Waarnemen

Waarnemen – filters

Lichtvervuilingsfilters

Lichvervuilingsfilters, ook wel deep-sky filters of nevel filters helpen je om van een heldere achtergrondhemel een donkere achtergrondhemel te maken. Ze zijn bruikbaar bij sommige objecten zoals de Sluiernevel in de Zwaan of Barnard’s Loop.

De basis:

  • De meeste lichtvervuiling is afkomstig van straatlampen die kwik en natrium bevatten. Dit zorgt voor een straling van blauw en geel licht dat zichtbaar wordt als en heldere achtergrond gloed. Echter heel veel nevels stralen licht uit via waterstof en zuurstofatomen, dit is groen en rood licht. Nevels filters houden blauw en geel licht tegen en laten alleen groen en rood licht door. Ze blokkeren dus alles wat ongewenst is zodat de objecten toch nog zichtbaar zijn.
  • Deep-sky filters houden het minste de lichtvervuiling tegen en geven het helderste beeld. Ze zijn bij uitstek geschikt voor fotografie. Ze houden lauw en geel tegen en laten rood en groen door.
  • Ultra High Contrast Filters (UHC) laten alleen het blauw-groene deel van het spectrum door: alles tussen 482 nm en 50 nm. Deze filters zorgen voor een donkere achtergrond en een erg hoog contrastverschil tussen de nevel en de achtergrond.
  • Zuurstof-III filters (O-III) laten alleen licht door dat afkomstig is van geïoniseerd zuurstof. Dit zuurstof komt voornamelijk voor in planetaire nevels en supernova-restanten.
  • Waterstof-beta-filters laten alleen licht door bij een golflengte van 486 nm. Dit is een zeer gespecialiseerd filter dat gebruikt kan worden om bijvoorbeeld de Paardenkop-nevel en de Californië-nevel waar te nemen.

Goed om te weten:

  • Degelijke filters werken goed voor diffuse nevels zoals de Orionnevel en de Lagune-nevel, planetaire nevels zoals de Ring-nevel en de Kattenoognevel en restanten van supernova’s zoals de Sluiernevel. Dergelijke filters zijn niet geschikt voor het kijken naar sterren en melkwegstelsels omdat die in alle delen van het spectrum licht uitzenden. Om die objecten goed te kunnen zien is en blijft een donkere hemel belangrijk.
  • Ga je een filter aanschaffen dan is een UHC-filter de eerste keuze omdat dit filter het breedst inzetbaar is. Heb je daarna nog budget over koop er dan een O-III-filter bij voor de planetaire nevels en de emissie-nevels.

Maan en Planetenfilters

Om het contrast van de wolkenbanden van Jupiter en Saturnus te verhogen of om meer detail van het oppervlak van Mars zichtbaar te maken zou je de aanschaf van een eenvoudige set gekleurde filters kunnen overwegen.

De basis:

  • Planeetfilters bestaan uit eenvoudig optisch glas, soms voorzien van een anti-reflectiecoating, at in een ring is gemonteerd. Deze ring schroef je aan de onderzijde in je oculair.
  • Het glas van deze filters laat bepaalde golflengtes van het licht door en blokkeert anderen. Ze worden op dezelfde manier gecodeerd als fotografische filters. Bij voorbeeld een geel filter heeft code 8, hetgeen correspondeert met het fotografische Kodak Wratten nr. 8 filter. Er zit verder geen gedachtengang achter de nummering. Hij is overgenomen uit de geschiedenis.
  • Heb je een volledige set van 10 of zelfs 20 filers nodig? Nee hoor, met drie of vier filters heb je voldoende om de helderste planeten waar te nemen.
  • Nummer 23A of 25 is een licht-rood filter dat bij uitstek geschikt is om het contrast tussen de lichte en de donkere delen van Mars te verhogen. Het zorgt er ook voor dat de blauwe achtergrond van de lucht donkerder wordt gemaakt zodat je overdag de planeet Venus gemakkelijker kan zien.
  • Nummer 56 of 58 is een licht-groen filter dat geschikt is o de grote rode vlek e de wolkenbanden van Jupiter beter te bekijken.
  • Nummer 80A is een blauw filter dat gebruikt kan worden om de polen van Mars, de wolkenbanden van Jupiter beter te zien en als je een grote telescoop hebt ook een beetje detail in de wolken van Venus zichtbaar te maken.

In detail:

  • Het is te overwegen om ook een neutral density filter te kopen voor het kijken naar de Maan. Zelfs al door een kleine telescoop kan de Maan erg fel zijn, speciaal tussen het eerste en het laatste kwartier. Je kan het maanlicht dimmen door een nr. 12 of nr. 15 geel filter te gebruiken maar een neutral density filter is een betere keuze omdat het een breed spectrum van het maanlicht tegen houdt.
  • Een instelbaar polarisatiefilter is een ander interessant alternatief voor het waarnemen van de Maan. Door de polarisatie te veranderen kan je heel eenvoudig de hoeveelheid licht regelen.
  • Maan- en planetenfilters zijn, in tegenstelling tot deepsky-filters, niet erg duur. Voor 15 – 20 euro per filter ben je klaar.

Goed om te weten:

  • Als een apochromatische refractor hebt die er naar neigt om blauwe of violette randen te laten zien als je kijkt naar hele heldere objecten zoals de Maan, Venus en Jupiter dan zou je kunnen overwegen om een nr. 8 of nr. 11 licht-geel filter aan te schaffen. Dit filter reduceert deze ongewilde kleuren tot een minimum.
  • Als je begint met dergelijke filters dan zal je in het begin wellicht teleurgesteld zijn in het resultaat. Het vergt echter enige gewenning. Dergelijke filters komen pas goed tot hun recht bij sterke vergrotingen.

Eerste publicatie: 24 februari 2010
Laatste keer bijgewerkt op: 9 maart 2017