Thuban – Alpha Draconis

Alpha Draconis – Thuban – Is een spectroscopische dubbelster in het sterrenbeeld Draco – Draak. De ster heeft de aanduiding Alpha maar in helderheid is het slechts de 8^ste ster in de Draak. Alpha Draconis heeft een schijnbare helderheid van magnitude 3,65 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 303 lichtjaar van de Aarde. Van 3942 voor Christus tot 1793 voor Christus was Thuban de meest nabije zichtbare ster tot de noordelijke hemelpool.

Sterysteem

Alpha Draconis is een enkellijnig spectroscopische dubbelster. Dit betekent dat alleen de spectraallijnen van de hoofdcomponent zichtbaar zijn. Het binaire paar draait met een periode van 51,5 dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt. De excentriciteit van hun baan bedraagt 0,41. De sterren zijn ongeveer 0,46 Astronomische Eenheden van elkaar gescheiden.

De hoofdcomponent, Alpha Draconis A heet formeel Thuban, en heeft een spectraalaanduiding AOIII. Dit geeft aan dat het om een witte reus gaat. De ster wordt gebruikt als spectrale standaard voor zijn klasse. Thuban heeft een massa van 2,8 zonsmassa en een lichtsterkte van 479 keer die van de Zon. De ster is gestopt met het fuseren van waterstof in zijn kern en is opgezwollen tot een straal van 3,4 keer die van de Zon. Thuban heeft een effectieve temperatuur van 10.100 Kelvin.

De begeleider, Alpha Draconis B, heeft een massa van 2,6 zonsmassa en een lichtsterkte van 40 keer die van de Zon. De ster is 1,83 magnitudes zwakker dan de hoofdcomponent. Men neemt aan dat het een hoofdreeksster is die een beetje koeler is dan de hoofdcomponent en vermoedelijk van spectraaltype A2 is.

In 2019 toonde de Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS) aan dat het een eclipserende dubbelster is. Het systeem vertoont primaire en secundaire verduisteringen met dieptes van 9% en 2%, wat er op duidt dat de verduisteringen gedeeltelijk zijn. De inclinatie is een beetje kleiner dan 90°. De verduisteringen duren slechts 6 uur.

Poolster

Thuban is een van de sterren die tijdens de precessiecyclus van de aarde aan de beurt komen als Poolster. D ester droeg deze titel voor het laatst van 3942 voor Christus tot 1793 voor Christus. In die periode werden enkele van de grootste piramides van het oude Egypte gebouwd. Omstreeks 2830 voor Christus bevond de ster zich het dichtste bij de pool.

Van alle poolsterren komt Thuban het dichtst bij de noordelijke hemelpool – binnen 0,2° – maar de ster is ook zwakker dan de meeste andere poolsterren. Ter vergelijking: Polaris, de huidige poolster, bevindt zich binnen 0,5° van de noordelijke hemelpool en heeft een schijnbare helderheid van magnitude 1,98. Polaris is erg handig bij de hemelnavigatie omdat de ster relatief helder is en zich heel dicht bij de pool bevindt. Dat kan niet gezegd worden van de huidige zuidelijke poolster Sigma Octantis – Polaris Australis, die met een helderheid van magnitude 5,47 nauwelijks met het blote oog zichtbaar is en niet voor navigatiedoeleinden kan worden gebruikt. De helderste sterren die dienen als indicator voor het ware noorden – Wega (mag. 0,026) en Deneb (mag. 1,25) – komen slechts binnen 5° en 7° van de pool.

axial precession,north stars. Animation of the cycle of precession of Earth’s axis, depicting the orientation of the axis in relation to the North Ecliptic Pole. Image: Wikimedia Commons/Tfr000 (CC BY-SA 3.0)

Als poolster werd Thuban voorafgegaan door Edasich – Iota Draconis van magnitude 3,29 en opgevolgd door de helderdere Kochab – Bèta Ursae Minoris van magnitude 2,08 en de zwakkere kappa Draconis van magnitude 3,82. Kochab en Kappa Draconis delen hun timing als bijna-poolsterren en komen binnen 6° en 7° van de noordelijke hemelpool.

