Waarnemen – Tafelberg en Goudvis
Zuidelijke circumpolaire sterrenbeelden zijn die welke gedurende het gehele jaar door waarnemers op het zuidelijk halfrond gezien kunnen worden. De Goudvis en de Tafelberg zijn twee van deze sterrenbeelden.
Het sterrenbeeld Goudvis – Dorado
Goudvis – Dorado is een sterrenbeeld dat alleen zichtbaar is op het zuidelijk halfrond. Het wordt soms ook wel zwaardvis genoemd, de twee helderste sterren van de Goudvis zijn eigenlijk best wel zwak. Alpha Doradus heeft een visuele helderheid van magnitude 3,30 en Bèta Doradus is van magnitude 3,76. Toch zou je de sterren vanuit een donkere omgeving zonder al te veel lichtvervuiling moeten kunnen zien.
Om het belangrijkste object in de Goudvis te kunnen zien heb je echter wel zeer goede waarneemomstandigheden nodig. Dit object is de Grote Magelhaanse Wolk. Het grootste deel van dit satellietsterrenstelsel van onze Melkweg bevindt zich in de Goudvis, de rest ligt in de Tafelberg. Het is mogelijk om de Grote Magelhaanse Wolk zonder optische hulpmiddelen te kunnen zien maar met een telescoop zijn er meer van zijn nevels en sterrenhopen te zien.
In de Grote Magelhaanse Wolk, aan de kant van de grens met de Goudvis bevindt zich een populaire nevel: de Tarantulanevel (NGC 2070). De Tarantulanevel heeft een visuele helderheid van magnitude 8,19. Het is opmerkelijk dat we deze wolk van gas en stof die zich in een ander sterrenstelsel bevindt, kunnen zien. De Grote Magelhaanse Wolk is ongeveer 160.000 lichtjaar van ons verwijderd. De Tarantulanevel is de grootste bekende nevel waar nieuwe sterren ontstaan. Het is een emissienevel, net zoals de Orionnevel. Als de Tarantulanevel op dezelfde afstand van de Aarde zou zijn als de Orionnevel dan zou hij zo groot lijken als het hele sterrenbeeld Orion.
Het sterrenbeeld Tafelberg – Mensa
De Franse astronoom Nicolas-Louis de Lacaille vernoemde het sterrenbeeld naar de Tafelberg in Zuid-Afrika vanaf waar hij zijn waarnemingen deed. Aan de ene kant grenst de Goudvis aan het sterrenbeeld en aan de andere kant het sterrenbeeld Octant. In dit laatste sterrenbeeld bevindt zich de zuidelijke hemelpool.
De sterren van de Tafelberg zijn zo zwak dat de helderste ster Alpha Mensae een visuele helderheid heeft van magnitude 5,1. In feite heeft geen enkele ander sterrenbeeld een zwakkere “helderste” ster dan de tafelberg. Dus van alle 88 sterrenbeelden kan de tafelberg als het zwakste worden beschouwd.
Hoewel de Tafelberg bijna de helft van de Grote Magelhaanse Wolk bevat zijn de meeste sterrenhopen van het sterrenbeeld, zowel de open als de bolvormige sterrenhopen, nogal zwak. Een ongewone ster een heldere blauwe veranderlijke die R71 wordt genoemd, is normaal een ster van de 11de magnitude, behalve dan tijdens uitbarstingen. De ster vertoonde in de jaren ’70 regelmatig uitbarstingen waarbij de helderheid toenam tot magnitude 9,2. In 2012 werd de ster maar liefst een miljoen keer helderder dan de Zon. Maar zelfs toen, met zijn grote afstand tot de Aarde, nam de magnitude toe tot slechts 8,7 waardoor je nog steeds een telescoop nodig had om de ster te kunnen zien.
De Grote Magelhaanse Wolk
De Grote Magelhaanse Wolk bevindt zich in zowel de Goudvis als de Tafelberg.
De Grote Magelhaanse Wolk heeft een visuele helderheid van magnitude 0,9. Dat lijkt heel erg helder maar het sterrenstelsel bestrijkt een gebied van ongeveer 9° * 11°. Een ster van die grootte zou erg helder lijken omdat het een puntbron is maar voor de Grote Magelhaanse Wolk betekent het diffuse, uitgespreide licht dat het als een wazig vlekje aan de sterrenhemel zichtbaar is.
De beroemde supernova 1987A explodeerde in de Grote Magelhaanse Wolk, aan de kant van de Goudvis. Nadat de supernova in de nacht van 23 op 24 oktober 1987‘s nachts oplichtte konden mensen de supernova maandenlang met het blote oog volgen. De helderheid piekte feitelijk pas in mei 1988. Het was de helderste supernova die de afgelopen 400 jaar zichtbaar was.
Meer over de sterrenbeelden Tafelberg – Mensa en Goudvis – Dorado op Kuuke’s Sterrenbeelden.
Eerste publicatie: 6 januari 2023
Bron: EarthSky