Staat supernova 1054 op oude Byzantijnse munten afgebeeld?

Supernova SN 1054 was een van de meest spectaculaire astronomische gebeurtenissen allertijden. De supernova explosie liet de nu beroemde Krabnevel – Messier 1 in het sterrenbeeld Stier – Taurus na. Maar in het jaar 1054 was het een enorm heldere ster aan de sterrenhemel en één van de slechts acht geregistreerde supernova’s in ons sterrenstelsel. De supernova werd echter door slechts de helft van de geletterde wereld opgemerkt. Er werd voornamelijk in het oosten, in het bijzonder China, over geschreven. In de westerse geschiedschrijving is nagenoeg niets te vinden over de supernova. Maar wetenschappers hebben mogelijk een subtiele hint gevonden op een onverwachte plaats: oude Byzantijnse munten.

Dat is althans de theorie volgens een multinationale groep onderzoekers in de European Journal of Science and Theology. Ze ontdekten dat een speciale versie van een munt, geslagen door de Byzantijnse keizer Constantijn IX, twee sterren rond het hoofd van de keizer liet zien – mogelijk een knipoog naar het bestaan van supernova SN 1054, ondanks enig schriftelijk bewijs voor het bestaan van de supernova elders in de christelijke wereld.

Geleerden in Japan, China en de islamitische wereld hadden geen probleem om de nieuwe heldere ster aan de hemel op te merken. Dus waarom deden de christenen dat niet? Er is al tientallen jaren een debat aan de gang in de geschiedenis van de astronomische gemeenschap rond deze vraag, zonder definitief antwoord. De algemene consensus is echter dat christelijke geleerden vreesden dat het wijzen op een verandering in wat destijds als de perfecte en onschendbare hemel werd beschouwd, te veel opschudding zou veroorzaken binnen de kerk. Theologische doctrine heerste in die tijd in de christelijke wereld en het in twijfel trekken van elk deel van die doctrine kon leiden tot excommunicatie of zelfs de dood. Het zou een dappere geleerde moeten zijn om zo’n lot te riskeren zonder tastbare beloning.

Wat het des te interessanter maakt dat een metaalbewerker of misschien een van de anders geïntimideerde geleerden het lef had om dat te doen. De onderzoekers vonden een speciale editie van een munt, in technisch jargon bekend als de Constantijn IX Monomachos Klasse IV-munt, die twee sterren heeft in vergelijking met de enkele ster die zichtbaar is op de andere drie klassen munten die tijdens het bewind van de vorst zijn geslagen.

De Klasse IV zou tussen de zomer van 1054 en de lente van 1055 zijn geslagen en heeft twee opvallende sterren aan weerszijden van het hoofd van de vorst. Men denkt dat één ster Venus, de Morgenster, voorstelt terwijl men denkt dat het hoofd van de vorst zelf de Zon voorstelt. De andere ster zou echter mogelijk de “gastster” kunnen zijn (zoals Chinese waarnemers het noemden) van de SN 1054-supernova.

Bovendien verschilt de grootte van de sterren enigszins tussen de 36 munten die de onderzoekers in musea over de hele wereld konden vinden. De onderzoekers veronderstellen ook dat de veranderende grootte van de ster het geleidelijke dimmen van de supernova aan de hemel tijdens deze periode zou kunnen weerspiegelen.

Als dat zo is dan zou het een subtiele maar effectieve knipoog zijn naar de opvallende astronomische realiteit die zich op dat moment boven het hoofd afspeelde. Maar zoals met veel oude geschiedenis, is het moeilijk om feiten van speculatie te onderscheiden. De auteurs wijzen er zelf op dat ze niet weten hoeveel Klasse IV-munten er zijn geslagen, noch hun precieze data en dat ze geen concreet bewijs hebben dat de tweede ster een fantastische astronomische gebeurtenis vertegenwoordigt. Maar veel romantici zouden graag denken dat, nadat de gene die de munten gelsagen had, wat destijds als een enorm risico kon worden beschouwd, een team van geleerden meer dan 1000 jaar later eindelijk echt begreep waarom ze dat deden. We kunnen dat verhaal zeer zeker waarderen, ook al hangt de feitelijke basis ervan nog in de lucht.

Artikel: Miroslav D. Filipović et al, European historical evidence of the supernova of AD 1054 coins of Constantine IX and SN 1054. arXiv:2206.00392v1 [physics.hist-ph], arxiv.org/abs/2206.00392

Eerste publicatie: 26 juni 2022
Bron: UniverseToday & anderen