Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Virgo – Maagd

Het sterrenbeeld Virgo is een sterrenbeeld aan de zuidelijke sterrenhemel. De naam is Latijns voor “maagd”. Virgo is een van de twaalf sterrenbeelden van de Dierenriem en het maakt deel uit van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus.

Virgo is één van de twee sterrenbeelden (het andere is Pisces – Vissen) waarin de hemelequator snijdt met de ecliptica. In de buurt van de ster Beta Virginis bevindt zich momenteel ook de herstequinox.

Virgo bevat maar liefst 11 Messier-objecten en meer dan 20 sterren met bevestigde planeten.

Virgo maakt samen met Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Libra, Scorpius, Sagittarius, Capricornus, Aquarius en Pisces deel uit van de Dierenriem-familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naamLatijnse naamAfkortingGenitief
MaagdVirgo.
Hindi: Kanya
VirVirginis
ZichtbaarheidMaart – Juli (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat) voor waarnemers tussen de 80ste en de -80ste breedtegraad
GrootteIn grootte is Virgo het 2de sterrenbeeld. het beslaat een oppervlakte van 1294 (°)2 aan de sterrenhemel.
OmgevingHet sterrenbeeld wordt omringd door Boötes, Coma Berenice, Leo, Crater, Corvus, Libra en Serpens Caput
MeteorenzwermenDe Virginiden en de μ-Virginiden

Gegevens sterren

SterNaamBetekenisHelderheid
(magnitude)
Afstand
(lichtjaar)
α VirSpica 1) of Azimech.
Hindi: Chitra.
Maori: Whiti-kaupeka.
Perzisch: Samaak
Babylonische naam: Sa-Sha-Shiru.
Chinese naam: de Hoorn
Spica = koren-aar
Azimech = De Weerloze of de Solitaire

0,96


263,0

β VirZaijava 1) of Alaraph
Babylonische naam: Shepu_Arku-Sha-A
? of fruitplukster

3,56

35,57

γ VirPorrima 1)
Babylonische naam: Shur-Mahru-Shiru
Romeinse godin van de geboorte

2,71

38,60

δ VirAuva 

3,37

202,6

θ VirVindematrix 1)Wijnoogster/druivenplukster

2,84

102,2

ζ VirHeze 

3,37

73,21

ε VirZaniah 1)Hoek

3,87

249,9

ι VirSyrma 1)Sleep/Stoet

4,06

69,84

 Lich 1)Pulsar: PSR B1257+12  
κ VirKang 4,18 
λ VirKhambalia 4,52 
Gliese 486Gar 1)Vlam in het Baskisch11,426,35
HAT-P-26Guahayona 1)Mythologische held uit de Taíno-cultuur11,76302
HD 102195Flegetonte 1)8,0795,8
HD 130322Mönch 1)8,04104,1
WASP-39Malmok 1)12,1702

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Virgo

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Virgo – Maagd als pdf

Mythologie

Virgo is het op één na grootste sterrenbeeld aan de hemel (na Hydra, de waterslang). De Maagd maakt deel uit van de dierenriem. De Zon trekt in september door Maagd en het sterrenbeeld wordt daarom met de oogst geassocieerd.

Virgo wordt afgebeeld als een maagd. In de Egyptische oudheid was ze de godin Isis, de beschermster van leven en dood. In de Sumerische beschaving was ze Ishtar of Inanna: koningin van de hemel. In de Romeinse tijd was ze Ceres: de godin van de oogst en de groei van de planten: in het bijzonder graan. Haar feest werd gevierd in de tweede week van april als het sterrenbeeld verschijnt aan de sterrenhemel.

Het sterrenbeeld Virgo wordt meestal geassocieerd met Dike, de Griekse godin van de gerechtigheid. Dike was de dochter van Zeus en de Titaanse Themis. Virgo wordt meestal afgebeeld met engelachtige vleugels en een korenaar in haar linkerhand die door de ster Spica wordt gemarkeerd. Virgo bevindt zich naast Libra aan de sterrenhemel. Libra is de weegschaal van de gerechtigheid. Dike was ook bekend als Astraeia, de dochter van Astraeus die als de vader van de sterren wordt beschouwd en Eos, de godin van de dageraad.

In de Griekse mythologie werd Dike als een sterfelijke vrouw geboren en op Aarde geplaatst om te heersen over de menselijke gerechtigheid. De leefde in de Gouden Eeuw van de mensheid. Deze Gouden Eeuw werd gekenmerkt door voorspoed en vrede, een eeuwigdurende lente en mensen die nooit oud werden. Toen Zeus de voorspelling dat hij zijn vader Chronus van de troon zou stoten deed uitkomen markeerde dit het begin van de Zilveren Eeuw en die eeuw was niet zo voorspoedig. Zeus introduceerde vier seizoenen en de mensen gingen de goden op een andere manier eren dan zo hadden gedaan. Dike hield een redevoering voor de mensheid waarin ze de gevaren aangaf van het verlaten van de idealen van de voorouders en waarin ze aangaf dat het ergste nog moest komen. Daarna vloog ze naar de bergen en keerde ze de mensheid de rug toe. Toen de Bronzen Eeuw en de IJzeren Eeuw kwamen en de mensheid oorlog tegen zichzelf voeren verliet Dike de Aarde en vloog ze naar de hemel.

In andere verhalen wordt het sterrenbeeld Virgo geïdentificeerd met Demeter, de godin van het graan, Atargatis, de Syrische godin van de vruchtbaarheid en Ergone, de dochter van Icarus die zich ophing na de dood van haar vader. In deze versie van de mythe wordt Icarus geassocieerd met het sterrenbeeld Boötes en de ster Procyon in het sterrenbeeld Canis Minor is dan Maera, de loyale hond van Icarus.

De historici Erathosthenes en Hyginus brachten het sterrenbeeld Virgo ook in verband met Tyche, de godin van het geluk. Tyche wordt meestal afgebeeld met de hoorn des overvloeds in haar handen en niet een korenaar. De naam Spica betekent in het Latijn “korenaar”.

Andere oude legenden associëren Virgo met Persophone, de dochter Demeter. Demeter is de godin van de oogst. Dit omdat de sterren van Virgo laat in de noordelijke zomer voor zonsopkomst zichtbaar zijn. Vele andere culturen, waaronder de Babyloniërs, koppelen Virgo aan oogst en vruchtbaarheid. In India werd Virgo, Kauni genoemd naar de moeder van de grote god Krishna.

De Romeinen hebben simpelweg de Griekse godin Demeter geadopteerd. Deze godin van de landbouw was een zuster van de oppergod Zeus. Haar naam komt voor op kleitabletten van 1300 v.Chr.

In de astrologie wordt het teken Maagd (23 augustus – 22 september) en het element aarde (samen met Taurus en Capricornus) aan het sterrenbeeld toegekend.

De Sterren

Kaart van het sterrenbeeld Virgo - Maagd met de namen van de sterren.
Kaart van het sterrenbeeld Virgo – Maagd met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

Spica – α Virginis – alpha Virginis

Spica is de helderste ster van het sterrenbeeld en de 15-de aan de sterrenhemel. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 1,04 en is ongeveer 260 lichtjaar verwijderd van de Zon. Spica is een dubbelster waarvan de hoofdcomponent een lichtkracht heeft van 12.000 * de Zon Het is een van de meest nabije sterren die ver genoeg is geëvolueerd en zwaar genoeg is om als een supernova Type II te exploderen.  De grootste van de twee is een blauwe reuzen-ster. De oppervlaktetemperaturen worden geschat op ongeveer 22.400 Kelvin voor de grootste ster en 18.500 Kelvin voor de kleinere ster. Onze Zon heeft een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 5800 Kelvin.

