Waarnemen – de Toekan

De Toekan is beroemd geworden doordat het sterrenbeeld in dezelfde richting aan de hemel staat als waar we de Kleine Magelhaanse Wolk zien, een dwergsterrenstelsel dat in een baan om ons sterrenstelsel draait. Het is ook de thuisbasis van een ander prachtig deep-sky object dat zichtbaar is met het blote oog: de bolhoop 47 Tucanae.

Op zoek naar de Toekan

De Toekan bevindt zich dicht bij de hemelpool op het zuidelijk halfrond. Het is dan ook het gehele jaar door zichtbaar. Het sterrenbeeld is vanaf het noordelijk halfrond helemaal niet te zien. De Toekan heeft geen heldere sterren maar toch zijn er velen die het sterrenbeeld bij naam kennen en dat komt doordat het beroemd is vanwege de Kleine Magelhaanse Wolk die we in het sterrenbeeld vinden.

Het is een klein zwak vlekje aan de sterrenhemel maar het is een van de twee relatief grote dwergsterrenstelsels die om onze Melkweg heen draaien. Sterrenkijkers op het zuidelijk halfrond kennen de Toekan ook vanwege zijn grote bolhoop die met het blote oog zichtbaar is. Deze bolhoop luistert naar de naam 47 Tucanae. De sterren van de Toekan zijn lastiger te zien dan de bolhoop en het sterrenstelsel dat zich binnen zijn grenzen bevinden.

De sterren van de Toekan

Alpha Tucanae is met een visuele helderheid van magnitude 2,87 de helderste ster in het sterrenbeeld. De ster is bijna 200 lichtjaar van de Aarde verwijderd.

Aan de andere kant van het sterrenbeeld vinden we Bèta Tucanae. Dit is een zesvoudige ster waarvan Bèta 1 met een helderheid van magnitude 4,36 de helderste is. Bèta 2 is van magnitude 4,53 en Bèta 3 van magnitude 5,03. Het gehele Bèta Tucanae-systeem is ongeveer 140 lichtjaar van ons verwijderd.

De Kleine Magelhaanse Wolk

Ondanks zijn afstand van 200.000 lichtjaar is de Kleine Magelhaanse Wolk een van de meest nabije sterrenstelsels. Het is met het blote oog zichtbaar als een wazig vlekje. De Kleine Magelhaanse Wolk is een onregelmatig sterrenstelsel maar het heeft wel een centrale balk als onderdeel van zijn structuur waardoor het er als een vervormde spiraal uitziet. Het is het kleinste sterrenstelsel van de twee die we vanaf het zuidelijk halfrond kunnen zien. Het grotere heet, heel toepasselijk, de Grote Magelhaanse Wolk.

Binnen de Kleine Magelhaanse Wolk zijn verschillende sterrenhopen en nevels te vinden. Telescoopbezitters kunnen een sliert van sterrenhopen volgen die in de lengterichting zichtbaar is. De nabije verwant van de Kleine Magelhaanse Wolk, de Grote Magelhaanse Wolk, bevindt zich in de sterrenbeelden Tafelberg – Mensa en Goudvis – Dorado. Beide nabije sterrenstelsels worden naar binnen gezogen door het Melkwegstelsel en zullen er uiteindelijk door worden geabsorbeerd.

47 Tucanae

De bolhoop 47 Tucanae wordt ook aangeduid als NGC 104. De bolhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 4,0 en is met het blote oog gemakkelijk te zien. Onder hele goede omstandigheden lijkt de bolhoop even groot als de volle maan. Het is de op een na helderste bolhoop van ons sterrenstelsel en bevat miljoenen sterren. Gebruik een verrekijker of een telescoop om duizenden sterren in deze bolhoop te kunnen onderscheiden.

47 Tucanae ligt op een afstand van 16.700 lichtjaar van de Aarde. 47 Tucanae en de Kleine Magelhaanse Wolk lijken dicht bij elkaar te staan maar dat is alleen maar een toevalligheid. In werkelijkheid is de Kleine Magelhaanse Wolk 15 keer verder weg.

Bonus bolhoop

Er is nog een bonus bolhoop te vinden in de Toekan. Aan de andere kant van de gebogen vorm van de Kleine Magelhaanse Wolk vanaf 47 Tucanae bevindt zich NGC 362, een andere heldere bolvormige sterrenhoop. NGC 362 is een beetje zwakker dan 47 Tucanae. De bolhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 5,5 en is goed zichtbaar in een verrekijker of kleine telescoop.

De Hubble Deep Field South

De Hubble Space Telescope heeft een reeks beroemde foto’s gemaakt, de zogenaamde “deep fields”. In deze beelden staarde de ruimtetelescoop lange tijd naar wat er meestal uitziet als een leeg gebiedje aan de hemel waardoor de zwakke achtergrondobjecten aan het licht kwamen. Een van deze beelden, de Hubble Deep Field South, kwam uit een gebied van de Toekan.

Meer over het sterrenbeeld Toekan – Tucana op Kuuke’s Sterrenbeelden.

Eerste publicatie: 8 november 2023
Bron: EarthSky