Thuban is de afgelopen 4800 jaar langzaam weggedreven van het ware noorden maar zal geleidelijk teruggaan en in 20.346 na Christus weer de Poolster zijn.

Behalve Polaris, Thuban, Edasich, Wega, Deneb, Kochab en Kappa Draconis zijn er meer sterren die gedurende de 26.000 jaar durende precessiecyclus van de Aarde als poolster dienen: Errai – Gamma Cephei, Iota Cephei, Alfirk – Bèta Cephei, Alderamin – Alpha Cephei, Fawaris – Delta Cygni, Iota Herculis en Tau Herculis.

Naamgeving

De naam Thuban komt van het Arabische woord thuʿbān, het woord duidt op een grote slang. Thuban staat ook bekend als Adib, afgeleid van het Arabische Al Dhi’bah, wat “de hyena’s” betekent en als de Staart van de Draak en daarmee wordt de positie van de ster in het sterrenbeeld bedoeld.

De naam Thuban werd op 30 juni 2016 goedgekeurd door de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie. De naam is formeel alleen van toepassing op de component Alpha Draconis A.

De Chinezen kennen Alpha Draconis als 紫微右垣一 (Zǐ Wēi Yòu Yuán yī), oftewel de Eerste Ster van de Rechtermuur van de Paarse Verboden Omheining. Dit asterisme bestaat uit de sterren Thuban met Kappa Draconis, Giausar – Lambda Draconis, 24 Ursae Majoris, Alpha Camelopardalis, 43 Camelopardalis en BK Camelopardalis. De paarse Verboden Omheining bevindt zich in het gebied van de sterrenhemel rond de noordelijke hemelpool en vertegenwoordigt het keizerlijke paleis. Thuban vertegenwoordigt het rechter Draaipunt (右樞,Yòu Shū).

Locatie

Thuban is gemakkelijk te identificeren, maar lastig te zien vanuit lichtvervuilde gebieden. De ster ligt ongeveer halverwege tussen Mizar, de middelster ster van het handvat van de Steelpan en Kochab en Pherkad, de sterren die de buitenkant van de kom van de Kleine Beer vormen.

Een denkbeeldige lijn die zich uitstrekt van Phecda en Megrez, de binnenste sterren van de Steelpan, wijst naar de ster.

Sterrenbeeld

Thuban ligt in het sterrenbeeld Draco – Draak. Draco is het 8^ste grootste sterrenbeeld en het 4^de grootste aan de noordelijke sterrenhemel. Het beslaat een oppervlakte van 1083 vierkante graden. Het is echter geen opvallend sterrenbeeld, de helderste ster, Eltanin – Gamma Draconis – heeft een schijnbare helderheid van magnitude 2,24.

Draco bevindt zich erg noordelijk en is voor waarnemer sop het noordelijk halfrond circumpolair.

Draco – Draak heeft ook verschillende interessante deep sky objecten. Dit zijn o.a. de planetaire nevel NGC 6543 – de Kattenoognevel, het spiraalstelsel Messier 102, de cluster van sterrenstelsels Abell 2218, het Kikkervisstelsel – Arp 188 en de Draco Dwerg, een dwergsterrenstelsel dat een satelliet is van ons eigen sterrenstelsel.

De beste tijd om de sterren en deep sky objecten in Draak te bekijken is gedurende de maand juli als het sterrenbeeld ’s avonds hoger boven de horizon klimt. Het gehele sterrenbeeld is zichtbaar vanaf locaties ten noorden van -15°.

De 10 helderste sterren in Draco – Draak zijn Eltanin (Gamma Dra, mag. 2,23), Athebyne (Eta Dra, mag. 2,73), Rastaban (Bèta Dra, mag. 2,79), Altais (Delta Dra, mag. 3,07), Aldhibah (Zeta Dra, mag. 3,17), Edasich (Iota Dra, mag. 3,29), Chi Draconis (mag. 3,57), Thuban (Alpha Dra, mag. 3,64), Grumium (Xi Dra, mag. 3,75), and Giausar (Lambda Dra, mag. 3,85).

Thuban – Alpha Draconis

Eerste publicatie: 24 juli 2024