kalenders

Waarom begint het nieuwe jaar op 1 januari?

2020
afbeelding via Pixabay

De viering van Nieuwjaar is een burgerlijke gebeurtenis en heeft helemaal niks met astronomie te maken. Toch werkt de natuur een handje mee om op 1 januari het jaar te laten starten. De datum voor het nieuwe jaar wordt niet bepaald door een bepaalde natuurlijke gebeurtenis maar desondanks is het voor ons, bewoners van het noordelijk halfrond wel de periode waarin de hoeveelheid daglicht zijn laagste punt heeft bereikt en we weer op weg zijn naar langere dagen, naar warmer weer.

Onze moderne viering van Nieuwjaarsdag stamt af van een oud Romeins gebruik. De Romeinen vierden het feest van de god Janus. Dit is de god van de deuropeningen en het begin. De naam voor de maand januari komt ook af van Janus. Deze Romeinse god werd altijd afgebeeld met twee gezichten. Een gezicht van Janus kijkt terug naar het verleden en het andere gezicht kijkt naar de toekomst.

Om het nieuwe jaar te vieren deden de Romeinen beloftes aan Janus. Hier stamt ons gebruik van de goede voornemens voor het nieuwe jaar vanaf.

Janus
Janus, afgebeeld op een oude Romeinse munt

Eén januari is niet altijd Nieuwjaarsdag geweest. In het verleden vonden er nieuwjaarsvieringen plaats tijdens een equinox, de dag dat de Zon zich precies boven de evenaar bevindt en dag en nacht even lang zijn. In veel culturen markeerde vroeger de lente equinox een overgangstijd van winter naar lente en een nieuw begin. Veel culturele nieuwjaarsvieringen vonden dan ook op die equinox dag plaats. Ook de september equinox werd gebruikt om een nieuw jaar te starten. Tussen 1793 en 1805 bestond de Frans republikeinse Kalender, ingesteld tijdens de Franse Revolutie, en deze kalender begon het nieuwe jaar op de dag dat de herfstequinox viel.

In de oudheid vierden de Grieken het nieuwe jaar op de dag dat de wintersolstice viel. Dit is de kortste dag van het jaar.

Ofschoon tegenwoordig veel mensen Nieuwjaar vieren op 1 januari is  er nog steeds volkeren die dat niet doen. Zo gebruiken de Joden een maankalender en vieren ze Joods Nieuwjaar (Rosh Hashanah) op de eerste dag van de maand Tishi. Dit is de eerste maand van de Joodse kalender. Deze dag valt meestal in september.

Natuurlijk kennen we ook Chinees Nieuwjaar dat ergens in januari of begin februari valt. In 2020 valt Chinees Nieuwjaar op 25 januari.

Naast het langer worden van de dagen op het noordelijk halfrond is er omstreeks 1 januari nog een andere astronomische gebeurtenis die gerelateerd ia aan het aardse jaar. Begin januari bevindt de Aarde zich altijd in het perihelium. Dat is het punt waar de afstand tussen de Aarde en de Zon het kleinste is.

In 2020 valt het perihelium op 5 januari om 08.54 uur. De afstand tussen de Aarde bedraagt dan 0,983 Astronomische Eenheden. 1 A.E. is de gemiddelde afstand tussen de Aarde en de Zon en bedraagt 150 miljoen kilometer (Om precies te zijn: 149.597.870.700 meter).

Het perihelium is niet de reden dat we Nieuwjaar op 1 januari vieren maar het zou misschien wel een goede reden zijn.

Eerste publicatie: 1 januari 2020