Het sterrenbeeld Tucana – Toekan
Het sterrenbeeld Tucana is een sterrenbeeld aan de zuidelijke sterrenhemel. Het stelt de Toekan voor, een vogel die in Zuid-Amerika voorkomt. Het sterrenbeeld is aan het einde van de 16-de eeuw door de Nederlands astronoom Petrus Plancius geïntroduceerd naar waarnemingen van de Nederlandse zeevaarders Frederick de Houtman en Pieter Dirkszoon Keyser. Johan Bayer nam het in 1603 als eerste op in zijn steratlas Uranometria.
In het sterrenbeeld vinden we de beroemde bolhoop 47 Tucanae, de Kleine Magelhaanse Wolk en nog meer interessante deep sky objecten.
Er zijn geen meteorenzwermen bekend die hun radiant in het sterrenbeeld hebben.
Samen met Apus, Chamaeleon, Dorado, Grus, Hydrus, Indus, Musca, Pavo, Phoenix en Volans maakt het deel uit van de Johann Bayer familie van sterrenbeelden.
Gegevens Sterrenbeeld
Nederlandse naam | Latijnse naam | Afkorting | Genitief |
Toekan | Tucana | Tuc | Tucanae |
Zichtbaarheid | Het sterrenbeeld is voor waarnemers in Nederland en België niet te zien. | ||
Grootte | In grootte is Tucana het 48-ste sterrenbeeld. het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 295 (°)2 aan de sterrenhemel. | ||
Omgeving | Het sterrenbeeld wordt omringd door Grus, Indus, Octans, Hydrus en Phoenix. | ||
Meteorenzwermen | Er zijn geen meteorenzwermen bekend. |
Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Tucana – Toekan als pdf
Beschrijving
De Toekan is een fel gekleurde vogel die voorkomt in Centraal- en Zuid-Amerika en bekend staat om zijn grote opvallende snavel. De vogel wordt veel als huisdier gehouden. In de sterrenhemel is de toekan één van de drie exotische vogels die rond de Zuidpool zijn gegroepeerd. De andere twee zijn Pavo (de Pauw) en Apus (de Paradijsvogel).
Er zijn geen mythes geassocieerd met het sterrenbeeld. De naam is Latijn voor de toekan, een Zuid-Amerikaanse vogel met een grote snavel. De Nederlandse astronoom en cartograaf Petrus Plancius plaatste het sterrenbeeld in 1598 op een hemelglobe en gaf het de naam Tucana.
Johann Bayer handhaafde deze naam toen hij het sterrenbeeld in 1603 opnam in zijn Uranometria. De Houtman beschreef het sterrenbeeld echter als “Den Indiaenschen Exster, op Indies Lang ghenaemt”, vrij vertaald betekent dit “De indische ekster die in Indië “lang” wordt genoemd”. De Houtman beschreef vermoedelijk de Hoornvogel die algemeen voorkomt in Maleisië en Indonesië. Uiteindelijk heeft de Toekan dus gewonnen.
Tucana is één van de circumpolaire sterrenbeelden aan de zuidelijke hemel. Ten noorden van bijvoorbeeld Mexico of Bombay in India is het niet zichtbaar. De sterren van Tucana zijn meest van de vierde of de vijfde magnitude. Het sterrenbeeld heeft twee beroemde deepsky-objecten. De grote bolhoop 47 Tucanae (NGC 104) en de Kleine Magelhaanse Wolk (NGC 292). Deze laatste is met het blote oog zichtbaar.
De sterren van Tucana
Ster | Naam | Betekenis | Helderheid (magnitude) | Afstand (lichtjaar) |
Alpha Tucanae | Lang-Exster 1) | combinatie van de Indonisische en Oud-Hollandse naam voor de neushoornvogel | 2,86 | 184 |
HD 7199 | Poerava 1) | 7,82 | 182,7 | |
HD 221287 | Emiw 1) | Emiw staat voor liefde in de lokale Makhuwa-taal van de noordelijke regio in Mozambique | 8,06 | 118,0 |
Alpha Tucana – α Tucana – Lang-Exster
Alpha Tucana is de helderste ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,86 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 184 lichtjaar. Het is een spectroscopische dubbelster met een periode van 11,5 jaar.
