Bemande ruimtevaart

Russische bemande ruimtevaart – het Vostok-programma

Model van de Vostok 1
Model van de Vostok 1. Credit: CC BY-SA 3.0, Link

Het Vostok programma liep van 1960 tot 1963 en gedurende dit programma werden vele belangrijke mijlpalen behaald zoals de eerste man in de ruimte, de eerste vrouw in de ruimte en de eerste gezamenlijke vlucht met twee verschillende bemande ruimtesondes.

Het Vostok programma werd aan het begin van de space race uitgevoerd. De space race was een serie van competitieve technologische demonstraties tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie met als doel om tijdens de Koude Oorlog hun superioriteit in de ruimte te tonen. In het begin van de space race had de Sovjet-Unie een flinke voorsprong op de Amerikanen.

Rusland heeft een lange geschiedenis op het gebied van de bemande ruimtevaart. Dit gaat al terug tot het baanbrekende werk van de ingenieur en wiskundige Konstantin Tsiolkovsky die in 1903 al formules opstelde die de bewegingen van ruimtevaartuigen beschrijven. Dit gaf de Sovjet-Unie een voorsprong aan het begin van het ruimtevaarttijdperk.

Na de lancering van de Spoetnik, de eerste kunstmaan, in 1957 begon de Sovjet-Unie al met de voorbereidingen voor bemande missies. Ze begonnen met de ontwikkeling van het Vostok ruimtevaartuig dat mensen in de ruimte moest gaan brengen. Deze capsules werden bovenop een Vostok-raket geplaatst. Deze 30 meter hoge raketten waren iets groter dan de raketten die de Amerikanen tijdens hun Mercury-programma gebruikten.

Tussen 1960 en 1961 lanceerden de Sovjets verschillende Vostok testcapsules die bemand werden door honden. Sommige van deze honden overleefden hun missie niet maar er waren ook honden bij die weer veilig op Aarde terugkeerden.

Vostok 1 en Yuri Gagarin

Op 12 april 1961 werd er geschiedenis geschreven toen Yuri Gagarin de eerste mens in de ruimte werd en eenmaal in zijn Vostok 1 om de Aarde draaide. De vlucht van Gagarin duurde slechts 108 minuten.

Omdat de ingenieurs niet zeker wisten welke invloed de gewichtsloosheid zou hebben op Gagarin had de bolvormige eenpersoons Vostok weinig bedieningselementen aan boord. De meeste acties werden vanuit de vluchtleiding uitgevoerd. In geval van nood kreeg Gagarin een code om de systemen over te nemen waardoor hij ze handmatig kon bedienen.

Yuri Gagarin
Yuri Gagarin

De krappe Vostok capsule had een doorsnede van slechts 2,5 meter en was gemaakt van een aluminiumlegering. De capsule had twee ramen: een in het toegangsluik boven het hoofd van de kosmonaut en een aan zijn voeten. Tijdens die eerste vlucht bevatte de capsule proviand voor tien dagen voor het geval de motoren uit zouden vallen en Gagarin moest wachten tot zijn baan op natuurlijke wijze zou vervallen.

De Vostok had geen echte manoeuvreermogelijkheden en kon niet alleen landen. Na zijn terugkeer werd Gagarin op ongeveer 7 kilometer hoogte uit zijn ruimtevaartuig geworpen en op de grond gedropt. Hij landde in een aardappelveld tot schrik van de  boer en zijn kleindochter.

Gagarin werd een nationale en internationale held. Tijdens een feestelijke parade op het Rode Plein in Moskou werd hij door honderdduizenden mensen toegejuicht. De verjaardag van zijn vlucht is in Rusland een nationale feestdag geworden die “kosmonautendag” heet.

Vostok 2 en Gherman Titov

Op 6 augustus 1961 werd de Vostok 2 gelanceerd met aan boord kosmonaut Gherman Titov. Hij werd de vierde mens in de ruimte want in de tussentijd hadden de Amerikanen in het kader van hun Mercury-programma de astronauten Alan Shepard en Virgil Grissom gelanceerd. Titov werd de eerste mens die meer dan een dag in de ruimte verbleef. Hij draaide in 25 uur tijd 17,5 rondje om de Aarde.

