkant tegenaan kijken. Het lijkt vermoedelijk sterk op ons eigen sterrenstelsel. NGC 2613 heeft een helderheid van magnitude 10,6 en het begint zich op een afstand van ongeveer 60 miljoen lichtjaar. De schijnbare grootte van NGC 2613 bedraagt 6,5′ * 1,4′.

Het sterrenstelsel werd op 20 november 1784 ontdekt door William Herschel.

NGC 2627

NGC 2627 in Pyxis
NGC 2627 in Pyxis. Door Roberto MuraEigen werk, CC BY-SA 3.0, Koppeling

NGC 2627 is een open sterrenhoop die ongeveer 40 sterren bevat met helderheden tussen magnitude 11 en 13. De open sterrenhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 8,4 en een schijnbare grootte van 9,0′. NGC 2627 en bevindt zich op een afstand van 8000 lichtjaar. NGC 2627 bevindt zich ten zuidwesten van Zeta Pyxidis.

De bolhoop is op 3maart 1793 ontdekt door William Herschel.

NGC 2818

NGC 2818 in Pyxis
NGC 2818 in Pyxis. Door NASA, ESA, and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA) – http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2009/05/image/a/, Publiek domein, Koppeling

NGC 2818 is een planetaire nevel. Dergelijke nevels ontstaan als een stervende ster zijn buitenste lagen wegblaast. Deze lagen zijn als gloeiend gas zichtbaar. Het restant van de ontplofte ster blijft achter als een witte dwerg. De nevel heeft een straal van 3,25 lichtjaar en bevindt zich op een afstand van 10400 lichtjaar van ons zonnestelsel.

NGC 2818 is ongeveer 10.400 lichtjaar van ons verwijderd. De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 8,2 en een schijnbare grootte van 8,0′ * 9,0′. De planetaire nevel werd op 28 mei 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.

Eerste publicatie: 26 juli 2009
Laatste bewerking: 25 mei 2024