ster van de week

Thuban – een voormalige poolster

Thuban is geen bijzonder heldere ster maar wel een ster die een beetje extra aandacht vereist. Ongeveer 5000 jaar geleden, in de tijd dat de Egyptenaren hun piramides bouwden, was Thuban namelijk onze Poolster.

De piramides van Gizeh
De piramides van Gizeh

De relatie tussen Thuban en de piramides

Er zijn nog steeds heel veel vragen over de piramides en eentje daarvan zijn de luchtschachten in de Grote Piramide van Gizeh. Men nam vroeger aan dat deze nauwe gangen tijdens de bouw van de piramide ooit bedoel waren als een soort van ventilatieschachten echter in de jaren ‘60 van de vorige eeuw ontdekte men dat deze schachten wijzen naar sterren of gebieden aan de sterrenhemel zoal die er 5000 voor de bouwers van de piramides uitzag.

Een van de schachten kronkelt zich door de Grote Piramide van Gizeh heen dus die schacht is niet geschikt om er mee naar de sterren te kijken. Tot op heden is de functie van de schachten onduidelijk maar mogelijk spelen ze een rol bij rituelen bij het opstijgen van de farao naar de hemel. Wat hun precieze doel ook is, het blijkt dat de bouwers van de Grote Piramide van Gizeh de sterrenhemel goed kenden. Ze wisten in ieder geval dat Thuban hun Poolster was, het punt aan de sterrenhemel waar alle sterren om heen lijken te draaien.

De precessie, de tolling van de aardas, heeft een periode van ongeveer 26.000 jaar en tijdens deze periode verschuift de hemelpool met de wijzers van de klok mee ten opzichte van de achtergrondsterren. De ster die zich dan het dichtste bij de noordelijke hemelpool bevindt wordt de Poolster genoemd.

Oude en nieuwe poolsterren

5000 jaar geleden was Tuban een betere poolster dan Polaris dat tegenwoordig voor ons is. Omstreeks 2787 voor Christus wees Thuban bijna precies naar de positie van de noordelijke hemelpool. Die nauwkeurigheid zal onze huidige Polaris nooit kunnen halen. Polaris zal op 24 maart 2100 het nauwkeurigste naar de hemelpool wijzen. De afwijking is dan 27’09”. dat is een beetje meer dan de hoekdiameter van de Maan als die zich op de grootste afstand tot de Aarde bevindt.

Lange tijd is er ook geen echt goede poolster geweest. Nadat Thuban poolster was en voor dat Polaris aan de beurt was diende Kochab van het sterrenbeeld Ursa Minor – Kleine Beer als poolster. Dat was omstreeks 1100 na Christus maar Kochab wees veel verder naast de noordelijke hemelpool vergeleken met Polaris nu.

Omstreeks 4000 na Christus zal de ster Errai poolster zijn en omstreeks 7500 na Christus is het de beurt aan de ster Alderamin.

Waarom steeds een andere poolster?

De as van de Aarde maakt een helling van 22 tot 24 graden ten opzichte van het baanvlak met de Zon. Die helling varieert met een periode van ongeveer 41.000 jaar. Maar in een periode van ongeveer 26.000 jaar wijst de rotatieas van de Aarde naar verschillende poolsterren waarbij er langzaam een cirkel wordt gemaakt aan de sterrenhemel. De sterren die zich op deze cirkel bevinden worden om beurten poolster. Deze beweging van de Aarde, die lijkt op een draaiende tol net voor die om kiept, wordt de precessie genoemd.

Op zoek naar Thuban

Thuban in het sterrenbeeld Draak
Thuban in het sterrenbeeld Draak. Trek een denkbeeldige lijn van Mizar in de grote Beer naar Pherkad in de Kleine Beer. Thuban bevindt zich op de helft van deze denkbeeldige lijn.

Thuban is gemakkelijk te vinden als je de sterrenbeelden Ursa Major en Ursa Minor, de twee beren, gebruikt als wegwijzers.

Thuban maakt deel uit van het sterrenbeeld Draco – Draak en ofschoon het geen hele heldere ster is kan Thuban op een donkere nacht wel goed worden gevonden. Trek een denkbeeldig lijn tussen de sterren Pherkad en Mizar. Thuban bevindt zich op het midden van deze denkbeeldige lijn. Meer over Thuban op de pagina van het sterrenbeeld Draco – Draak.

Eerste publicatie: 10 mei 2017