De beide sterren zijn slechts 18 miljoen kilometer van elkaar verwijderd. Ze draaien in slechts vier dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt.Omdat de sterren zo dicht bij elkaar staan hebben ze de vorm van een ei waarbij de spitse punten naar elkaar toe wijzen. De vervorming is niet met een telescoop waarneembaar maar er zijn geringe verschillen in helderheid die hier op wijzen.

Het gecombineerde licht van beide sterren is meer dan 22.000 meer helderder dan onze Zon. De diameter van beide sterren is 7,8 respectievelijk 4 keer die van onze Zon.

Spica is ook als een Beta Cepheide-veranderlijke ster geclassificeerd.

Spica was vermoedelijk ook de ster die de Griekse astronoom en wiskundige Hipparchus gebruikte om in 127 voor Christus de precessie van de equinoxes te ontdekken. De precessie van de equinoxes is de geleidelijke verandering in de richting van de draaiingsas van de Aarde. Hipparcus mat de breedte van de heldere sterren Spica en Regulus en vergeleek deze gegevens met die van zijn voorgangers. Hij bepaalde dat Spica ten opzichte van de herfstequinox 2° afweek. De herfstequinox vindt plaats op of rond 22 september als de as van de Aarde iet naar de Zon toe wijst en er ook niet vanaf wijst. Het centrum van de Zon bevindt zich dan in hetzelfde vlak als de evenaar van de Aarde.

Nicolas Copernicus die als eerste een heliocentrisch heelal voorstelde waarbij de Aarde niet meer in het centrum van het heelal staat deed tijdens zijn onderzoek naar de precessie ook talloze waarnemingen aan Spica.

De naam Spica komt uit het Latijn en betekent “aar” en in de algemene betekenis wordt dan verwezen naar een “korenaar”. Inderdaad werden de ster en het sterrenbeeld Virgo soms geassocieerd met Ceres, de Griekse godin van de Oogst. In het oude Egypte werd Virgo geassocieerd met de godin Isis en was Spica de drager van haar luit. In het oude China was Spica een speciale ster in de lente die bekend stond als “de Hoorn”.

Eén van de Arabische namen is “Azimech” hetgeen “De Weerloze” of “de Solitaire” betekent. Deze laatste naam heeft er misschien mee te maken dat er geen andere heldere sterren in de buurt van Spica staan. Spica is echter niet de meest solitaire ster. Die eer gaat naar de ster Fomalhaut. De officiële benaming voor Spica is alpha Virginis.

Spica bevindt zich op een afstand van ongeveer 262 lichtjaar. Spica is een dubbelster waarvan de twee sterren door een telescoop niet van elkaar zijn te onderscheiden. Dat het een dubbelster is kwam aan het licht na spectroscopisch onderzoek. De beide sterren zijn groter en heter dan onze Zon.

Spica is één van de heldere sterren die door de Maan bedekt kunnen worden. Astronomen denken dat, uitgaande van waarnemingen van bedekkingen door de Maan, dat de ster niet alleen een spectroscopische dubbelster is maar dat er nog 3 andere sterren deel uitmaken van het ster-systeem. Spica zou dan een vijfvoudige dubbelster zijn.

Om Spica gemakkelijk te vinden kan je gebruik maken van de steelpan van de Grote Beer. De steelpan staat in de lente en de zomer hoog aan de hemel. Volg de boog van de steel naar buiten toe. De eerste ster die je dan bereikt is de heldere oranje-rode ster Arcturus van het sterrenbeeld Ossenhoeder – Bootes. Volg vanaf Arcturus dezelfde boog die je aan het maken bent vanaf de steel van de steelpan en je komt bij de volgende heldere ster: Spica.

Zoekkaartje voor Spica
Volg de boog van de steel van de steelpan naar de heldere oranje-rode ster Arcturus en trek de lijn door naar de volgende heldere ster en je hebt Spica gevonden.

Zavija – Beta Virginis – β Virginis
Zavija is een ster van spectraalklasse F9 die slechts 35,6 lichtjaar van de Zon is verwijderd. Ondanks de aanduiding beta is het in helderheid slechts de vijfde ster van het sterrenbeeld. De traditionele naam van de ster, Zavija, komt van het Arabische “zawãiyat al-cawwa” en dat betekent “de hoek van de blaffende hond”. De ster is ook bekend onder de naam “Alaraph”.

Porrima – γ Virginis – Gamma Virginis
Porrima is de naam van twee godinnen van de voorspelling, de Carmenae. De ster is ook bekend onder als Postvarta, Arich en Laouiyet al Aoua. Die laatste naam werd naar het Latijn vertaald als “Angulus Latratoris en dat betekent “de hoek van de schreeuwer”.

Samen met Beta, Eta, Delta en Epsilon Virginis vormt de ster het asterisme dat “de schreeuwer” of “Al ‘Awwã” wordt genoemd.

Porrima heeft een visuele helderheid van magnitude 2,7 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 38,1 lichtjaar van de Zon. Een goeie buur van onze Zon dus. De sterren draaien met een periode van 169 jaar om hun gezamenlijke zwaartepunt heen. Dit betekent dat je met behulp van een goede telescoop de beweging in ongeveer 10 jaar tijd kan zien. Tot 1995 was een kleine telescoop voldoende om beide sterren te onderscheiden. Van 1996 tot 2010 bewogen de sterren steeds dichter naar elkaar toe waardoor ze in een kleine telescoop niet meer waren te scheiden. Echter vanaf 2010 neemt de onderlinge afstand weer toe waardoor ze weer zijn te scheiden in een kleine telescoop. Een nacht met goede seeing is dan wel noodzakelijk.

Beide componenten zijn op dit moment (2012) ongeveer 1,7″ van elkaar gescheiden. Je hebt een telescoop met een opening > 10 cm nodig bij een vergroting van ongeveer 200 maal. Beide sterren hebben een helderheid van magnitude 3.6. Het zijn beide witte F-type sterren die net een beetje groter en helderder zijn dan onze Zon.

Auva – Delta Virginis – δ Virginis
Auva bevindt zich op een afstand van ongeveer 198 lichtjaar van de Zon. Het is een rode reus van spectraalklasse M3 en een visuele helderheid van magnitude 3,4. De ster heeft een massa van 1,4 en een straal van 48 * de Zon. De lichtkracht bedraagt ongeveer 468 * de Zon. Auva heeft een grote eigenbeweging ten opzichte van zijn nabije sterren.

Het is een semi-regelmatig veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 3,22 en 3,30. men vermoedt dat de ster wordt begeleid door een sterretje van magnitude 11 die op een afstand van 80 boogseconden staat. De omlooptijd van deze ster zou meer dan 200.000 jaar bedragen.

De traditionele nama van de ster, Auva en de varianten Al Awwa en Minelauva, komen van het Arabische “cawwa” en dat betekent “blaffende (hond)”of simpelweg “de blaffer”.

