Twaalf nieuwe manen voor Jupiter
Jupiter is niet alleen de grootste en meest massieve planeet in het zonnestelsel – nu heeft de gasreus ook het grootste aantal manen die eromheen draaien. Onlangs werd namelijk bekend dat astronomen nog eens 12 manen hebben gevonden waardoor het totaal nu op 92 komt.
De banen van de 12 tot nu toe onbekende manen van Jupiter zijn door het Minor Planet Center, dat door het Smithonian Astrophysical Observatory wordt beheerd, gepubliceerd. De twaalf gevonden manen vertegenwoordigen een toename van 15% in de bekende manen van de planeet. Met deze nieuwe ontdekkingen neemt Jupiter dit record over van Saturnus.
Astronomen hebben tot nu toe 83 manen rond Saturnus gevonden maar er zijn echter ook veel objecten tot ongeveer 3 kilometer groot gevonden rond de gasreus waarvan de banen helemaal niet bekend zijn. Naarmate instrumenten deze kleine manen beter kunnen bestuderen moet Jupiter mogelijk zijn nieuwe titel teruggeven aan Saturnus.
De waarnemingen van de nieuwe manen zijn allemaal gedaan onder leiding van Scott Sheppard, een astronoom van het Cargenie Institute for Science in Washington. De waarnemingen zijn gedaan in 2021 en 2022. De vertraging tussen het waarnemen van de nieuwe manen en het bevestigen ervan komt omdat astronomen de maantjes gedurende een volledige baan moesten volgen om er zeker van te zijn dat ze daadwerkelijk in een baan om Jupiter draaiden.
Alle nieuwe manen draaien op grote afstand om de planeet heen; ze hebben allemaal meer dan 340 aardse dagen nodig om een baan om de gasreus te voltooien. Negen van deze manen hebben zelfs meer dan 550 dagen nodig om eenmaal om de planeet te draaien. De nieuwe maantjes zijn allemaal ook erg klein; slechts vijf van die negen manen zouden een diameter van meer dan 8 kilometer hebben.
De negen bijzonder verre manen hebben ook retrograde banen, dit betekent dat ze om de gasreus draaien in de tegenovergestelde richting als de rotatie van de planeet; de binnenste Joviaanse manen daarentegen hebben allemaal prograde banen, in dezelfde richting als de rotatie van de planeet. De retrograde banen van de nieuwe manen impliceren dat de immense zwaartekracht van Jupiter deze manen kan hebben gevangen, waarbij de kleinere mogelijk de overblijfselen zijn van grotere objecten die door botsingen uit elkaar zijn gebroken.
Andere nieuwgevonden manen bevinden zich in prograde banen, wat suggereert dat ze rond Jupiter zijn ontstaan. Deze specifieke manen in een baan om de planeet bevinden zich in een middelste strook samen met 13 andere Joviaanse manen: dichter bij de planeet dan de buitenste retrograde manen maar verder weg dan de grote binnenste manen – Io, Europa, Ganymedes en Callisto – waarnaar wordt verwezen als de manen van Galileo omdat ze voor het eerst in de vroege jaren 1600 werden ontdekt door Galileo Galilei.
Deze prograde manen waren moeilijker te herkennen dan de buitenste retrograde manen, de reden is dat ze dichter bij Jupiter staan en dat het strooilicht van de planeet enorm groot is. Het licht dat door Jupiter wordt gereflecteerd verduisterd deze manen en dus omstreeks 2000 hadden astronomen slechts vijf van deze manen gevonden. In de tussenliggende decennia waren er nog maar acht van deze groep gevonden.
De prograde Joviaanse manen voorbij de Galileïsche manen vallen in twee groepen uiteen. De dichtstbijzijnde is de Himalia-groep, vernoemd naar de op vier na grootste maan, Himalia. De groep ligt tussen 11 en 12 miljoen kilometer van Jupiter en heeft negen leden waarvan er twee tot de nieuwe ontdekkingen horen.
Tot nu toe is er slechts één maan gevonden tussen de Galileïsche manen en de Himalia-groep. Dat is de maan Themisto. Mogelijk als gevolg van de schittering van de planeet worden andere kleinere manen in dit gebied verborgen gehouden.
Op ongeveer 17 miljoen kilometer afstand van Jupiter bevindt zich de Carpo-groep, vernoemd naar Carpo, een Joviaanse maan die in 2005 door Sheppard werd gevonden. Vóór deze reeks ontdekkingen was er naast Carpo zelf maar één maan in deze groep bekend dus de ontdekking van een andere verdubbelde meteen de bevolking van deze groep.
De nieuw gevonden prograde Joviaanse manen zouden uitstekende doelen kunnen zijn voor toekomstige ruimtemissies die langs Jupiter zullen vliegen, waaronder de JUICE-missie van de ESA die in april gelanceerd moet worden en de Europa Clipper van de NASA die in oktober 2024 wordt gelanceerd.
De twaalf nieuwe manen van Jupiter
| Aanduiding | Groep | Ontdekkingsdatum | Bevestigd op |
| S/2003 J 10 | Carme | 6 februari 2003 | 12 oktober 2022 |
| S/2011 J 3 | Himalia | 27 september 2021 | 20 december 2022 |
| S/2016 J 3 | Carme | 9 maart 2016 | 5 januari 2023 |
| S/2016 J 4 | Pasiphae | 9 maart 2016 | 24 januari 2023 |
| S/2018 J 2 | Himalia | 12 mei 2018 | 20 december 2022 |
| S/2018 J 3 | Carme | 12 mei 2018 | 19 januari 2023 |
| S/2021 J 1 | Ananke | 12 augustus 2021 | 5 januari 2023 |
| S/2021 J 2 | Ananke | 12 augustus 2021 | 19 januari 2023 |
| S/2021 J 3 | Ananke | 12 augustus 2021 | 19 januari 2023 |
| S/2021 J 4 | Carme | 14 augustus 2021 | 19 januari 2023 |
| S/2021 J 5 | Carme | 5 september 2021 | 19 januari 2023 |
| S/2021 J 6 | Carme | 5 september 2021 | 20 januari 2023 |
Eerste publicatie: 4 februari 2023
Bron: Sky & Telescope
