Het sterrenbeeld Sculptor – Beeldhouwer
Het sterrenbeeld is door Nicolas Louis de Lacaille omstreeks 1751 – 1752 geïntroduceerd toen hij vanaf Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika de sterrenhemel in kaart bracht. Er zijn geen mythes verbonden aan het sterrenbeeld.
Op zijn planisfeer die in 1756 verscheen noemde hij het sterrenbeeld l’Atelier du Sculpteur, oftewel het atelier van de beeldhouwer. Het sterrenbeeld werd voorgesteld door een gebeeldhouwd hoofd dat op een driepotige tafel ligt met daarnaast een houten hamer en een beitel.
Op zijn planisfeer uit 1763 droeg het sterrenbeeld de Latijnse naam Apparatus Sculptoris en in 1844 stelde de Engelse astronoom John Herschel voor om de naam af te korten tot Sculptor. Dit werd overgenomen in de British Association Catalogue uit 1845 en sinds die tijd heet het sterrenbeeld Sculptor.
Gegevens Sterrenbeeld
Nederlandse naam | Latijnse naam | Afkorting | Genitief |
Beeldhouwer | Sculptor | Scl | Sculptoris |
Zichtbaarheid | Sculptor is voor waarnemers in Nederland en België niet zichtbaar. | ||
Grootte | In grootte is Sculptor het 82-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 475 (°) aan de sterrenhemel. | ||
Omgeving | Het sterrenbeeld wordt omringd door Aquarius, Cetus, Fornax, Grus, Phoenix en Piscis Austrinus | ||
Meteorenzwermen | Er zijn geen meteorenzwermen bekend. |

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Sculptor – Beeldhouwer als pdf


Beschrijving
De zuidelijke hemelpool bevindt zich in het sterrenbeeld. Verder zijn er ondertussen zes sterren met planeten bekend. Er zijn geen meteorenzwermen bekend die hun radiant in het sterrenbeeld hebben liggen.
Sculptor maakt samen met de sterrenbeelden Antlia, Caelum, Circinus, Fornax, Horologium, Mensa, Microscopium, Norma, Octans, Pictor, Reticulum en Telescopium deel uit van de Lacaille familie van sterrenbeelden.
Sculptor op oude sterrenkaarten

De sterren van Sculptor
Ster | Naam | Betekenis | Helderheid (magnitude) | Afstand (lichtjaar) |
HD 4208 | Cocibolca 1) | Naam van het grootste meer in Nicaragua | 7,78 | 111,6 |
LTT 9779 | Uúba 1) | 9,76 | 246 |
1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

