Waarnemen – de Hagedis
Het sterrenbeeld Hagedis is een overwegend donker stukje lucht dat alleen waarneembaar is voor mensen op het noordelijk halfrond. Terwijl sommige delen van de Hagedis het hele jaar boven de horizon blijven kun je het hele sterrenbeeld het beste zien in de herfst wanneer het het hoogst boven de horizon uitsteekt. Hagedis, Latijnse naam Lacerta, is geen oud sterrenbeeld. Aan het einde van de 17de eeuw creëerde de astronoom Johannes Hevelius dit sterrenbeeld uit een vrij leeg stukje lucht.
Op zoek naar de Hagedis
Hagedis is dus in de herfst vanaf het noordelijk halfrond te bekijken. Zoek het ’s avonds nadat het donker is geworden op zodat je de zwakke sterren kunt zien. Het sterrenbeeld is te vinden uitgaande van het Grote Vierkant van Pegasus, de W-vorm van Cassiopeia, het huisvormige sterrenbeeld Cepheus en de sterren van de Zwaan. Als je die sterrenbeelden kent dan bevindt de hagedis zich hier precies midden in. Deze vier sterrenbeelden bevinden zich in het donkere gebied waar ook de hagedis rondrent.
Er zijn amateurastronomen die de Hagedis de kleine W noemen, vanwege zijn W-vormige uiterlijk. De grote W is natuurlijk het sterrenbeeld Cassiopeia. Zie je de Grote en de Kleine W naast elkaar in de lucht? Anderen zien de Hagedis in de vorm van een magere vlieger. Misschien kun je de vorm van de hagedis tussen de sterren zien.
Hagedis is een vrij klein sterrenbeeld dat slechts 200 vierkante graden groot is. Van de 88 sterrenbeelden is Hagedis in grootte nummer 68.
De sterren van de Hagedis
Slechts een ster binnen de grenzen van het sterrenbeeld is helderder dan de vierde magnitude. Alpha Lacertae heeft een visuele helderheid van magnitude 3,76. Geen van de sterren van de hagedis heeft een naam, er zijn alleen Griekse letteraanduidingen. Alpha Lacertae bevindt zich op een afstand van ongeveer 102 lichtjaar. Je kan de ster vinden door de twee bovenste sterren in de rechterbovenhoek van de “V” van Cassiopeia te gebruiken en die lijn te verlengen in de richting van het sterrenbeeld Zwaan. Alpha Lacertae ligt op 16,5° van de W-vorm van Cassiopeia.
Aan alle kanten van Alpha Lacertae bevinden zich sterren van de vierde magnitude. De ster vanuit Alpha Lacertae richting de Poolster is Bèta Lacertae. Het is de enige andere ster in het sterrenbeeld met een Griekse letteraanduiding. De rest heeft numerieke aanduidingen. Bèta Lacertae heeft een visuele helderheid van magnitude 4,42 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 170 lichtjaar.
BL Lacertae is voor amateurastronomen te zwak maar het is wel een interessant object in de Hagedis. BL Lacertae lijkt op een zwakke veranderlijke ster die met een periode van enkele dagen in helderheid varieert tussen magnitude 14 en 17. Astronomen hebben echter ontdekt dat het een zogenaamde blazar is, een actieve galactische kern waarvan een jet richting de Aarde is gericht. Er is een hele klasse naar dergelijke objecten vernoemd, de BL Lacertae objecten. Het zijn allemaal blazars.
Sterrenhopen in de Hagedis
Het grootste deel van de Hagedis ligt in de strook van de Melkweg. Toch zijn er geen Messier-objecten. De helderste sterrenhoop n de Hagedis is NGC 7243 die 2,5° van Alpha Lacertae is verwijderd, in de richting van de Zwaan. NGC 7243 heeft een visuele helderheid van magnitude 6,4 en dat betekent dat je de sterrenhoop met een verrekijker kan zien. De open sterrenhoop bevindt zich op een afstand van ongeveer 2800 lichtjaar en toont enkele grote voorgrondsterren naast elkaar boven de wazige gloed van de Melkweg.
De volgende heldere open sterrenhoop ligt op de grens van de Zwaan en de Hagedis. Deze open sterrenhoop heet NGC 7209 en heeft een visuele helderheid van magnitude 6,7. Deze losse, uitgerekte open sterrenhoop is ook ongeveer 2800 lichtjaar van ons verwijderd.
Trek een lijn van Alpha door Bèta Lacertae en verleng deze over een gelijke afstand als Alpha en Bèta uit elkaar liggen. Je komt aan bij twee sterrenhopen, NGC 7245 en IC 1442. De eerste heeft een visuele helderheid van magnitude 9,19 en de tweede is van magnitude 9. Ze zijn het beste te bekijken door een telescoop. Het paar ligt slechts 20 boogminuten uit elkaar.
Nieuwe exoplaneet in de Hagedis
In 2021 vonden astronomen een exoplaneet in de Hagedis: HD 213472 b. Deze gasreus heeft een massa van ongeveer 3,5 keer de massa van Jupiter en bevindt zich op een afstand van 13 Astronomische Eenheden van zijn moederster (Jupiter is gemiddeld 5 AE van de Zon verwijderd). De planeet heeft 46,6 jaar nodig om eenmaal om zijn ster te draaien. De exoplaneet en zijn ster zijn 210 lichtjaar van de Aarde verwijderd.
Eerste publicatie: 15 oktober 2023
Bron: EarthSky