Titav was de backup van Gagarin voor de Vostok 1 vlucht. Vostok 2 was de enige ruimtevlucht die Titov zou maken. Na zijn vlucht werd hij om medische redenen aan de grond gehouden. Titov was de eerste die last had van ruimteziekte. Hij werd zo misselijk dat hij tijdens zijn missie nauwelijks kon eten.

Vostok 3 en Vostok 4

De raket die de Vostok ruimtecapsules lanceerde.
De krachtige Vostok lanceerraket die op 12 april 1961 kosmonaut Yuri Gagarin hoog genoeg de ruimte in bracht voor een 108 minuten durende baan om de Aarde. Credit: ESA

Vostok 3 en Vostok 4 werden op 1 augustus en 12 augustus 1962 binnen een dag van elkaar gelanceerd. Kosmonaut Andriyan Nikolajev was aan boord van de Vostok 3 en Vostok 4 werd bemand door Pavel Popovich.

De gelijktijdige missie was een reactie op het feit dat de Verenigde Staten eerder dat jaar met succes John Glenn een rondje rond de Aarde hadden laten maken. De Sovjets besloten hun superioriteit te tonen door een formatievlucht in de ruimte uit te voeren.

Vostok 3 werd als eerste gelanceerd en bevond zich op zijn bedoelde positie toen Vostok 4 in een baan om de Aarde kwam. De beide ruimtevaartuigen naderden elkaar tot op 5 kilometer. De twee piloten maakten radiocontact en Popovich meldde dat hij de capsule van Nikolajev kon zien maar zonder manoeuvreermogelijkheden dreven de twee al weer snel uit elkaar.

Vostok 4 had problemen met de levensondersteunende systemen en de temperatuur in de capsule zakte tot 10 °C. Popovich wilde nog steeds zijn missie voltooien. Hij kreeg van de vluchtleiding te horen dat hij moest zeggen dat hij “onweersbuien bestudeerde” mocht hij ruimteziek worden zoals Titov.

Popovich nam daadwerkelijk onweersbuien waar boven de Golf van Mexico en toen hij dat rapporteerde werd abusievelijk aangenomen dat hij de geheime code uitsprak. Hij werd eerder naar de Aarde gehaald en hij landde enkele minuten voor Vostok 3. Beiden waren enkele dagen in de ruimte geweest.

Vostok 5 en Vostok 6, de laatst Vostoks

De laatste twee vluchten waren wederom een dubbele missie. Vostok 5 werd op 14 juni 1963 gelanceerd en Vostok 6 volgde op 16 juni 1963. Opnieuw passeerden de beide Vostoks elkaar binnen 5 kilometer afstand en hadden ze radiocontact.

Vostok 5 had kosmonaut Valery Bykovsky aan boord. Hij verbleef vijf dagen in de ruimte. Dit is de langste solovlucht tot nu toe.

Aan boord van Vostok 6 bevond zich Valentina Tereshkova, de eerste vrouw in de ruimte. Het idee voor een vrouwelijke kosmonaut was afkomstig van Sergei Korolev, de hoofdingenieur van het Sovjet-Russische ruimtevaartprogramma.

Korolev was niet gelukkig met Tereshkova en hij stond haar niet toe de Vostok handmatig te besturen zoals was gepland. Het duurde 19 jaar voordat een andere vrouw, Svetlana Savitskaja, werd gelanceerd en meer dan twee decennia voordat de NASA de eerste vrouwelijke astronaut lanceerde. Dit was Sally Ride.

Er stonden hierna nog verschillende andere Vostok-vluchten in de planning, waaronder een dubbele missie met twee vrouwen en veel langere solovluchten. Maar deze werden allemaal vervangen door een nieuw programma, het Voshkod-programma dat bemanningen met meerdere personen uitvoerde. Na het Voshkodprogramma voerden de Russen ook nog het Sojoezprogramma uit dat nog steeds de naam is van de huidige bemande ruimtevaartmissies van Rusland.

Eerste publicatie: 23 oktober 2020
Bron: space.com & russianspaceweb.com