De eigennaam van Alpha Tucanae is Lang-Exster. Deze naam werd op 19 september 2024 toegekend door de Working Group on Star Names van de Internationale Astronomische Unie. De naam is afkomstig van de beschrijving van het sterrenbeeld door de Nederlandse zeevaarder Frederick de Houtman die het sterrenbeeld aan het einde van de 16de eeuw maakte. Houtman noemde het, “Den Indiaenschen Exster, op Indies Lang ghenaemt”, de Indische Ekster, in Indië Lang genoemd. Vermoedelijk beschreef de Houtman de neushoornvogel. Deze vogel wordt in Indonesië Lang genoemd. De neushoornvogel is inheems in Maleisië en het oosten van Indonesië.
Lang-Exster heeft ook een eigen pagina op Kuuke’s Sterrenbeelden.
Gamma Tucana – γ Tucana
Gamma Tucana heeft een visuele helderheid van magnitude 4,0 en bevindt zich op een afstand van 75,3 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 1,55 zonsmassa.
Zeta Tucana – ζ Tucana
Zeta Tucana heeft een visuele helderheid van magnitude 4,2 en bevindt zich op een afstand van 28,0 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 0,99 zonsmassa en een straal van 1,08 * de straal van de Zon. De ster is 1,26 * zo helder als onze Zon. De ster straalt in het infrarood heel veel straling uit en dat impliceert de aanwezigheid van een stofschijf. De leeftijd van de ster wordt geschat op ongeveer 3 miljard jaar.
Kappa Tucana – κ Tucana
Kappa Tucana is een meervoudige ster die een gecombineerde helderheid heeft van magnitude 4,3 en die 66,6 lichtjaar van ons is verwijderd. Het stersysteem bestaat uit twee dubbelsterren die 5,3 boogminuten van elkaar zijn verwijderd. De hoofdster heeft een helderheid van magnitude 5,1 en een begeleider die een helderheid heeft van magnitude 77,3. De twee sterren staan 5 boogseconden van elkaar vandaan en draaien met een periode van 1222 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt.
Het andere paar bestaat uit een ster met een helderheid van magnitude 7,8 en een begeleider die van magnitude 8,2 is. Deze twee sterren staan 1,12 boogseconden van elkaar vandaan. Dit paar draait met een periode van 86,2 jaar om elkaar heen.
Beta Tucana – β Tucana
Beta Tucana verwijst naar een groep van zes sterren die zich op een afstand van ongeveer 140 lichtjaar bevinden. De twee helderste sterren hebben een helderheid van magnitude 4,4 en 4,5. De beide sterren staan 27 boogseconden van elkaar. De helderste ster heeft een begeleider van magnitude 13,5 en de andere ster heeft een begeleider van magnitude 6.
Op een afstand van 9 boogminuten van de twee helderste sterren staat nog een dubbelster bestaande uit twee sterren van magnitude 5,8 en 6.0. Deze twee sterren staan 0,1 boogseconde van elkaar.
Epsilon Tucana – ε Tucana
Epsilon Tucana heeft een helderheid van magnitude 4,5. De ster staat op een afstand van ongeveer 374 lichtjaar van de Zon.
Delta Tucana – δ Tucana
Delta Tucana is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 4,5. De ster staat op een afstand van ongeveer 267 lichtjaar van de Zon. De begeleider heeft een helderheid van magnitude 9,3 en staat op 7 boogseconden afstand van de hoofdcomponent.
Nu Tucana – ν Tucana
Nu Tucana is een onregelmatig veranderlijke ster die uitbarstingen vertoont tussen magnitude 4,75 en 4,93. De ster heeft een gemiddelde helderheid van magnitude 4,91 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 273 lichtjaar.
Iota Tucana – ι Tucana
Iota Tucana is een semi-regelmatige veranderlijke ster waarvan de helderheid 0,06 magnitude kan variëren. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 6,1 en bevindt zich op een afstand van 95,2 lichtjaar van de Zon. De ster is ongeveer even zwaar als de Zon en heeft een straal van 1,91 * de straal van de Zon. De ster is 2,66 * zo helder als de Zon. In 2012 werd een planeet in een baan om de ster ontdekt. Deze planeet heeft een massa van 10,4 * de massa van Jupiter en draait met een periode van 5501 dagen om de ster heen.