Vindematrix – θ Virginis – Epsilon Virginis
Vindematrix (θ Virginis) betekent druivenplukster. De ster dankt deze naam aan het feit dat ze eind augustus vlak voor zonsopkomst opkomt en zo het begin van het druivenplukseizoen aankondigd. De ster maakt mogelijk deel uit van de grote Hyaden stergroep in het sterrenbeeld Taurus. Vindematrix heeft een visuele helderheid van magnitude 2,8 en bevindt zich op een afstand van 109,6 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een lichtkracht van 77 * de Zon en behoort tot spectraalklasse G8.

De traditionele naam van de ster, Vindematrix, komt van het Latijnse “vindemiatrix” en dat betekent de “druivenplukster”.

Heze – Zeta Virginis – ζ Virginis
Heze bevindt zich op een afstand van 74,1 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 3,4. de ster heeft een massa en straal van 2 * de Zon.

Zaniah – Eta Virginis – η Virginis
Zaniah heeft een visuele helderheid van magnitude 3,9 en bevindt zich op een afstand van 265 lichtjaar van de Zon. Het is een drievoudige dubbelster die in een telescoop niet is te scheiden. De binnenste twee sterren staan slechts 0,5 Astronomische Eenheden uit elkaar en ze draaien met een periode van 72 dagen om elkaar heen. De derde ster staat een beetje verder weg en heeft 13,1 jaar nodig om eenmaal om de eerste twee te draaien.

De traditionele naam van de ster, Zaniah, komt van het Arabische “zãwiyah” en dat betekent “de hoek”.

Syrma – Iota Virgiis – ι Virginis
Syrma bevindt zich op een afstand van 69,8 lichtjaar van de Zon en heeft een visuele helderheid van magnitude 2,4.

De traditionele naam van de ster, Syrma, komt van het Arabische “sirmã” en dat betekent “tres van een kledingstuk”.

Rijl al Awwa – Mu Virginis – μ Virginis
Mu Virginis heeft een visuele helderheid van magnitude 3,9 en bevindt zich op een afstand van 60,9 lichtjaar van de Zon. De traditionele naam van de ster, Rijl al Awwa, betekent “de voet van de blaffende hond”.

70 Virginis
70 Virginis heet een visuele helderheid van magnitude 5,00 en bevindt zich op een afstand van 58,7 lichtjaar van de Zon. In 1996 werd een planeet in een baan om de ster ontdekt. Deze planeet heeft een massa van 6,6 * Jupiter.

Chi Virginis – χ Virginis
Chi Virginis heeft een visuele helderheid van magnitude 4,65 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 294 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een straal van 23 * de Zon en een lichtkracht van 182 * de Zon en een massa van 2 * de Zon. Het is een viervoudige dubbelster die drie begeleiders heeft.

In 2009 werd een planeet in een baan om de ster ontdekt. Deze planeet draait met een periode van 835 dagen om de ster heen en heeft een massa van 11 * Jupiter.

61 Virginis
61 Virginis bevindt zich op een afstand van 27,9 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 4,7. De ster lijkt qua samenstelling sterk op onze Zon en is ietsje lichter qua massa. De ster heeft een rotatietijd aan de evenaar van 29 dagen. De leeftijd van de ster wordt geschat op ongeveer 6 miljard jaar. Het is de eerste ster die nagenoeg identiek is aan onze Zon waarbij een super-Aarde is ontdekt.

109 Virginis
109 Virginis heeft een visuele helderheid van magnitude 3,7 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 129 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een lichtkracht van 23 * de Zon en behoort tot spectraalklasse A0.

Nu Virginis – ν Virginis
Nu Virginis is een veranderlijke ster met een visuele helderheid van magnitude 4,0 die ongeveer 313 lichtjaar van de Zon is verwijderd. De ster vertoont een helderheidsvariatie van 0,06 magnitude.

Gliese 486 – Gar
Gliese 486 (ook bekend als Wolf 486) is een rode dwerg van spectraalklasse M3.5V. De ster heeft een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 3300 Kelvin. Gliese 486 is 26,35 lichtjaar van ons verwijderd. De ster heeft een massa van 0,32 zonsmassa en een straal van 0,33 * de straal van de Zon. De visuele helderheid bedraagt 11,4.

In 2021 werd er een exoplaneet gevonden die in een nauwe, cirkelvormige baan om de ster draait. De exoplaneet, Gliese 486B vertegenwoordigt een zeldzame klasse van rotsachtige exoplaneten die kandidaat zijn om met de James Webb Space Telescope te worden onderzocht.

Gliese 486 b heeft een massa van 2,8 * de Aarde, een straal van 1,305 8 de Aarde  en draait op een gemiddelde afstand van 0,017 AE om de ster heen. De planeet heeft daar 1,467 dagen voor nodig. De excentriciteit van de baan is kleiner dan 0,05 en de inclinatie bedraagt 88,4°.

In het kader van de NameExoWorlds 2022 van de IAU werden de ster en de exoplaneet toegevoegd aan een lijst van 20 systemen die tijdens het derde NameExoWorld-project een naam kregen.

Gliese 486 kreeg de naam “Gar”. “Gar” betekent vlam in de Baskische taal. De exoplaneet Gliese 486 b kreeg de naam “Su”. “Su” betekent “vuur” in de Baskische taal, wat duidt op de dubbele aard van gevaar en bescherming.

De positie van Gar - Gliese 486 in het sterrenbeeld Virgo - Maagd.
De positie van Gar – Gliese 486 in het sterrenbeeld Virgo – Maagd. Credit: Kuukes Sterrenbeelden – KStars

HAT-P-26 – Guahayona

HAT-P-26 is een hoofdreeksster van spectraalklasse K die ongeveer 302 lichtjaar van ons is verwijderd. Vermoedelijk draait er op grote afstand een rode dwerg om de ster heen. HAT-P-26 heeft een visuele helderheid van magnitude 11,76. De ster heeft een massa van 0,81 zonsmassa en een straal van 0,78 * de straal van de Zon.

In 2010 werd er met behulp van het HATNet-project een hete Neptunus in een baan om de ster gevonden. De planeet heeft een massa > 0,0585 * Jupiter, een straal van 0,5647 * Jupiter en draait op een gemiddelde afstand van 0,0479 om de ster heen. Voor een complete omwenteling om de ster heeft de planeet 4,2345 dagen nodig. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,124 en de inclinatie 88,6°.

Uit het verkregen transitiespectrum werd afgeleid dat de atmosfeer wolkenloos is of dat er sprake is van laaghangende bewolking. In 2019 werd de atmosferische samenstelling van de atmosfeer bepaald en werd de waterdampfractie op ± 1,5% berekend.

In 2019 werd er, uitgaande van de variaties in de transitie van HAT-P-26, een tweede planeet aangekondigd die in een wijde baan van 1141 dagen om de ster zou moeten draaien. Deze planeet is nog niet bevestigd.

In het kader van de NameExoWorlds 2022 van de IAU werden de ster en de exoplaneet toegevoegd aan een lijst van 20 systemen die tijdens het derde NameExoWorld-project een naam kregen.

De naamgevingsprocedure startte in 2022 en de definitieve namen werden begin juni bekend gemaakt.

De ster HAT-P-26 kreeg de naam Guahayona. Guahayona was een Taíno-mythologische held die “degene was die scheen met zijn eigen licht” en wordt geïdentificeerd met de ochtend- en avond-“ster” Venus. De exoplaneet HAT-26-P b kreeg de naam Guataubá was de voorbode van naderende orkanen, die wolken, bliksem en donder brachten. De Taíno zijn een inheemse bevolking die in het Caribische gebied woont.

