Buitenaards leven - exoplaneten

SETI detecteert een mogelijk signaal van een zonachtige ster op de 11 Ghz frequentie

RATAN-600 radiotelescoop
De Russische RATAN-600 radiotelescoop aan de voet van de Kaukasus. De radiotelescoop heeft een doorsnede van 577 meter. (credit: Russian Academy of Sciences)

Een stersysteem op een afstand van 94 lichtjaar staat momenteel volop in de belangstelling van astronomen omdat het een mogelijke kandidaat is voor buitenaards intelligent leven. Een groep van Russische astronomen heeft een radiosignaal opgevangen dat mogelijk van kunstmatige oorsprong is.

Het gaat om de ster HD 64595, een ster die enkele miljarden jaren ouder is dan de Zon maar wel van vergelijkbare grootte en helderheid is. Van die ster was het signaal afkomstig dat met de Russische radiotelescoop RATAN-600 in Zelenchukskaya, gelegen aan de noordelijke voet van de Kaukasus, werd opgevangen. Het is bekend dat om deze ster een planeet draait met de grootte van Neptunus. Deze planeet draait in een nauwe baan om de ster waardoor hij niet in aanmerking komt voor mogelijk leven. Maar het is heel goed mogelijk dat er meer planeten om de ster draaien die nog niet zijn ontdekt.

Het signaal is al besproken in een presentatie die door verschillende Russische astronomen en de Italiaanse astronoom Claudio Maccone is gegeven. Maccone is de voorzitter van het Permanente SETI Committee van de International Academy of Astronautics. Maccone heeft onlangs in een email aan SETI-wetenschappers zijn presentatie toegelicht en het signaal toegeschreven aan de ster HD 164595.

Maar kan het signaal afkomstig zijn van een technologisch gevorderde samenleving? Op dit moment is daar helemaal geen uitspraak over te doen en moeten we het doen met wat we nu weten.

De eerst vraag is natuurlijk of het signaal werkelijk uit de richting van HD 164595 afkomstig is. De RATAN-600 radiotelescoop heeft een zeer ongebruikelijk ontwerp (een ring op de grond met een diameter van 577 meter) en heeft een ongebruikelijk vorm van de ontvangende bundel (dit is het gedeelte van de hemel waar de radiotelescoop gevoelig is). Op de golflengte van het gerapporteerde signaal, 2,7 cm – komt overeen met de frequentie van 11 Ghz – is de straal ongeveer 20 boogseconden bij 2 boogminuten. Dit betekent dat het stukje aan de hemel erg langwerpig is in de noord-zuid richting.

Het stukje aan de sterrenhemel waar het signaal vandaan lijkt te komen klopt in de oost-west richting (het smalle deel van de bundel) met de positie van HD 165695 aan de sterrenhemel. De aanname van de onderzoekers is dat het signaal dus mogelijk afkomstig is van dit stersysteem maar zeker is het dus helemaal niet.

De tweede vraag betreft de kenmerken van het signaal. De waarnemingen werden gedaan met een ontvanger met een bandbreedte van 1 Ghz. Dat is een miljard keer groter dan de bandbreedtes die traditioneel bij het SETI-onderzoek worden ingezet en 200 keer breder dan een televisiesignaal. De sterkte van het signaal was 0,75 Jansky en dat is erg zwak. Maar is het signaal alleen zwak vanwege de afstand van de ster tot de Zon of is het signaal zwak door de “verdunning” die wordt veroorzaakt door de erg grote bandbreedte van de Russische ontvanger? Bij een gerecht waar veel ingrediënten inzitten is het vaak erg lastig om de individuele ingrediënten te achterhalen. Zo ook kan de gebruikte breedband versterker de sterkte van relatief signalen met een smalle band verdunnen.

Maar we kunnen, uitgaande van de sterkte van het ontvangen signaal wel berekenen hoe sterk een buitenaardse zender in de buurt van HD 16595 zou moeten zijn. Dat levert twee interessante gevallen op:

1.De buitenaardsen besloten om in alle richtingen uit te zenden. In dat geval is er een vermogen van 1020 watt nodig. Dat is honderden keren meer energie dat al het zonlicht dat er op Aarde valt en dat vereist energiebronnen die wij ons niet kunnen voorstellen.

2. Ze richten hun uitzending specifiek op ons. In dat geval is er minder energie nodig maar zelfs als er gebruik wordt gemaakt van een antenne met de grootte van de Arecibo radiotelescoop in Puerto Rico (300 meter) dan is er een zendvermogen nodig van meer dan een triljoen watt. Dat is vergelijkbaar met de totale energieconsumptie van de mensheid.

Beide scenario’s vereisen dus een inspanning die ver, ver voorbij ons eigen kunnen ligt en het is moeilijk te begrijpen waarom iemand ons zonnestelsel aan straalt met een dergelijk sterk signaal. De ster bevindt zich dermate ver van ons vandaan dat ze nooit radiosignalen van TV of radar afkomstig van de Aarde hebben kunnen meten waaruit ze zouden kunnen afleiden dat we bestaan.

De Allen Radio Telescope Array
De kans dat dit signaal afkomstig is van een buitenaardse intelligentie is niet erg veelbelovend en de ontdekkers zelf twijfelen er aan of ze ET hebben gevonden. Desalniettemin zullen alle mogelijkheden onderzocht moeten worden.

Daarom is in de avond van 28 augustus 2016 de Allen Radio Telescope Array in de richting van HD 164595 gedraaid. Tot nu toe heeft deze radio telescoop, speciaal ontworpen voor het onderzoek naar buitenaards leven, helemaal niets gevonden.

De Allen Radio Array heeft echter nog niet alle frequenties waar het signaal in zou kunnen zitten, kunnen meten. De Allen Radio Array heeft namelijk een veel smallere bandbreedte dan de RATAN-600. Het duurt nog enkele dagen alvorens alle frequenties compleet zijn. Als de Allen Radio Array ook een signaal vindt dan zullen SETI en andere astronomische onderzoeksgroepen direct beginnen met vervolgonderzoek.

Het SETI-instituut zal m.b.v. de Allen Radio Array de ster blijven monitoren.

Het signaal werd in mei 2015 waargenomen maar bij 39 andere pogingen was het signaal afwezig. De onderzoekers hebben de SETI-gemeenschap pas zeer recent ingeschakeld en dat is niet gebruikelijk. Het is wetenschappelijk gezien zeer normaal dat als er een dergelijk signaal wordt waargenomen men dit direct openbaar maakt zodat het door andere waarnemingen kan worden bevestigd. In dit geval is dat niet gebeurd.

Dus wat is er aan de hand? Is een andere samenleving echt signalen naar ons aan het sturen? Dat is natuurlijk heel wel mogelijk. Echter er zijn meer plausibele verklaringen voor deze geclaimde uitzending – waaronder interferentie van af de Aarde zelf. Zonder een bevestiging van het signaal kunnen we alleen maar zeggen: “Interessant”.

De ster HD 164595 bevindt zich in het sterrenbeeld Hercules. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7 en is dus niet met het blote oog zichtbaar. Je hebt een kleine telescoop nodig om de ster te kunnen zien. Via deze link krijg je een tabel met de verschillen en overeenkomsten tussen onze Zon en HD 164595.

 

Bron: Seth Shostak, The SETI Institute, 30 augustus 2016