HD 4308
HD 4308 is een ster op een afstand van 71,9 lichtjaar van de Zon. Het is een ster met een massa van 0,83 zonsmassa en een straal van 0,92 * de straal van de Zon. Om deze ster draait tenminste één planeet en die heeft een massa van 0,04 * de massa van Jupiter. Deze planeet draait iedere 15,56 dagen eenmaal om zijn ster.
HD 221287 – Poerava
HD 221287 is een ster van spectraalklasse F7V met een schijnbare helderheid van magnitude 7,82 die ongeveer 182,7 lichtjaar van ons is verwijderd. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude 4,11 en een massa van 1,209 zonsmassa en een straal van 1,183 keer die van de Zon. De ster heeft een oppervlaktetemperatuur van 6400 Kelvin en een lichtsterkte van 1,94 keer die van de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op maximaal 1,3 miljard jaar.
Op 5 maart 2007 werd de ontdekking van een exoplaneet in een baan om HD 221287 aangekondigd. De exoplaneet HD 221287 b werd gevonden met behulp van de radiale snelheidsmethode. Astronomen gebruikten daarvoor de HARPS-spectrograaf van de ESO in Chili.
HD 221287 b heeft een massa van minstens 3,09 Jupitermassa en beschrijft een baan met een halflange as van 1,25 Astronomische Eenheden en een baanperiode van 456,1 dagen. De baan heeft een excentriciteit van 0,08.
Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie werd er een NameExoWorlds-campagne gelanceerd waarbij ieder land een ster en zijn exoplaneet een naam mocht geven. De ster HD 221287 werd toegekend aan de Cookeilanden.
De Cookeilanden gaven de ster HD 221287 de naam “Poerava”. Poerava is het woord in de Maori-taal van de Cookeilanden voor een grote mystieke zwarte parel van volmaakte schoonheid.
De exoplaneet HD 221287 b kreeg de naam “Pipitea”. Pipitea is een kleine, witgouden parel die voorkomt in de Penrhyn-lagune in de noordelijke Cookeilanden.
HD 215497
HD 215497 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,0 en bevindt zich op een afstand van 142 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 0,87 zonsmassa, is ongeveer even groot maar is slechts 0,39 * zo helder dan de Zon.
In 2009 werden er twee planeten ontdekt. De binnenste planeet heeft een massa van 6,6 aardmassa en draait iedere 3,9 dagen eenmaal om de ster. De andere planeet heeft een massa van 0,66 * de massa van Jupiter en draait in 577 dagen eenmaal om de ster.
HD 5980
HD 5980 bevindt zich in de open sterrenhoop NGC 346. De ster is de helderste ster in de Kleine Magelhaanse Wolk en één van de helderste sterren die we kennen. De ster heeft een visuele helderheid van 11,5 en een absolute helderheid van magnitude -7,3. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 200.000 lichtjaar.
HD 5980 bestaat uit drie componenten en alle drie behoren ze tot de helderste sterren die we kennen. De hoofdcomponent is een Wolf-Rayet ster. Ook de tweede component is een Wolf-Rayet ster die samen met de hoofdcomponent een eclipserende dubbelster vormt. De beide sterren draaien met een periode van 19 dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt. De derde component is niet fysiek verbonden met de eerste twee en is zelf mogelijk ook en nauwe dubbelster.
De beide Wolf-Rayet sterren hebben een massa van 58-79 zonsmassa voor component A en 51-67 zonsmassa voor component B. Component A heeft een helderheid van 2 miljoen * de Zon, component B heeft een helderheid van 2,5 miljoen * de Zon.
HD 7199 – Emiw
HD 7199 is een ster van spectraalklasse K1IV met een schijnbare helderheid van magnitude 8,06 die ongeveer 118,0 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude 5,32, een massa van 0,93 zonsmassa en een straal van 0,98 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur bedraagt 7300 Kelvin en de lichtsterkte is 0,70 keer die van de Zon. De ster heeft een rotatieperiode van 42,9 dagen. De leeftijd wordt geschat op ongeveer 9,5 miljard jaar.
