Waarnemen – Hercules
Hercules is de sterke man uit de oude mythologie. Hij was de zoon van Jupiter die de beroemde twaalf opdrachten uit moest voeren (In de Griekse mythologie was hij Heracles, zoon van Zeus). Astronomen kennen Hercules als een sterrenbeeld dat op juni-avonden hoog aan de noordelijke hemel is te vinden. Het is de thuisbasis van het asterisme de Hoeksteen (ook wel Sluitsteen genoemd) waar je misschien wel de beste bolvormige sterrenhoop voor amateurastronomen op het noordelijk halfrond kan vinden: Messier 13.
Van de 88 sterrenbeelden staat Hercules qua grootte op de vijfde plek.
Op zoek naar Hercules
Hercules bevindt zich naast de heldere ster Wega van het sterrenbeeld Lier – Lyra. Dit sterrenbeeld staat hoog aan de hemel in de zomer. Hercules ligt ten westen van de Lier en ten oosten van de Ossenhoeder met zijn heldere ster Arcturus.
Omdat de sterren van Hercules niet bijzonder helder zijn is het moeilijk om het sterrenbeeld te onderscheiden. Over het algemeen is de meest kenmerkende vorm het asterisme van de Hoeksteen nabij het centrum van het sterrenbeeld. Over het algemeen lijkt Hercules enigszins op een vuurrad, met armen van sterren die naar buiten komen vanuit de centrale sluitsteenvorm (of hoeksteenvorm).
De sterren van Hercules
Hoewel de sterren van Hercules niet bijzonder helder zijn is de Hoeksteen (of Sluitsteen) in een donkere lucht duidelijk zichtbaar. De helderste ster in de Hoeksteen van Hercules is Zeta Herculis. Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,81 en is 35 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Op de tegenovergestelde hoek van de Hoeksteen (en de ster die het dichtste bij Wega staat) bevindt zich Pi Herculis van magnitude 3,15. Pi Herculis is 377 lichtjaar van ons verwijderd. De meest noordelijke ster van de Hoeksteen is Eta Herculis. Deze ster is 112 lichtjaar van ons verwijderd en heeft een visuele helderheid van magnitude 3,48. Tegenover Eta Herculis bevindt zich Epsilon Herculis. Dit is de zwakste van de vier Sluitsteensterren. Epsilon Herculis heeft een visuele helderheid van magnitude 3,92 en is 155 lichtjaar van de Aarde verwijderd.
Twee andere semi-heldere sterren in Hercules vormen een arm die zich afwikkelt van Zeta Herculis. De ster die het dichtste bij Zeta Herculis staat is Bèta Herculis oftewel Kornephoros. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,81 en is 139 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De andere ster bevindt zich in de buurt van de grens met de Slangendrager – Ophiuchus. Dit is Alpha Herculis. De ster heet ook Rasalgethi, heeft een helderheid van magnitude 3,35 en is 360 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Rasalgethi is in feite een drievoudige ster. De hoofdcomponent is een rode reus en de twee andere sterren vormen een dubbelstersysteem van een gele reus en een geelwitte dwerg.
Bolhopen in Hercules
De echte attracties van het sterrenbeeld Hercules zijn in de eerste plaats de twee spectaculaire bolhopen. Beide zijn Messier-objecten, gemakkelijk te vinden in een verrekijker en een echte traktatie door een telescoop.
De eerste is Messier 13. Deze bolhoop bevindt zich in de Hoeksteen (maar is met een afstand van 25.000 lichtjaar in werkelijkheid veel verder verwijderd van de Aarde dan de sterren van de Hoeksteen). M13 bevindt zich op 2/3de van de lijn tussen de sterren Zeta Herculis en Eta Herculis. De bolhoop is slechts 2,5° verwijderd van Eta Herculis. De bolhoop heeft een visuele helderheid van magnitude 5,9 en dat betekent dat de bolhoop onder goede omstandigheden als een wazig vlekje zichtbaar is met het blote oog. Als je naar M13 kijkt dan zie je het gecombineerde licht van honderdduizenden verre sterren.
Een andere bolvormige sterrenhoop in Hercules is Messier 92. M92 vormt een driehoek met de twee meest noordelijke sterren in de Hoeksteen. Stel je voor als waar het hoofd van Hercules zich zou moeten bevinden. Messier 92 ligt ongeveer 6,5° ten noorden van Pi Herculis en bijna 8° van Eta Herculis. Messier 92, met ene visuele helderheid van magnitude 6,5, bevindt zich op een afstand van ongeveer 26.000 lichtjaar. Onder goede omstandigheden is de bolhoop net zichtbaar zonder optische hulpmiddelen maar in een verrekijker en een telescoop gaat dat heel gemakkelijk.
M92 en de hemelpool
Een ander belangrijk punt: over 14.000 jaar zal de wiebeling van de aardas dusdanig zijn dat M92 ongeveer 1° van de noordelijke hemelpool verwijderd is. In onderstaande simulatie zie je de noordelijke hemelpool door Hercules heen bewegen.
Samengevat: Hercules is een geschikt sterrenbeeld om in juni te bekijken. Met slechts een verrekijker kan je de bolvormiger sterrenhoop M13 zien in het gedeelte dat de sluitsteen wordt genoemd.
Eerste publicatie: 2 juni 2023
Bron: EarthSky
