Astronomisch Nieuws

Spookachtig ‘Zwart Gat’ op Jupiter is gewoon een grote schaduw

De schaduw van de maan Io valt op Jupiter
Jupiter op 12 september 2019 gefotografeerd door de JunoCam. De grote zwarte vlek is de schaduw van de maan Io op Jupiter. Credit: NASA/JPL-Caltech/SwRI/MSSS/Kevin M. Gill

De Juno ruimtesonde van de NASA maakte deze indrukwekkende foto van Jupiter. Die foto toont ons een grote zwarte vlek bovenop de kolkende wolken van de gasreus. Het ziet er angstaanjagend uit maar er is een prima verklaring: het is de schaduw van de vulkanische maan Io die op de planeet valt.

Juno maakte de foto’s op 12 september 2019 tijdens de 22sye scheervlucht langs de planeet. De ruimtesonde van de NASA arriveerde in 2017 bij Jupiter en zijn manen. Juno draait in een sterk elliptische polaire baan die de ruimtesonde tot dicht boven de wolkentoppen brengt en daarna weer ver weg in de ruimte.

De schaduw van Io langs Jupiter's horizon
De schaduw van Io langs de horizon van Jupiter. Credit: NASA / JPL-Caltech / SwRI / MSSS / Björn Jónsson

Toen de JunoCam de opnames maakte bevond de ruimtesonde zich ongeveer 8000 kilometer boven het oppervlak. De ruimtesonde is nu op weg in zijn baan die hem uiteindelijk tot op meer dan 8 miljoen kilometer van de planeet zal brengen voordat de terugkeer voor scheervlucht 23 begint. De missie zal in juli 2021 eindigen maar voor die tijd heeft de ruimtesonde nog ongeveer 12 scheervluchten gemaakt. Als de ruimtesonde in goede conditie blijft en de NASA voldoende geld heeft wordt de missie misschien verlengd.

Dit is ongeveer net zo dicht bij een totale zonsverduistering als we ooit te zien zullen krijgen op Jupiter, de grootste planeet in het zonnestelsel. Het is eigenlijk meer een ringvormige zonsverduistering omdat Io’s schaduw nog niet eens het hele oppervlak van Jupiter bedekt. Om nog eerlijker te zijn, zouden we deze hemelse gebeurtenis waarschijnlijk niet als een zonsverduistering moeten beschouwen – het is meer een doorgang, zoals exoplaneten zich over hun sterren verplaatsen, zodat astronomen ze vanaf ons gezichtspunt op aarde kunnen detecteren.

Toch is de schaduw vrij groot, alles in aanmerking genomen; Io is slechts iets groter dan de Maan van de Aarde. De grote zwarte cirkel is te wijten aan een optisch effect waarbij de totale grootte van de schaduw van een voorwerp, de penumbra, toeneemt met de afstand tot de lichtbron, in dit geval de Zon. Een soortgelijk verschijnsel gebeurt op Aarde tijdens zonsverduisteringen – een effect dat in 2016 prachtig vanuit de ruimte werd opgevangen.

Io is de op drie na grootste maan in het zonnestelsel en de binnenste van de vier galileïsche manen van Jupiter. Deze vulkanische maan bevindt zich behoorlijk dicht bij Jupiter en heeft slechts 42,5 uur nodig voor een omwenteling om de planeet.

Io heeft ongeveer de grootte van de Maan en bevindt zich op een vergelijkbare afstand tot Jupiter. Die nabijheid tot Jupiter draagt bij aan de hyperactieve geologie van Io. De enorme aantrekkingskracht van Jupiter zorgt dat de maan opwarmt als gevolg van getijdenwerkingen. Io is het meest vulkanische object in het zonnestelsel. Er komen honderden vulkanen voor die pluimen tot wel 500 kilometer hoog kunnen veroorzaken.

 

Eerste publicatie: 22 september 2019
bron: NASA/JPL