Met behulp van de HARPS-spectrograaf (High Accuracy Radial Velocity Planet Searcher) van de ESO in Chili werd een exoplaneet gevonden. Deze exoplaneet, HD 7199 b heeft een massa van minstens 0,29 Jupitermassa en beschrijft een baan met ene halflange as van 1,36 Astronomische Eenheden en een baanperiode van 615 dagen. De excentriciteit van de baan is 0,36.
Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie werd er een NameExoWorlds-campagne gelanceerd waarbij ieder land een ster en zijn exoplaneet een naam mochten geven.
De ster HD 7199 werd toegekend aan Mozambique. Dit land gaf de ster HD 7199 de naam “Emiw”. Emiw staat voor liefde in de lokale Makhuwa-taal van de noordelijke regio in Mozambique.
Het land gaf de exoplaneet HD 7199 b de naam “Hairu”. Hairu staat voor eenheid in de lokale Makhuwa-taal van de noordelijke regio van Mozambique.
L 168-9 is ook bekend als Gliese 4332 en TOI-134. Het is een rode dwerg van spectraalklasse M1V op een afstand van ongeveer 82,1 lichtjaar van de Aarde. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 11,02, een massa van 0,62 zonsmassa en een straal van 0,600 * de Zon. De oppervlaktetemperatuur is ongeveer 3800 Kelvin en draait met een periode van 29,8 dagen om zijn as.
De exoplaneet L 168-9 b werd in 2020 gevonden met behulp van de Transiting Exoplanet Surevy Satellite van de NASA. Het is een super-Aarde met een massa van ± 4 * de Aarde en een straal van 1,29 * de Aarde en een berekende evenwichtstemperatuur van 965 Kelvin. L 168-9 b behoort tot de eerste exoplaneten die door de Webb Space Telescope zullen worden bestudeerd.
De exoplaneet heeft een massa van 4,60 8 de Aarde en een straal van 1,39 * de Aarde. De gemiddelde afstand tot de ster bedraagt 0,0209 AE en voor een omwenteling om zijn ster heeft de planeet 1,41 dagen nodig. De excentriciteit van de baan is < 0,21 en de inclinatie van die baan bedraagt 85,5°.
In het kader van de NameExoWorlds 2022 van de IAU werden de ster en de exoplaneet toegevoegd aan een lijst van 20 systemen die tijdens het derde NameExoWorld-project een naam kregen.
De naamgevingsprocedure startte in 2022 en de definitieve namen werden begin juni 2023 bekend gemaakt.
De ster L-168-9 kreeg de naam “Danfeng”. Danfeng (丹凤) verwijst naar de rode feniks, een heilige vogel die geluk symboliseert in de oude Chinese legende.
De exoplaneet L-168-9 b kreeg de naam “Qingluan”. Qingluan (青鸾) verwijst naar een heilige blauwe vogel, een feeënrijdier uit het oude Chinese boek “Classic of Mountains and Seas”, en ook bekend als een boodschapper van de stem van liefde.
De Deep Sky objecten in Tucana
Tucana is de thuisbasis van twee beroemde objecten: de Kleine Magelhaanse Wolk en de bolhoop 47 Tucanae.
47 Tucanae
47 Tucanae (NGC 104, Caldwell 106) is een schitterende bolhoop die met het blote oog zeer goed zichtbaar is. De bolhoop is ongeveer 16.700 lichtjaar van ons verwijderd. De bolhoop staat vier graden zuidwesten van λ Tucanae. De visuele helderheid bedraagt magnitude 4.9 en dat betekent dat de bolhoop met het blote oog zichtbaar is. De benaming 47 Tucanae is niet afkomstig uit de Flamsteed-nummering van sterren maar uit de relatief onbekende catalogus “Allgemeine Beschreibung und Nachweizung der Gestirne nebst Verzeichniss” die in 1801 werd gepubliceerd door Johan Elert Bode.
