Astronomen

Wie was Rudolf Wolf?

Rudolf Wolf (1816 - 1893)
Rudolf Wolf (1816 – 1893)By Emil Gassler – This image is from the collection of the ETH-Bibliothek and has been published on Wikimedia Commons as part of a cooperation with Wikimedia CH. Corrections and additional information are welcome., Public Domain, Link

Het is vandaag, 7 juli, de geboortedag van de Zwitserse astronoom en historicus Rudolf Wolf. Wolf werd geboren op 7 juli 1816. Rudolf Wolf ontdekte de 11-jarige zonnevlekken cyclus.

Studie en loopbaan

Johann Rudolf Wolf werd geboren in Fällanden in de buurt van het Zwitserse Zürich. Zijn ouders waren Regula Gossweiler en Johannes Wolf. Zijn vader was predikant. Na zijn studie aan de Zurich Industrieschule studeerde Wolf verder aan de universiteit van Zürich. In 1836 verhuisde hij naar Wenen. Hier studeerde hij 2 jaar. In 1838 vertrok hij naar Berlijn en hier volgde hij lezingen van de Duitse astronoom Encke en de Duitse wiskundige en statisticus Johann Dirichlet. Hij bracht in 1838 ook een bezoek aan Carl Friedrich Gauss. In het daaropvolgende jaar werd Wolf docent wiskunde en natuurkunde aan de universiteit van Bern. En in 1844 werd hij professor in de astronomie en Bern en in 1847 directeur van de sterrenwacht van Bern.

In 1855 accepteerde Wolf een positie als professor in de astronomie aan zowel de universiteit van Zürich als het EHT in Zurich. Wolf was sterk onder de indruk van de ontdekking van de zonnevlekkencyclus door Heinrich Schwabe. Schwabe was een amateurastronoom die in Dessau als apotheker werkte. Schwabe observeerde de Zon omdat hij dacht dat er wellicht nog een planeet binnen de baan van Mercurius ronddraaide en hij dacht die te kunnen vinden als die planeet voorlangs de Zon bewoog. Dit vereiste systematische waarnemingen van de Zon. Vanaf 1826 nam Schwabe dus nauwgezet dagelijks de Zon waar (indien mogelijk).

Zonnevlekkencyclus

In 1843 begon Schwabe te vermoeden dat er sprake was van een regelmatigheid in de zonnevlekken die hij waarnam en die hij publiceerde in de Solar Observations. Gebaseerd op zijn waarnemingen dacht hij dat de zonnevlekken een cyclus vormde van ongeveer 10 jaar. Wolf was op dat moment in Bern en hij werd gefascineerd door de waarnemingen van Schwabe. In 1847 begon Wolf zelf met het waarnemen van zonnevlekken. In de jaren die erop volgenden zette hij een systeem op dat we nu nog steeds kennen als het zonnevlekkengetal volgens Wolf. Het systeem van Wolf berekent een gewogen getal voor de zonevlekken door groepen van zonnevlekken een hoger gewicht mee te geven.

Omstreeks 1868 had Wolf de zonnevlekken min of meer betrouwbaar gereconstrueerd tot 1745. En alhoewel heel erg onbetrouwbaar vulde hij die set gegevens aan met waarnemingen die tot 1610 teruggingen. Met behulp van deze dataset berekende Wolf een zonnevlekkencyclus van 11,1 jaar.

Wolf was ook de eerste die het mogelijke bestaan van een zonnevlekkencyclus van ongeveer 55 jaar opmerkte. In 1852 werd hij de mede-ontdekker  van de relatie tussen de zonnevlekkencyclus en de geomagnetische activiteit op Aarde.

Wolf en anderen zagen ook een relatie tussen de zonnevlekkencyclus en de activiteit van het poollicht op Aarde. Hij zocht naar overeenkomstige periodiciteiten in verschillende meteorologische fenomenen maar dit leidde niet tot eenduidige resultaten. Rudolf Wolf bleef tot aan zijn dood publiceren over zonnevlekken.

Rudolf Wolf stierf op 6 december 1893 in Zürich, Zwitserland.

Het zonnevlekkengetal volgens Wolf

In 1849, stelde Wolf van het Zürich Observatorium de formule:

R = K * (10 G + S)

In deze formule:

S = aantal zonnevlekken

G = aantal zonnevlekkengroepen

K = correctiefactor

Deze formule wordt nu wereldwijd gebruikt. De factor ‘K’ is later geïntroduceerd om de resultaten van verschillende waarnemers, plaatsen en telescopen te kunnen vergelijken. De factor ‘K’ zorgt ervoor dat elke waarnemer vergelijkbaar is met Wolf; net alsof hij dezelfde ogen zou hebben, dezelfde telescoop en vanuit dezelfde plaats zou waarnemen. De data worden tegenwoordig verwerkt door het Solar Influences Data Analysis Center dat onderdeel uitmaakt van de Koninklijke Sterrenwacht van België te Ukkel. De taak van het SIDC bestaat erin om gegevens van zoveel mogelijk stations te verzamelen, voor elk van hen de gepaste ‘K’ te berekenen en uiteindelijk het International Zonnevlekkengetal Ri te bekomen op een statistisch verantwoorde wijze.

 

Eerste publicatie: 7 juli 2020