De positie van Guahayona - HAT-P-26 in het sterrenbeeld Virgo - Maagd.
De positie van Guahayona – HAT-P-26 in het sterrenbeeld Virgo – Maagd. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

HD 102915 – Flegetonte
HD 102195 is een ster van spectraalklasse K0 V met een schijnbare helderheid van magnitude 8,07 die ongeveer 95,8 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude 5,76, een massa van 0,88 zonsmassa en een straal van 0,84 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur bedraagt 5300 Kelvin en de lichtsterkte is 0,49 keer die van de Zon.

Het is een semi-regelmatige variabele ster met een periode van 11,5 dagen. De leeftijd van HD 102195 wordt geschat op 5,9 miljard jaar.

In 2005 werd er met behulp van het Exoplanet Tracker-instrument een Jupiterachtige planeet in een baan om de ster gevonden. De planeet HD 102195 b heeft een massa van minstens 0,45 Jupitermassa en volgt een baan met een halflange as van 0,049 Astronomische Eenheden en heeft een baanperiode van 4,11 dagen. De baanexcentriciteit bedraagt 0,0.

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie werd er een NameExoWorlds-campagne gelanceerd waarbij ieder land een ster en exoplaneet een naam mocht geven.

De ster HD 102195 werd toegekend aan Italië. Dit land gaf de ster HD 102195 de naam “Flegetonte”.

Flegetonte is de onderwereldse vuurrivier uit de Griekse mythologie in het Italiaanse verhalende gedicht over het hiernamaals “Divina Commedia”- de Goddelijke Komedie van Dante Alighieri. Het is een toespeling op de vurige aard van de ster.

Italië gaf de exoplaneet HD 102195 b de naam Lete. Lete is de rivier van mist uit de Griekse mythologie in het Italiaanse verhalende gedicht over het hiernamaals “Divinia Commedia”- de Goddelijke Komedie van Dante Alghieri. De naam is een toespeling op de gasvormige aard van de planeet.

De positie van HD 102195 - Flegetonte in het sterrenbeeld Virgo - Maagd.
De positie van HD 102195 – Flegetonte in het sterrenbeeld Virgo – Maagd. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

HD 130322 – Mönch
HD 130322 is een hoofdreeksster van spectraalklasse K0V met een schijnbare helderheid van magnitude 8,04 die ongeveer 104,1 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude 5,52, een massa van 0,92 zonsmassa en een straal van 0,85 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur bedraagt 5400 Kelvin en de lichtsterkte is 0,62 keer die van de Zon.

HD 13022 draait met een periode van 26,5 dagen om zijn as. De leeftijd wordt geschat op ongeveer 6,1 miljard jaar.

In 2000 werd er een exoplaneet in een baan om HD 130322 gevonden. Het gaat vermoedelijk om een hete Jupiter met een massa van minstens 1,9 Jupitermassa die een baan beschrijft met een halflange as van 0,09 Astronomische Eenheden en een baanperiode van 10,7 dagen. De baan heeft een inclinatie van 0,029 dagen.

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie werd er een NameExoWorlds-campagne gelanceerd waarbij ieder land een ster en zijn exoplaneet een naam mocht geven.

De ster HD 130322 werd aan Zwitserland toegekend. Zwitserland gaf de ster de naam “Mönch”.

Mönch is een van de opvallende toppen van de Berner Alpen in Zwitserland.

De Exoplaneet HD 130322 b kreeg de naam “Eiger”. De Eiger is een van de belangrijkste bergtoppen in de Berner Alpen, in het beschermde natuurgebied Jungfrau-Aletsch in Zwitserland.

De positie van HD 130322 - Mönch in het sterrenbeeld Virgo - Maagd.
De positie van HD 130322 – Mönch in het sterrenbeeld Virgo – Maagd. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

WASP-39 – Malmok
WASP-39 is een ster van spectraalklasse G met een schijnbare helderheid van magnitude 12,1 die ongeveer 702 lichtjaar van de Aarde is verwijderd.

De exoplaneet WASP-39b heeft een massa van ongeveer 0,28 Jupitermassa, een straal van 1,27 keer die van Jupiter en beschrijft een baan met een halflange as van 0,049 Astronomische Eenheden) en een baanperiode van 4,06 dagen. De inclinatie van de baan bedraagt 87,8° en de excentriciteit is vermoedelijk 0. WASP-39b werd in februari 2011 gevonden met behulp van de transitiemethode.

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie werd er een NameExoWorlds-campagne gelanceerd waarbij ieder land een ster en zijn exoplaneet een naam mocht geven.

WASP-39 werd aan Aruba toegekend. Aruba gaf de ster WASP-39 de naam Malmok. Dit is een inheems enaam voor een strand op Aruba met een smalle zandstrook die het kalksteen- en rotsachtige terras langs de kust onderbreekt. Het ondiepe heldere Caribische water maakt het een populaire snorkelplek.

Aruba gaf de planeet WASP-39b de naam Bocaprins. Dit is een afgelegen strand met witte duinen en een iconisch landschap in het Arikok National Park langs de noordoostkust van Aruba. Het is vernoemd naar Plantage Prins waar kokosnoten worden verbouwd.

De positie van WASP-39 - Malmok in het sterrenbeeld Vela - Zeilen.
De positie van WASP-39 – Malmok in het sterrenbeeld Vela – Zeilen. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

Virgo op oude sterrenkaarten

Virgo – uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603
Virgo – uit de Atlas Celeste van John Bevis (ca. 1750)
Virgo – uit de Uranographia van Hevelius (ca. 1690)
Virgo uit Urania's Mirror
Virgo – uit Urania’s Mirror (ca. 1825). BBy Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10067.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

Deep Sky objecten

Virgo heeft verscheidene mooie deep sky objecten: we kennen de beroemde Virgo cluster van melkwegstelsels waar elf Messier-objecten deel van uit maken. In hetzelfde gebied komen een aantal mooie NGC-objecten voor. De Virgo cluster staat op een afstand van ongeveer 42 miljoen lichtjaar. Om de Messier-objecten in Virgo te kunnen zien is minimaal een 15 cm telescoop nodig.

De Virgo Cluster
De Virgo Cluster is een cluster van sterrenstelsels die zich uitstrekt in de sterrenbeelden Coma Berenices en Virgo. Het centrum van de cluster bevindt zich op een afstand van ongeveer 53,8 miljoen lichtjaar van de Zon in het centrum van de Virgo Supercluster waar ook de Lokale Groep deel van uit maakt. Ons eigen sterrenstelsel en o.a. de Andromeda-nevel maken deel uit van de Lokale Groep. De Virgo cluster bevat ergens tussen de 1300 en 2000 sterrenstelsels.

De helderste leden van de cluster werden eind achttiende en begin negentiende eeuw ontdekt en maken deel uit van de Messiercatalogus die ze allemaal omschreef als nevels zonder sterren.

Markarian’s Keten

Markarians keten in Virgo
Markarians keten in Virgo. By HewholooksOwn work, CC BY-SA 3.0, Link

Markarian’s keten is een snoer van melkwegstelsels die miljarden sterren bevat. Dit snoer van melkwegstelsels draagt de naam van de Armeense astrophysicus Markarian die al seerste ontdekte dat de melkwegstelsels gezamenlijk door het heelal trekken. Markarian’s keten bevindt zich op een afstand van 40 miljoen lichtjaar en maakt deel uit van de Virgo Cluster.