47 Tucanae is voor het eerst waargenomen in 1751 door Nicolas Louis de Lacaille die vanaf Kaap de Goede Hoop waarnemingen verrichtte. Door de zuidelijke ligging is de bolhoop namelijk niet zichtbaar voor Europese waarnemers. Onder ideale waarneemomstandigheden heeft de bolhoop de grootte van een Volle Maan en het is na Omega Centauri de helderste bolhoop aan de nachtelijke sterrenhemel. Daarnaast is het met enkele miljoenen sterren ook één van de zwaarste bolhopen die we kennen. 47 Tucanae heeft een doorsnede van 120 lichtjaar.
Meer over NGC 104 – 47 Tucanae op zijn de 47 Tucanae-pagina op Kuuke’s Sterrenbeelden.
NGC 362
NGC362 (Caldwell 104) is voor het eerst waargenomen door James Dunlop op 1 augustus 1826. De bolhoop heeft een visuele helderheid van 6,4 en een schijnbare grootte van 12,9′. De bolhoop bevindt zich op een afstand van 27.700 lichtjaar van de Aarde. De bolhoop is al goed zichtbaar in een kleine telescoop. Ondanks de relatieve helderheid is het een onbekend object omdat de bolhoop NGC104 (47 Tucanae) veel interessanter en bekender is.
NGC 292 – De Kleine Magelhaanse Wolk
De Kleine Magelhaanse Wolk is een dwergsterrenstelsel dat of als een onregelmatig stelsel f als een dwergspiraalstelsel wordt geclassificeerd. Het is een begeleider van ons eigen sterrenstelsel en het maakt dan ook deel uit van de Lokale Groep.
De Kleine Magelhaanse Wolk heeft een visuele helderheid van magnitude 2,7 en het bevindt zich op een afstand van ongeveer 197.000 lichtjaar. Het is een van de meest verre objecten die we zonder verrekijker kunnen zien.
Het stelsel bevat enkele honderden miljoenen sterren en in het centrum is een centrale balk zichtbaar. Mogelijk is het ook een echt balkspiraalstelsel geweest maar is de vorm verstoort als gevolg van interacties met ons eigen, veel grotere, sterrenstelsel.
De Kleine Magelhaanse Wolk vormt een paar met de Grote Magelhaanse Wolk die zich ongeveer 20° oostelijker bevindt in de sterrenbeelden Dorado – Vliegende Vis en Mensa – Tafelberg. De beide stelsels zijn door een band van gas met elkaar verbonden en in deze band vindt veel stervorming plaats.
De Tucana Dwerg
De Tucana Dwerg is een dwergsterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 15,7. Met bevindt zich op een afstand van ongeveer 3,2 miljoen lichtjaar. Het sterrenstelsel bevat alleen oude sterren en er zijn een andere sterrenstelsels in de buurt. Er vindt geen stervorming meer plaats in dit dwergsterrenstelsel dat in 1990 door de astronoom Lavery werd ontdekt.
NGC 346
NGC 346 is een open sterrenhoop die hoort bij een nevel die zich in de Kleine Magelhaanse Wolk bevindt. In deze open sterrenhoop bevindt zich de zeer heldere ster HD 5980.
NGC 406
NGC 406 is een spiraalstelsel dat zich op een afstand van 65 miljoen lichtjaar bevindt. Het stelsel heeft een doorsnede van 60.000 lichtjaar.
NGC 362
NGC 362 is een bolvormige sterrenhoop met een visuele helderheid van magnitude 6,4 die zich op een afstand van ongeveer 27.700 lichtjaar bevindt. De bolhoop werd op 1 augustus 1826 ontdekt door de Schotse astronoom James Dunlop.
NGC 248
NGC 248 is een emissienevel die op 11 april 1834 werd ontdekt door John Herschel.
NGC 265
NGC 265 is een open sterrenhoop in de Kleine Magelhaanse Wolk. De sterrenhoop bevindt zich op een afstand van ongeveer 200.000 lichtjaar en heeft een doorsnede van ongeveer 32 lichtjaar.
NGC 290
NGC 290 is een open sterrenhoop in de Kleine Magelhaanse Wolk met een doorsnede van 65 lichtjaar.
Eerste publicatie: 28 juli 2009
Laatste keer bewerkt op: 10 november 2024