Begrippen - definities

Wat is een equinox?


Twee keer hebben dag en nacht ongeveer dezelfde lengte op zowel het zuidelijk als het noordelijk halfrond. Dit fenomeen wordt een equinox genoemd. Deze naam is afkomstig van de Latijnse woord aequinoctium, gelijke nacht.

Wat veroorzaakt een equinox?

De Aarde draait onder een hoek van 23°C om de Zon. Dit betekent dat verschillende delen van onze planeet op verschillende tijden in het jaar meer of minder straling van de Zon ontvangen. Dit is afhankelijk van de positie van de planeet in zijn baan.
Voor alle landen over de gehele wereld komt de Zon op in het oosten en gaat onder in het westen. Afhankelijk van waar je bent lijkt de Zon echter ook de helft van het jaar naar het noorden te bewegen en de andere helft van het jaar naar het zuiden. Rond juli heeft het noordelijk halfrond langere periodes daglicht terwijl het zuidelijk halfrond kortere periodes daglicht heeft. En rond december vindt het tegenovergestelde plaats. Dan heeft het zuidelijk halfrond meer daglichturen dan het noordelijk halfrond.

Maar twee keer per jaar, in maart en september, komt de ashelling van de Aarde in lijn met zijn baan om de Zon. De Aarde lijkt dan niet gekanteld te zijn ten opzichte van de Zon.

Equinoxen en Solstices
De positie van de Aarde ten opzichte van de Zon tijdens een equinox en een solstice

In deze tijd van het jaar bevindt de Zon zich recht boven de evenaar en krijgen de beide halfronden hetzelfde aantal uren daglicht en nacht. Op deze momenten doorsnijdt de lijn die dag en nacht verdeelt, we noemen die lijn de terminator, de Aarde in tweeën en loopt door de noord- en zuidpool. Tijdens een equinox zijn dag en nacht niet precies gelijk aan elkaar maar het scheelt niet heel erg veel.

Tijdens een equinox krijgt de Aarde een paar minuten meer licht dan duisternis. Dit komt omdat zonsopgang optreedt wanneer de punt van de Zon boven de horizon uitkomt en de zonsondergang wordt gedefinieerd als het moment waarop de andere rand van de Zon onder de horizon is verdwenen. En omdat de Zon een schijf is in plaats van een puntbron van licht ziet de Aarde tijdens een equinox een paar minuten extra licht (in plaats van duisternis). Ook breekt de atmosfeer het licht van de Zon en blijft het voor een korte periode naar de “nachtelijke” Aarde reizen, dit gebeurt zelfs nog als de Zon al onder de horizon is gedaald.

Tijdens de equinox en enkele dagen voor en na de equinox varieert de lengte van de dag van ongeveer 12 uur en 6,5 minuut aan de evenaar tot 12 uur en 8 minuten op 30° en 12 uur en 16 minuten op 60° breedte.

Equilux (gelijk licht) is de term voor wanneer dag en nacht precies aan elkaar gelijk zijn. En, vanwege de manier waarop zonsondergang en zonsopkomst worden gedefinieerd, vindt de equilux een paar dagen voor de lente equinox en een paar dagen na de herfst equinox plaats.

Wanneer vinden equinoxen plaats

Equinoxen vinden niet altijd op dezelfde dag plaats maar wel altijd rond of op 20 maart of 23 september.
Dat de datum kan verschuiven wordt veroorzaakt doordat een jaar niet precies gelijk aan 365 dagen is. Er is een extra kwart dag (6 uur) dat zich elk jaar ophoopt waardoor de datum van de equinox kan verschuiven. De oriëntatie van de planeet naar de Zon toe verandert ook voortdurend waardoor de tijd van de equinox ook verandert.

Equinoxen markeren het begin van de astronomische lente of de astronomische herfst. De meteorologische lente begint op 1 maart en de meteorologische herfst begint op 1 september.
De maart-equinox (aequinoctium vernum) luidt op het noordelijk halfrond het begin van de astronomische lente in. Op dezelfde tijd begint op het zuidelijk halfrond de astronomische herfst. In september vindt dan het tegenovergestelde plaats als op het noordelijk halfrond de astronomische herfst begint en op het zuidelijk halfrond de astronomische lente (aequinoctium autumnale).

De Aarde is niet de enige planeet die equinoxen ervaart. In feite heeft elke planeet in het zonnestelsel een equinox als de baan en de kanteling van de planeet ten opzichte van de Zon ertoe leiden dat beide halfronden ongeveer evenveel licht ontvangen.

Door wie zijn de equinoxen ontdekt?

Mensen volgen de beweging van de Zon al duizenden jaren en equinoxen zijn vaak in culturele en religieuze tradities geïntegreerd. Voor veel oude beschavingen bepaalden de equinoxen niet alleen het begin van seizoenen maar ook wanneer gewassen geplant en geoogst moesten worden. In Japan bijvoorbeeld zijn de beide equinoxen traditionele feestdagen die worden gezien als een dag om gestorven voorouders en dierbaren te gedenken en te aanbidden.

Ook zijn er veel oude monumenten die de equinoxen markeren. Zo komt tijdens een equinox in Cambodja de Zon recht boven de centrale tempel van het Hindoe tempelcomplex van Angkor Wat op. Dit complex is gebouwd tussen 1113 en 1150 na Christus en het is het grootste religieuze monument ter wereld.

In Chichén Itzá in Mexico staat de Mayatempel van Kukulcan (ook wel El Castillo genoemd). Deze tempel is opgedragen aan een slangengod. Tijdens een equinox valt het licht dusdanig in de tempel dat het lijkt alsof een slang langs de zijkant van de tempel neerdaalt en naar de onderwereld reist. Deze tempel is tussen de 8ste en de 12de eeuw na Christus gebouwd.

Eerste publicatie: 22 september 2020