De twee elliptische melkwegstelsels recht sop de foto zijn M84 en M86. Van hieruit naar boven en naar links brengt je bij twee melkwegstelsels met een afwijkende vorm. Het grootste is NGC4438 en het andere lensvormige stelsel is NGC4435. Dit paar wordt ook wel “De Ogen” genoemd naar hun voorkomen in een kleine telescoop. Gaan we verder naar linksboven dan zien we NGC4461 en NGC4458 en tenslotte ook nog NGC4473.

De keten van Markarian bevindt zich in de sterrenbeelden Virgo (Maagd) en Coma Berenice (Haar van Berenice) en bestrijkt meer dan één graad aan de hemel. Met een 20 cm telescoop op lage vergroting is de keten zichtbaar bij goede weersomstandigheden: transparante lucht en geen storend (maan)licht. De keten is te vinden tussen de ster Denebola van het sterrenbeeld Leo (Leeuw) en Vindematrix van het sterrenbeeld Virgo (Maagd) en bevindt zich recht boven M87, het helderste object in deze regio.

Messier 49 – M49 – NGC 4472

Messier 49 in Virgo
Messier 49 in Virgo. Door Sloan Digital Sky Survey – http://skyserver.sdss.org/dr14/SkyServerWS/ImgCutout/getjpeg?TaskName=Skyserver.Chart.Image&ra=187.444992&dec=+08.000411&scale=0.3515625&width=2048&height=2048&opt=&query=, CC BY 4.0, Koppeling

Andere benamingen: M49, NGC 4472
Type Object: Elliptisch melkwegstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 8.4
Schijnbare grootte: 9*7.5 boogminuten

M49 is het helderste melkwegstelsel dat deel uitmaakt van de Virgo Cluster. Het bevindt zich op een afstand van 60 miljoen lichtjaar van de Aarde. M49 heeft een doorsnede van 160.000 lichtjaar. Astronomen hebben inmiddels 87 bolhopen gevonden en opgemeten die M49 begeleiden. Met behulp van de Chandra röntgensatelliet hebben astronomen inmiddels bewijs gevonden voor de aanwezigheid van één of meerdere massieve zwarte gaten in het centrum van dit melkwegstelsel.

M49 is heel moeilijk te zien in een verrekijker, alleen maanloze nachten en een heldere hemel kunnen helpen. In de zoekers van de meeste telescopen zal M49 niet zichtbaar zijn, je zal op basis van starhoppen naar de juiste plaats moeten springen. Gebruik het zoekkaartje om M49 te vinden.

Charles Messier ontdekte M49 op 19 februari 1771. Hij noteerde: nevel ontdekt vlak bij de ster Rho Virginis. Men kan het zonder problemen zien in een kleine telescoop.

Messier 58 – M58 – NGC 4579

Messier 58 in Virgo
Messier 58 in Virgo. Door Ngc1535Eigen werk, CC BY-SA 4.0, Koppeling

Andere benamingen: M58, NGC 4579
Type object: melkwegstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 9.7
Schijnbare grootte: 5,5*4,5 boogminuten

M58 is een mooi melkwegstelsel met een mooie balkspiraal dat zich op een afstand van ongeveer 60 miljoen van ons vandaan bevindt. Het stelsel heeft een zeer actieve kern. Op radio-golflengtes is synchrotron straling aangetroffen en zijn er jets zichtbaar. Men vermoed dat er in de kern één of zelfs meerdere zeer zware gaten voorkomen.

Charles Messier ontdekte M58 op 15 april 1779. Hij wist niet waar hij precies naar keek. Hij omschreef M58 als een zeer zwakke nevel in Virgo die bij de geringste verlichting van de micrometer draden onzichtbaar werd. Hij rapporteerde de nevel op de kaart van de komeet van 1779.

Messier 58 kan alleen met behulp van een telescoop gevonden worden en dan nog met geduld (als je telescoop niet is uitgerust met een goto-systeem). In Virgo komen erg veel melkwegstelsel voor, M58 is gemakkelijk te verwarren met een ander melkwegstelsel. Met sterhoppen komen er er nog het beste. We beginnen met de ster Vindematrix (Epsilon Virginis) die ten oosten van Denebola staat. We navigeren ongeveer 4.5 graad westwaarts een een beetje noordwaarts om bij het grootste elliptische melkwegstelsel te komen dat we momenteel kennen: M60. Dit melkwegstelsel is iets helderder dan magnitude 9 en is onder goede omstandigheden zichtbaar in een verrekijker. Bij een lage vergroting is in hetzelfde sterveld in de telescoop ook NGC 4647 zichtbaar. Ook in dit sterveld maar dan richting westen het heldere elliptische melkwegstelsel M59. Ongeveer 1 graad ten westen van deze groep vinden we het zwakke M58.

In een kleine telescoop is het beeld niet bijzonder, er is niet meer zichtbaar dan een ei-vormige vlek. Onder goede omstandigheden is er in een telescoop met een opening vanaf 15 cm enig detail zichtbaar en kunnen we de kern zelfs zien.

Messier 59 – M59 – NGC 4621

Messier 59 in Virgo
Messier 59 in Virgo. By ESA/Hubble, CC BY 4.0, ESA/Hubble, CC BY 4.0 via Wikimedia Commons

Andere benamingen: M59, NGC 4621
Type object: melkwegstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 9.6
Schijnbare grootte: 5*3,5 boogminuten

Messier 59 bevindt zich op een afstand van 60 miljoen lichtjaar van de Aarde. Het melkwegstelsel heeft een doorsnede van ongeveer 90 miljoen lichtjaar. Het is een elliptisch melkwegstelsel dat wordt vergezeld door ongeveer 2000 bolvormige sterrenhopen. Dat klinkt als heel veel maar het is niet ongebruikelijk voor een dergelijk melkwegstelsel. Wat echter wel heel vreemd is dat de bolvormige sterrenhopen schijnbaar de verkeerde kant om roteren om M59 heen!

Waarom? Dat weet men niet precies. Waarnemingen met de Chandra röntgentelescoop die zich in een baan om de Aarde bevindt en waarnemingen gedaan met de Very Large Array radiotelescoop duiden op de aanwezigheid van vermoedelijk twee zwarte gaten in het centrum van het stelsel.

Zowel M59 als M60 werden op 11 april 1779 ontdekt door Johan Gottfried Koehler. Deze astronoom gebruikte een kleine telescoop waarin de beide stelsels nauwelijks zichtbaar waren. Messier ontdekte onafhankelijk van Koehler de beide stelsels een paar dagen later. Hij noteerde: nevels in de Maagd en in de buurt van de eerder gevonden M58, beiden vlakbij Epsilon Virginis. Beiden zijn zwak. Hij nam beide stelsel op op de kaart van de komeet van 1779.

Ook William en John Herschel bestudeerden beide stelsels. Ze hadden veel betere telescopen dan Messier en daarom is het wel een beetje vreemd dat ze geen melding maakten van de vele andere zwakke melkwegstelsels die in Virgo voorkomen. Ze moeten zichtbaar geweest zijn in hun telescopen.

Zie M58 hoe M59 is te vinden.