α Sculptoris (Alpha Sculptoris)
Alpha Sculptoris heeft een helderheid van magnitude 4,3. De ster bevindt zich op een afstand van 780 lichtjaar van de Zon. Het is een veranderlijke ster van het SX Arietis-type. Dit zijn hele hete sterren met een sterk magneetveld. De helderheid varieert 0,01 magnitude.
De lichtkracht van alpha Sculptoris is 1700 * de Zon. De oppervlaktetemperatuur van de ster bedraagt 17.000 Kelvin. De ster heeft een massa van 5,5 zonsmassa en een straal van 7* de Zon.
β Sculptoris (Bèta Sculptoris)
Bèta Sculptoris bevindt zich op een afstand van 178 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,4. Bèta Sculptoris heeft een sterk magneetveld en bevat relatief veel kwik en mangaan. De ster heeft een massa van 3,1 zonsmassa en is eens zo groot als de Zon. De lichtkracht bedraagt 82 * de Zon.
γ Sculptoris (Gamma Sculptoris)
Gamma Sculptoris heeft een visuele helderheid van magnitude 4,4 en bevindt zich op een afstand van 179 lichtjaar van de Zon.
δ Sculptoris (Delta Sculptoris)
Delta Sculptoris is een drievoudige dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 4,6. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 143 lichtjaar van de Zon.
De hoofdster is een witte hoofdreeksster, de eerste begeleider bevindt zich op een afstand van 4 boogseconden en heeft een helderheid van magnitude 11. De tweede ster heeft een helderheid van magnitude 9.4 en bevindt zich op een afstand van 74 boogseconden.
η Sculptoris (Eta Sculptoris)
Eta Sculptoris bevindt zich op een afstand van 548 lichtjaar. De ster heeft een helderheid van magnitude 4,9 en is geclassificeerd als een onregelmatig veranderlijke ster. De helderheid varieert tussen magnitude 4,8 en 4,9.
ζ Sculptoris (Eta Sculptoris)
Zeta Sculptoris is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 5,0. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 510 lichtjaar. De hoofdster is een blauwwitte hoofdreeksster en de begeleider een ster van de 13-de magnitude. Ze zijn 3 boogseconden van elkaar gescheiden.
ι Sculptoris (Iota Sculptoris)
Iota Sculptoris bevindt zich op een afstand van 311 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 5,2.
ε Sculptoris (Epsilon Sculptoris)
Ook epsilon Sculptoris is een meervoudig stersysteem. Het heeft een visuele helderheid van magnitude 5,3 en het begint zich op een afstand van ongeveer 90 lichtjaar van de Zon.
De helderste ster heeft een geelwitte kleur. De eerste begeleider is een gele ster met een helderheid van magnitude 8,6. De twee sterren draaien met een periode van 1200 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt. Er zijn nog twee andere sterren die deel uit maken van het dubbelstersysteem maar deze sterren zijn veel lichtzwakker en bevinden zich op een grotere afstand. De eerste is een ster van magnitude 15 die 15 boogseconden is verwijderd van het hoofdpaar, de andere is een ster met een helderheid van magnitude 11. Deze ster bevindt zich op een afstand van 142 boogseconden van het hoofdpaar. Epsilon Sculptoris heeft een grote eigenbeweging. Omstreeks 2920 zal de ster het sterrenbeeld Fornax in trekken.
κ Sculptoris (Kappa Sculptoris)
De aanduiding Kappa Sculptoris wordt gebruikt voor twee sterren; Kappa-1 Sculptoris en Kappa-2 Sculptoris. De sterren staan 0,53° van elkaar vandaan.
Kappa-1 Sculptoris is een drievoudige ster bestaande uit twee gele sterren die een dubbelster vormen en een begeleider van magnitude 18 die zich op een afstand van 70 boogseconden bevindt. De twee gele hoofdsterren hebben helderheden van magnitude 6,2 en 6,3.
Kappa-1 Sculptoris bevindt zich op een afstand van ongeveer 224 lichtjaar en heeft een gezamenlijke visuele helderheid van magnitude 5,4.
Kappa-2 Sculptoris is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 5,4. De dubbelster bestaat uit een oranje reus en een begeleider die een helderheid heeft van magnitude 21. Deze begeleider bevindt zich op een afstand van 46 boogseconden van de hoofdster. Kappa-2 Sculptoris bevindt zich op een afstand van 581 lichtjaar van de Zon.
λ Sculptoris (Lambda Sculptoris)
Ook de aanduiding Lambda Sculptoris wordt voor twee sterren gebruikt: Lambda-1 Sculptoris en Lambda-2 Sculptoris. De sterren staan op een afstand van 0,29° van elkaar aan de sterrenhemel.
Lambda-1 Sculptoris is een dubbelster met een gemiddelde visuele helderheid van magnitude 6,1. De dubbelster bevindt zich op een afstand van 432 lichtjaar van de Zon. De hoofdster is blauwwit van kleur en heeft een helderheid van magnitude 6,7. De begeleider is een witte ster met een visuele helderheid van magnitude 7,0.
Lambda-2 Sculptoris
Lambda-2 Sculptoris is een oranje reus die zich op een afstand van ongeveer 372 lichtjaar bevindt. De ster heeft een helderheid van magnitude 5,9.
R Sculptoris
R Sculptoris is een rode reus die aan de laatste fase van zijn leven bezig is. De ster bevindt zich op een afstand van 1500 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 5,7.
De materie om de ster vertoont een ongebruikelijke spiraalvorm die mogelijk wordt veroorzaakt door een onzichtbare begeleider.
HD 4208 – Cocibolca
HD 4208 is een hoofdreeksster van spectraalklasse G7V met een schijnbare helderheid van magnitude 7,78 die ongeveer 111,6 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude 5,23, een massa van 0,883 zonsmassa en een straal van 0,846 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur bedraagt 5700 Kelvin en de lichtsterkte is 0,71 keer die van de Zon.
In 2001 werd er met behulp van de radiale snelheidsmethode een exoplaneet in een baan om HD 4208 gevonden. Deze exoplaneet, HD 4208 b, heeft een massa van minstens 0,81 Jupitermassa en volgt een baan met een halflange as van 1,662 Astronomische Eenheden en een baanperiode van 833 dagen. De excentriciteit van die baan is 0,042.
HD 4208 b is gevonden op 15 oktober 2001 door het California and Carnegie Planet Search-team en met behulp van de W.M. Keck-telescoop op Hawaï.
De Internationale Astronomische Unie schreef ter gelegenheid van haar 100-jarig bestaan een NameExoWorlds-campagne uit waarbij alle landen een stersysteem kregen toegewezen dat ze een naam mochten geven.
De ster HD 4208 werd toegekend aan Nicaragua. Het land gaf de ster de naam Cocibolca. Cocibolca is de Nahuatl-naam voor het grootste meer van Centraal-Amerika in Nicaragua.
Het land gaf de exoplaneet HD 4208 b de naam Xolotlan. Xolotlan is de naam van het op één na grootste meer van Nicaragua. De naam komt uit de Nahuatl-taal van de inheemse stam die zich in Nicaragua vestigde. De taal symboliseert een inheemse god en een toevluchtsoord voor dieren.