Messier 60 – M60 – NGC 4649

Messier 60 in Virgo
Messier 60 in Virego. By en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1]; underlying source here., Public Domain, Link

Andere benamingen: M60, NGC 4649
Type object: melkwegstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 8,8
Schijnbare grootte: 7*6 boogminuten

Messier 60 bevindt zich op een afstand van ongeveer 60 miljoen lichtjaar van de Aarde. Dit elliptische melkwegstelsel heeft een doorsnede van 120 miljoen lichtjaar. M60 is het op drie na helderste elliptische stelsel in Virgo en het is het meest dominante stelsel van een sub-cluster van vier. In grote telescopen is een nabij stelsel zichtbaar: NGC 4647. Op het eerste gezicht lijkt het er op dat de twee stelsels met elkaar in botsing komen maar het is heel wel mogelijk dat NGC 4647 op een grotere afstand ligt. Vooralsnog zijn er geen bewijzen van interactie tussen de twee stelsels gevonden.

Met behulp van de Chandra Röntgensatelliet is er een super-massief zwart gat in het centrum van M60 ontdekt hetgeen niet ongebruikelijk is voor een elliptisch stelsel van deze grootte.

Zowel M59 als M60 werden op 11 april 1779 ontdekt door Johan Gottfried Koehler die opmerkte dat beide stelsels nauwelijks zichtbaar waren in zijn kleine telescoop. Eén dag later ontdekte ook Barnabus Orni M60 (deze astronoom miste M59) en vier dagen later, op 15 april 1779, ontdekt ook Charles Messier M60. Alle ontdekkingen werden onafhankelijk van elkaar gedaan. Messier nam M60 op op de kaart die hij maakte voor de komeet van 1779. Deze komeet bewoog zich op korte afstand van zowel M58, als M59 als M60.

William Herschel omschreef M60 als een dubbele nevel en zijn zoon John noemde het een merkwaardig object.

Op zoek naar M60? Bekijk de beschrijving bij M58.

Messier 61 – M61 – NGC 4303

Messier 61 in Virgo
Messier 61 in Virgo. By ESA/Hubble, CC BY 4.0, Link

Andere benamingen: M61, NGC 4303
Type object: melkwegstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 9.7
Schijnbare grootte: 6*5,5 boogminuten

Messier 61 heeft een doorsnede van ongeveer 100.000 lichtjaar en is daarmee even groot als ons eigen melkwegstelsel. Messier 61 is één van de grootste sterrenstelsels in de Virgo Cluster en één van de meest aantrekkelijke sterrenstelsels als het aankomt op stervorming en supernova’s.

M61 is het best bestudeerde spiraalvormige melkwegstelsel in de Virgo Cluster. De gebieden waar stervorming plaatsvindt zijn heel goed vanaf de Aarde te bestuderen.

M61 werd op 5 mei 1779 ontdekt door Barnabus Oriani die de komeet van dat jaar aan het volgen was. Hij omschreef M61 als zwak van kleur met een vorm die gelijk was aan de komeet. Charles Messier keek op dezelfde nacht naar M61 maar hij dacht dat hij naar de komeet aan het kijken was. Messier was een goede astronoom die zijn objecten regelmatig waarnam om een eventuele verplaatsing aan de hemel te kunnen zien dus hij kwam er na een paar dagen achter dat hij de komeet had verward met een nevel. Hij schrijft in zijn logboek dat hij de nevel ook waarnam op 5 en 6 mei en op 11 mei en zich toen realiseerde dat hij niet de komeet bekeek maar een voorheen onbekend object.

Ook William en John Herschel bekeken M61 met hun grote telescopen. Ze hebben zelfs details van de spiraalvorm moeten kunnen zien maar ze realiseerden zich destijds nog niet wat ze zagen.

M61 is relatief eenvoudig te vinden omdat het een groot en helder stelsel is vergeleken met de andere leden van de Virgo Cluster. Begin je zoektocht bij de sterren beta en delta Virginis. Tussen deze twee sterren zie je in een verrekijker of zoeker de sterren 16 en 17 Virginis. Tussen deze twee sterren is M61 te vinden. Ofschoon M61 onder hele goede omstandigheden in een verrekijker zichtbaar is wordt een telescoop (of verrekijker) met een opening van 80 mm sterk aanbevolen. Een donkere sterrenhemel helpt enorm. Er zijn waarnemers die melden dat ze bij hele goede omstandigheden de kern van M61 hebben kunnen zien bij een opening van 60 mm.

In een kleine telescoop heeft M61 de vorm van een ovaal met een wat helder centrum. In een telescoop met een doorsnede van 15-20 cm is de kern goed zichtbaar en is er een begin van de spiraalarmen te zien. In telescopen met een doorsnede van 25-30 centimeter worden ook de spiraalarmen goed zichtbaar.

De laatste 100 jaar zijn er zes supernova’s waargenomen in het stelsel; SN 1926A, SN 1691I, SN 1964F, SN 1999gn, SN 2006ov en SN 2008in.

Messier 84 – M84 – NGC 4374

Messier 84 in Virgo
Messier 84 in Virgo. Door Sloan Digital Sky Survey – http://skyserver.sdss.org/dr14/SkyServerWS/ImgCutout/getjpeg?TaskName=Skyserver.Chart.Image&ra=186.26559721&dec=+12.88698314&scale=0.3515625&width=2048&height=2048&opt=&query=, CC BY 4.0, Koppeling

Andere benamingen: M84, NGC 4374
Type object: spiraalvormig melkwegstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 9.1
Schijnbare grootte: 5.0 boogminuten

M84 werd op 18 maart 1781 door Charles Messier opgenomen in zijn catalogus. Hij noteerde als zo vaak: nevel zonder ster. Het centrum is helder met een wazige neveligheid er omheen. De helderheid en het uiterlijk lijken op die van M59 en M60.

Ofschoon het vele jaren duurde voordat astronomen de ware aard van zovele kleine nevels bij elkaar begrepen was er eentje met een open mind: William Herschel. Hij suggereerde dat de nevels allemaal bij elkaar hoorden. Hij dacht zelfs dat er nog veel meer nevels in dit gebied zouden zijn die we nog niet konden zien. Hetgeen later juist bleek te zijn.

M84 is gesitueerd in de kern van de Virgo groep van sterrenstelsels ongeveer halverwege ε Virginis en β Leonis. De heldere kern is alleen in grote telescopen zichtbaar. Gezien door een kleine telescoop lijkt het stelsel een uitgesmeerde vlek.

In de kern van M84 komt een object voor met een massa van 300 miljoen zonsmassa’s. Deze gigantische massa begint zich in een gebied van hooguit 26 miljoen lichtjaar. Dit kan niets anders zijn dan een supermassief zwart gat 1.5 miljoen keer de grootte van de zon. M84 is uitgebreid bestudeerd door de Hubble Space Telescope en de Chandra röntgensatelliet.

Messier 86 – M86 – NGC 4406

Messier 86 in Virgo
Messier 86 in Virgo. By en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyhttp://wikisky.org/snapshot?img_size=&img_res=&ra=12.43665&de=12.94896&angle=0.04652&projection=tan&rotation=52.572&survey=astrophoto&img_id=905631&width=3280&height=3280&img_borders=0&interpolation=bicubic&jpeg_quality=0.8, Public Domain, Link

Andere benamingen: NGC 4406
Type object: lensvormig sterrenstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 8,9
Schijnbare grootte: 7,5*5,5 boogminuten

M86 bevindt zich dicht bij M84 aan de sterrenhemel en kan gevonden worden in het midden van de lijn tussen de sterren Beta Leonis (Denebola) en Epsilon Virginis (Vindematrix). M86 is niet zichtbaar in de gemiddelde zoeker maar wel bij een lage vergroting in een telescoop. Omdat M86 en M84 relatief helder en gemakkelijk te vinden zijn worden ze vaak gebruikt als startpunt om door de vele sterrenstelsels van de Virgo cluster te hoppen. M86 is, bij zeer heldere nachten, ook zichtbaar in een goede verrekijker.