HD 4113
Ook HD 4113 is een zonachtige ster van spectraalklasse G. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,9 en bevindt zich op een afstand van 144 lichtjaar van de Zon.
In oktober 2007 werd er een planeet ontdekt met een massa van minstens 1,56 * Jupiter. Deze planeet draait meteen periode van 527 dagen om de ster heen.
HD 9578
HD 9578 is ook een ster van spectraalklasse G. De ster heeft een helderheid van magnitude 8,2 en bevindt zich op een afstand van 187 lichtjaar van de Zon.
In 2009 werd er een planeet aangetroffen bij deze ster. Deze planeet heeft een massa van minimaal 0,62 * Jupiter en draait iedere 494 dagen om zijn ster heen.
WASP-8
Ook WASP-8 is een ster van spectraalklasse G met een bevestigde planeet. WASP-8 bevindt zich op een afstand van 160 lichtjaar van de Zon en heeft een helderheid van magnitude 9,9. WASP-8 heeft een massa van 0,93 zonsmassa en een lichtkracht van ongeveer 0,79 * de Zon.
De planeet wordt WASP-8b genoemd en heeft een massa van 2,23 * Jupiter en een omlooptijd van 8,16 dagen. De planeet werd ontdekt tijdens een overgang voor de ster langs.
LTT 9779 is een hoofdreeksster van spectraalklasse G7V die ongeveer 264 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 9,76. LTT 9779 heeft een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 5400 Kelvin, een massa van 1,00 zonsmassa en een straal van 0,949 * de Zon. De ster draait eenmaal per 46 dagen om zijn as.
De exoplaneet LTT 9779 werd in 2020 gevonden met behulp van de Transiting Exoplanet Surevy Satellite (TESS) van de NASA. Het is een ultra hete Neptunus met een massa van 29,32 * de Aarde en een straal van 4,72 * de Aarde. Waarnemingen met behulp van de Spitzer Space Telescope hebben de temperatuur aan de dagzijde bepaald op 23500 Kelvin.
LTT 9779 draait met en periode van 0,79 dagen om zijn ster heen. De gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 0,01679 AE. De excentriciteit van de baan is < 0,01 en de inclinatie bedraagt 76.39°.
In het kader van de NameExoWorlds 2022 van de IAU werden de ster en de exoplaneet toegevoegd aan een lijst van 20 systemen die tijdens het derde NameExoWorld-project een naam kregen.
De naamgevingsprocedure startte in 2022 en de definitieve namen werden begin juni 2023 bekend gemaakt.
De ster LTT 9779 kreeg de naam “Uúba”. Uúba is het woord voor “sterren”, “zaden” en “ogen” in de Lenguistica U’wa-taal (Tunebo) van de U’wa-inheemse gemeenschap van Colombia.

De exoplaneet LTT 9779 b kreeg de naam “Cuancoá”. In de Lenguistica U’wa-taal (Tunebo) van de U’wa-inheemse gemeenschap van Colombia verwijst Cuancoá naar de morgenster die ondergaat voor zonsopgang.
S Sculptoris
S Sculptoris is een heldere Mira-veranderlijke met een helderheid tussen magnitude 5,5 en 13,6. De periode bedraagt 362,6 dagen. Midden augustus 2000 bereikt de ster weer haar maximale helderheid. De ster bevindt zich 3 graden ten noordnoordoosten van θ Sculptoris.
De deep sky objecten van de Beeldhouwer
De Sculptor Groep
De Sculptor Groep is een groep sterrenstelsels die zich in de buurt van de zuidelijke hemelpool bevinden. Het is een open groep maar ook een van de meest nabije groepen van de Lokale Groep waar ons eigen sterrenstelsel deel van uitmaakt. Het centrum van de Sculptor Groep bevindt zich ongeveer 12,7 miljoen lichtjaar van ons eigen sterrenstelsel.
De helderste leden van deze groep zijn NGC 253, NGC 247, NGC 7793, NGC 625 in het sterrenbeeld Phoenix en PGC 6430.
NGC 7

NGC 7 is een balkspiraalvormige sterrenstelsel. We kijken er van de zijkant tegenaan. NGC 7 heeft een visuele helderheid van magnitude 13,5 en het bevindt zich op een afstand van ongeveer 71,4 miljoen lichtjaar. NGC 7 werd op 27 september 1834 ontdekt door de Engelse astronoom John Herschel.
NGC 10

NGC 10 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel. Het is ongeveer 300 miljoen lichtjaar van ons verwijderd. Het sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 12,3. het werd op 25 september 1834 ontdekt door John Herschel.
NGC 24

NGC 24 is een spiraalvormig sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 12,4. NGC 24 bevindt zich op een afstand van ongeveer 22,5 miljoen lichtjaar. het sterrenstelsel werd op 27 oktober 1785 ontdekt door William Herschel.
NGC 55

NGC 55 (Caldwell 77) ligt anderhalve graad ten zuiden van α Scl.
NGC 55 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel waar we ongeveer van de zijkant tegenaan kijken. Het stelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 7,8 en het bevindt zich op een afstand van ongeveer 5,9 miljoen lichtjaar. Het heeft een schijnbare grootte van 32,4′ * 5,6′. Net zoals NGC 300 is het een van de meest nabije stelsels van de Lokale Groep.
NGC 55 en NGC 300 zijn vermoedelijk door middel van de zwaartekracht met elkaar verbonden. NGC 55 werd op 4 augustus 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop. Vanwege zijn vorm kreeg dit sterrenstelsel de bijnaam Walvis Sterrenstelsel.
NGC 288

NGC 288 is een bolvormige sterrenhoop met een helderheid van magnitude 9,4. De bolhoop bevindt zich op een afstand van 28.700 lichtjaar van ons en heeft een visuele grootte van 13,0′ * 13,o’. De bolhoop bevindt zich 1,8° ten zuidoosten van de Sculptor Groep en 37’ ten noordoosten van de Zuidelijke Galactische Hemelpool. De bolhoop is al zichtbaar in een goede verrekijker. NGC 288 werd op 27 oktober 1785 ontdekt door William Herschel.
NGC 253


NGC 253 (Sculptor nevel, Caldwell 65) is zo niet het helderste deepsky object in Sculptor maar dan toch wel het bekendste en meest fotogenieke sterrenstelsel. NGC 253 is het grootste en helderste lid van de Sculptor Groep van sterrenstelsels die zich op een afstand van ongeveer 10 miljoen lichtjaar van de Aarde bevindt. Na M31 is dit het meest eenvoudig te vinden melkwegstelsel.
Gezien door een grote telescoop is het een schitterend stelsel. De stoffige spiraalarmen en de klonteringen waar stervorming plaatsvindt geven het stelsel een dynamisch uiterlijk. Daarnaast vindt er in de kern van het stelsel actieve stervorming plaats. NGC 253 straalt ten gevolge van deze stervorming veel infrarode straling uit en met behulp van de Hubble telescoop heeft men een ring van jonge sterrenhopen waargenomen om deze kern heen.
Maar ook in een kleine telescoop is NGC 253 zeer de moeite waard. Het stelsel ligt 7 graden ten zuiden van β Ceti (Dipha) en ongeveer 4 graden noord-noordwesten van α Sculptoris. NGC 253 is al zichtbaar in een 50 mm verrekijker of de zoeker van een telescoop. Bij een vergroting van 30x is de zwakke gloed van de spiraalarmen zichtbaar en onder goede waarneemcondities al een beetje van de spiraalstructuur zelf. Bij een vergroting van 100x en een grotere telescoop wordt de spiraalstructuur langzaamaan beter zichtbaar, zeker onder donkere waarneemomstandigheden.
Het stelsel is op 23 september 1783 door Caroline Herschel ontdekt en dat is een zeer knappe prestatie want vanaf haar waarneemlocatie komt het maximaal 12 graden boven de horizon. Het stelsel is dus vanuit Nederland te zien maar waarnemers op het zuidelijk halfrond hebben een veel beter uitzicht op dit schitterende melkwegstelsel. Sculptor staat midden oktober op zijn hoogst boven de horizon voor waarnemers op het noordelijk halfrond. Gebruik de zoekkaart om dit stelsel te vinden.
Het sterrenstelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 7,3 en een schijnbare grootte van 26,91′ * 5,89′. NGC 253 is ongeveer 11,4 miljoen jaar van ons verwijderd.
NGC 300 (Caldwell 70)