M86 komt op ons af. Van alle objecten in de catalogus van Messier heeft dit object de grootste blauwverschuiving. M86 nadert met een snelheid van 419 kilometer per seconde. Dat zijn ongeveer 1.5 miljoen kilometer per uur. Vanwege deze hoge snelheid verliest M86 materie die als een staart zichtbaar is.

M86 is op 18 maart 1781 ontdekt door Charles Messier. Zoals zo vaak noteerde hij: nevel zonder ster ontdekt in Virgo in de nabijheid van die andere, nummer 84. Ze zien er beiden hetzelfde uit en zijn beiden in hetzelfde beeldveld van de telescoop te zien.

M86 is uiteraard ook door Sir William Herschel bestudeerd en het lukte hem om met zijn grote telescoop enig detail waar te nemen.

Messier 87 – M87 – NGC 4487

Messier 87 in Virgo
Messier 87 in Virgo. Door NASA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA) – HubbleSite: gallery, release., Publiek domein, Koppeling

Andere namen: NGC 4487, Virgo A
Type: elliptisch sterrenstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 8,6
Schijnbare grootte: 7,0 boogminuten

Gebruik M84/M86 om M87 te vinden. Zet de eerste twee in het midden van je beeldveld. Gebruik wel een lage vergroting. Beweeg langzaam richting oost/zuidoosten tot je bij een helder eivormig object komt. Heb je een telescoop met een grote opening dan zie je verschillende zwakke sterrenstelsels van de Virgo cluster voorbij komen. Negeer deze tot je een helder object vindt. Heb je een telescoop met een kleinere vergroting dan zie je alle zwakkere sterrenstelsels niet.

M87 (NGC4487) is een gigantisch groot elliptisch melkwegstelsel. Het is één van de grootste melkwegstelsels die we kennen. M87 ligt ongeveer halverwege de sterren Vindematrix van Virgo en Denebola van het sterrenbeeld Leo (Leeuw). Het heeft een helderheid van magnitude 8.6 en is zichtbaar in telescopen met een opening vanaf 75 mm.

Dit gigantische melkwegstelsel heeft een doorsnede van 120.000 lichtjaar. Dat is in dezelfde grootte orde als ons eigen melkwegstelsel maar het is bolvormig en niet plat. Het bevat dus veel meer sterren: naar schatting ± 2.7 triljoen sterren (1.000.000.000.000 sterren!). M87 bevindt zich in het centrum van de Coma-Virgo cluster van melkwegstelsels. Dit is een verzameling van rond de 2.000 melkwegstelsel op een afstand van 60 miljoen lichtjaar van de Aarde.

Naast de grootte is M87 bekend van de jet die zich over een afstand van 5.000 lichtjaar van het stelsel uitstrekt. Deze jet wordt vermoedelijk veroorzaakt door een enorm zwart gat in het centrum van het stelsel. Het zwarte gat in de kern van M87 heeft een massa van 2 – 3 miljoen zonsmassa’s. Deze jet is zichtbaar in telescopen van 60-75 cm.

M87 wordt omringd door geen gigantische verzameling bolvormige sterrenhopen: ± 15.000. Onze eigen melkweg is omringd door ± 200 bolhopen.

Radio-astronomen kunnen in de kern van M87 een sterke radiobron waarnemen die Virgo A wordt genoemd. De radiogolven worden opgewekt door zeer sterke activiteit in en rond de kern van het stelsel.

M87 is op 18 maart 1781 ontdekt door Charles Messier. Het was één van zijn vruchtbaarste nachten want hij ontdekte op deze nacht maar liefst 9 nieuwe objecten waarvan 7 in hetzelfde gebied van de Virgo cluster lagen. M87 is ook door de Herschels bestudeerd. Het sterrenstelsel is te vinden op de lijn van epsilon Virginis naar de heldere ster Denebola in het sterrenbeeld Leeuw – Leo.

Messier 89 – M89 – NGC 4552

Messier 89 in Virgo
Messier 89 in Virgo. By ESA/Hubble, CC BY 4.0, Link

Andere namen: NGC 4552
Type: elliptisch sterrenstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 9,8
Schijnbare grootte: 4,0 boogminuten

Om M89 te vinden gaan we uit van het duo M84/M86 dat in het midden van de lijn tussen de sterren Beta Leonis (Denebola) en Epsilon Virginis (Vindematrix) ligt. Als je M84/M86 hebt gevonden gebruik je een oculair met lage vergroting. Ga een oculairveld naar het oosten en minder dan een oculairveld naar het noorden zodat je bij M87komt. Ga nu 1-2 oculairvelden verder naar het noorden en één oculairveld naar het oosten en je bent bij M88 aangekomen. Ga nu nogmaals een oculairveld naar het oosten en 1-2 oculairvelden naar het zuiden. Je bent nu in het gebied waar M89 zich zou moeten bevinden. Het vertoont een zwakke ronde vlek en bij een grotere telescoop een heldere kern. Omdat het stelsel bijna van magnitude 10 is heb je wel een zeer donkere heldere nacht nodig.

M89 heeft een doorsnede van ongeveer 150000 lichtjaar. Het stelsel stoot een jet van materie uit waar wetenschappers niet goed raad mee weten. Wordt de jet veroorzaakt door een zwart gat of door een ontmoeting met een ander sterrenstelsel? Recente waarnemingen met de Chandra satelliet lijken er op te wijzen dat de jet wordt veroorzaakt door supermassieve zwarte gaten die extreem snel om hun as draaien.

Naast supermassieve zwarte gaten heeft M89 een miniatuur actieve galactische kern. Dit laatste is aangetoond met behulp van de Hubble Space Telescope.

M89 is één van de 8 leden van de Virgo cluster die Charles Messier op 18 maart 1781 ontdekte. Hij omschreef het stelsel als een nevel zonder ster, zwak en zeer moeilijk waarneembaar. Het stelsel is ook door Sir William Herschel waargenomen. Met zijn grote telescoop zag hij veel meer leden van de Virgo cluster dan Messier. Herschel catalogiseerde 424 nevels in dit gebied.

Messier 90 – M90 – NGC 4569

Messier 90 in Virgo
Messier 90 in Virgo. Door Sloan Digital Sky Survey – http://skyserver.sdss.org/dr14/SkyServerWS/ImgCutout/getjpeg?TaskName=Skyserver.Chart.Image&ra=189.207567&dec=+13.162869&scale=0.3515625&width=2048&height=2048&opt=&query=, CC BY 4.0, Koppeling

Andere namen: NGC 4569
Type: balkspiraalvormig sterrenstelsel
Afstand: 60.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 9,5
Schijnbare grootte: 9,5*4,5 boogminuten

Om M90 te vinden gaan we uit van het duo M84/M86 dat in het midden van de lijn tussen de sterren Beta Leonis (Denebola) en Epsilon Virginis (Vindematrix) ligt. Als je M84/M86 hebt gevonden gebruik je een oculair met lage vergroting. Ga een oculairveld naar het oosten en minder dan een oculairveld naar het noorden zodat je bij M87 komt. Ga nu 1-2 oculairvelden verder naar het noorden en één oculairveld naar het oosten en je bent bij M88 aangekomen. Ga nu nogmaals een oculairveld naar het oosten en 1-2 oculairvelden naar het zuiden. Je bent nu in het gebied waar M89 zich zou moeten bevinden. Je gaat nu nogmaals één oculairveld naar het oosten en dan één naar het noorden en je hebt M90 te pakken. Het vertoont een zwakke ronde egale vlek Omdat het stelsel bijna van magnitude 10 is heb je wel een zeer donkere heldere nacht nodig.