NGC 300 is een van de helderste spiraalvormige sterrenstelsels van de Sculptor Groep. Het stelsel bevindt zich op een afstand van ongeveer 6,1 miljoen lichtjaar en het heeft een visuele helderheid van magnitude 9,0.
Net zoals NGC 55 maakt NGC 300 niet echt deel uit van de Sculptor Groep maar bevinden ze zich in de voorgrond. In de kern van NGC 300 bevindt zich een hele sterke röntgenbron, NGC 300 X-1. Men vermoedt dat het gaat om een dubbelsysteem van een Wolf Rayet ster en een zwart gat.
NGC 300 werd op 5 augustus 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.
NGC 7793

En nog een spiraalvormig sterrenstelsel in Sculptor. NGC 7793 bevindt zich op een afstand van ongeveer 12,7 miljoen lichtjaar. Het sterrenstelsel heeft een helderheid van magnitude 9,0 en een schijnbare grootte van 9,3′ 6,3′.
NGC 7793 is op 14 juli 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.
In 2008 werd er een supernova ontdekt die de naam SN 2008bk meekreeg. Deze supernova bereikte een helderheid van magnitude 12,5. Het was de op twee na helderste supernova van dat jaar.
PGC 2248 (Het Wagenwiel-stelsel)

PGC 2248 is een lensvormig en ringstelsel met een visuele helderheid van magnitude 15,2. Het bevindt zich op een afstand van ongeveer 500 miljoen lichtjaar. Het stelsel heeft een doorsnede van ongeveer 150.000 lichtjaar; het is een beetje groter dan ons eigen sterrenstelsel.
Het wagenwiel-stelsel was tot ongeveer 200 miljoen jaar geleden een spiraalvormig sterrenstelsel maar toen kwam het in botsing met een ander sterrenstelsel. Men neemt aan dat het kleinere stelsel dwars door het grote spiraalvormige stelsel is gevlogen waarbij het een schokgolf heeft veroorzaakt die een ring van stervorming heeft veroorzaakt rond het centrale gebied. Het stelsel is nu bezig zich weer tot een spiraalstelsel te vervormen.
PGC 2248 werd in 1941 ontdekt door de Zwitserse astronoom Fritz Zwicky.
De Sculptor Dwerg
De Sculptor Dwerg is een dwergsterrenstelsel met een sferische vorm. Het is een satellietstelsel van ons eigen sterrenstelsel. Het Sculptor Dwergsterrenstelsel werd in 1937 ontdekt door de Amerikaanse astronoom Harlow Shapley.
Het sterrenstelsel heeft een helderheid van magnitude 10,1 en het is ongeveer 290.000 lichtjaar van ons verwijderd.
Het Sculptor Onregelmatige Dwergsterrenstelsel
Het Sculptor Onregelmatige Dwergsterrenstelsel maakt deel uit van de Sculptor Groep van sterrenstelsels. Het is een onregelmatig gevormd sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 15,5. het bevindt zich op een afstand van ongeveer 13,4 miljoen lichtjaar. Het is een begeleider van NGC 7793, een ander helder lid van de groep. Het stelsel werd in 1976 ontdekt.
Eerste publicatie: 27 juli 2009
Laatste keer bijgewerkt op: 12 januari 2025