M90 is één van de grotere spiraalvormige melkwegstelsels in de Virgo cluster. Het is een sterrenstelsel waar stervorming tot stilstand lijkt gekomen. Alleen in de kern vindt nog stervorming plaats maar die is dan wel heel erg hevig.

M90 is op 18 maart 1781 ontdekt door Charles Messier. Hij omschreef het als een nevel zonder ster waarvan het licht net zo zwak is als M89. Tegen de tijd dat William Herschel was aanbeland bij M90 had hij last van storend maanlicht en, voor zover we weten uit zijn aantekeningen, heeft er nooit meer naar M90 gezocht en gekeken.

Messier 104 – M104 – Sombreronevel

Messier 104 in Virgo
Messier 104 in Virgo. By NASA/ESA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA) – http://www.spacetelescope.org/images/opo0328a/ ([cdn.spacetelescope.org/archives/images/screen/opo0328a.jpg direct link])http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/2003/28/image/a, Public Domain, Link

M104 kunnen we precies 11 graden (ongeveer een vuistbreedte) ten westen van α Virginis (Spica) vinden. Onder hele goede omstandigheden, transparante lucht een geen lichthinder, kan het melkwegstelsel als een wazig vlekje gezien worden in een verrekijker. In een 10 cm telescoop is er al iets van een melkwegstelsel in te herkennen en in een 15 cm telescoop worden de stofbanen al een beetje zichtbaar.

M104 is één van de grootste melkwegstelsels in de nabij gelegen Virgo cluster van melkwegstelsels. Het melkwegstelsel heeft een doorsnede van ongeveer 50.000 lichtjaar.

Messier 104 maakte geen deel uit van de oorspronkelijk gepubliceerde catalogus van Messier echter hij voegde het wel toe aan zijn aantekeningen op 11 mei 1781. Hij omschreef de Sombrero-nevel als een erg zwakke nevel. De positie werd bepaald door Camille Flammarion en hij voegde de nevel in 1921 toe aan de lijst van Messier. M104 werd ook door Pierre Mechain waargenomen. Hij deed dit op 11 mei 1781. Mechain deed een nauwkeurige positiebepaling vinden we ook terug in de aantekeningen van Messier zelf.

William Herschel ontdekte het melkwegstelsel op 9 mei 1784 maar het was zijn zoon John die voor het eerst iets merkwaardigs opviel aan het stelsel. Hij was de eerste die de dikke stofband die de nevel zijn karakteristiek uiterlijk geeft, opmerkte. Overigens is niet bekend wie als eerste de naam Sombrero-nevel voor M104 heeft gebruikt.

NGC 5679

NGC 5679 in Virgo
NGC 5679 in Virgo. By NASA, ESA, M. Livio and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA) – http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2009/14/image/a/, Public Domain, Link

NGC5679 is beter bekend als ARP274. Het object bestaat uit twee melkwegstelsels die met elkaar in botsing zijn gekomen en op termijn met elkaar zullen versmelten. Dit gaat heel langzaam, het proces zal enkele honderden miljoenen jaren duren. NGC5679 is ongeveer 200.00 lichtjaar in doorsnede en staat op een afstand van ± 400 miljoen lichtjaar.

NGC 4700

NGC 4700 in Virgo
NGC 4700 in Virgo. By ESA/Hubble & NASA – http://www.spacetelescope.org/images/potw1230a/, CC BY 3.0, Link

NGC 4700 werd op 25 maart 1786 door William Herchel ontdekt. Hij noemde het een een erg zwakke nevel. NGC 4700 bevindt zich relatief dicht bij ons eigen melkwegstelsel op een afstand van 50 miljoen lichtjaar. Het is, net zoals ons eigen melkwegstelsel, een zogenaamde balkspiraal. NGC 4700 beweegt zich met een snelheid van 1400 km/sec. Van ons vandaag.

Op de foto, gemaakt met de Hubble Space Telescope zijn veel roze vlekken zichtbaar. Dit zijn zogenaamde H-II gebieden. In deze gebieden zorgt de intense ultraviolette straling van hete jonge sterren er voor dat waterstofgas oplicht.

NGC 4435 en NGC 4438, Arp 10 – de Ogen-stelsels
De Ogen-stelsels zijn twee stelsels die met elkaar in botsing zijn. Ze bevinden zich in de Virgo cluster. NGC 4435 is een balklensvormig sterrenstelsel waar veel stervorming plaatsvindt die mogelijk wordt aangewakkerd door de interactie met NGC 4438.

NGC 4438 heeft een verstoorde schijf en het stelsel is vervormd als gevolg van interactie met andere stelsels. Het is daarom lastig om het als een spiraalvormig of een lensvormig sterrenstelsel in te delen. De stelsels bevinden zich op een afstand van ongeveer 52 miljoen lichtjaar.

NGC 4216
NGC 4216 is een spiraalvormig sterrenstelsel dat een visuele helderheid heeft van magnitude 11 en ongeveer 40 miljoen lichtjaar van ons is verwijderd. Het stelsel heeft een absolute helderheid van magnitude -22 en daarmee is het een van de grootste en helderste sterrenstelsels in de Virgo cluster. Men denkt dat het sterrenstelsel in botsing is met twee kleinere satellietstelsels.

NGC 4567 en NGC 4568 – de Vlinderstelsels – de Siamese tweeling
NGC 4567 en NGC 4568 zijn een paar spiraalvormige sterrenstelsels in de Virgo cluster die ongeveer 59,4 miljoen lichtjaar van ons zijn verwijderd. De stelsels zijn met elkaar in botsing. Ze hebben een visuele helderheid van magnitude 10,9.

De beide stelsels werden in 1784 door William Herschel ontdekt en in 2004 werd er een supernova waargenomen in de stelsels.

NGC 4526
NGC4526 is een lensvormig sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 10,7 dat ongeveer 55 miljoen lichtjaar van ons is verwijderd. In 1969 werd supernova SN 1969E waargenomen en in 1994 was het de beurt aan SN 1994D.

NGC 4261
NGC 4261 is een elliptisch sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 11,4 dat ongeveer 96 miljoen lichtjaar van ons is verwijderd. Het stelsel bevindt zich voorbij de Virgo cluster. Het stelsel heeft een doorsnede van ongeveer 60.000 lichtjaar en in het centrum bevindt zich een supermassief zwart gat met een massa van 400 zonsmassa.

3C 273
3C 273 is een quasar. Het is een van de eerste quasars die werden geïdentificeerd. Het is de een van de meest nabije quasars. De quasar werd in 1970 ontdekt als een van de eerste extragalactische röntgenbronnen. De quasar bevindt zich in het centrum van een groot elliptisch sterrenstelsel.

3C 273 wordt geclassificeerd als een blazer, een erg compacte quasar die wordt geassocieerd met een verdacht zwart gat in het centrum van een actief groot elliptisch sterrenstelsel.

Eerste publicatie: 28 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 26 mei 2024