Wat is een maansverduistering

Inhoudsopgave Laat zien

Maansverduisteringen treden op als de schaduw van de Aarde het zonlicht blokkeert dat anders door de maan gereflecteerd zou worden. Er zijn drie soorten maansverduisteringen: totale maansverduisteringen, gedeeltelijke maansverduisteringen en penumbrale (maansverduistering in de bijschaduw van de Aarde) maansverduisteringen. De totale maansverduistering is het meest spectaculair om te zien want dan bedekt de schaduw van de Aarde de Maan volledig.

Door de geschiedenis heen hebben eclipsen tot ontzag en angst geleid, vooral toen maansverduisteringen zorgden voor een bloedrode maan. Dit is een effect dat mensen die niet wisten hoe dit werd veroorzaakt, angst inboezemden en de gebeurtenissen daarom toeschreven aan een boze god ofzo.

Wat is een maansverduistering?

Een maansverduistering kan alleen optreden als het Volle Maan is. Een totale maansverduistering kan alleen optreden als Zon, Aarde en de Maan perfect op één lijn staan. Is het iets minder dan perfect dan ontstaat er een gedeeltelijke maansverduistering of helemaal geen verduistering. Met een beetje eenvoudige hemelmechanica kunnen we uitleggen hoe maansverduisteringen precies werken.

De Maan draait in een iets ander vlak om de Aarde heen dan de Aarde om de Zon heen draait en daardoor is er niet iedere Volle Maan de perfecte uitlijning die voor een maansverduistering nodig is. Een volledige maansverduistering ontwikkelt zich in de tijd, typisch enkele uren voor de hele gebeurtenis. Zo werkt het: De Aarde werpt tijdens een maansverduistering twee schaduwen op de Maan: de umbra is de volledige, donkere schaduw. De penumbra is een gedeeltelijke buitenste schaduw. De Maan gaat in verschillende stadia door deze schaduwen heen. De initiële en de laatste stadia – de Maan beweegt dan door de schaduw van de penumbra – zijn niet zo bijzonder. Het beste deel van een verduistering is het middelste gedeelte van de gebeurtenis als de Maan zich door de schaduw van de umbra beweegt.

Totale verduisteringen zijn een groot kosmisch toeval. De Maan is ongeveer 4,5 miljard jaar geleden ontstaan en sinds die tijd beweegt ze zich langzaam van ons vandaan (ongeveer 4 centimeter per jaar). Momenteel bevindt de Maan zich op de perfecte afstand van de Aarde zodat de schaduw van onze planeet de Maan volledig kan bedekken. Over enkele miljarden jaren kan dat niet meer.

Volgens de NASA komen er jaarlijks twee tot vier zonsverduisteringen voor en zijn maansverduisteringen zeldzamer. Per kalenderjaar kunnen er maximaal vier zonsverduisteringen en drie maansverduisteringen voorkomen. Een zonsverduistering is alleen maar zichtbaar in een zone van ruim 100 kilometer breed maar een maansverduistering is over de helft van de Aarde zichtbaar.

rode Maan tijdens een maansverduistering — *De bloedrode Maan tijdens een volledige maansverduistering. Credit: NASA*

Soorten maansverduisteringen

Volledige maansverduistering

De volledige schaduw van de Aarde (umbra) valt op de Maan. De Maan verdwijnt niet volledig maar het zal dusdanig donker worden dat, als je niet weet dat er een verduistering is, je de maan heel gemakkelijk over het hoofd zal zien. Er zal nog steeds wat zonlicht door de atmosfeer van de Aarde vallen en dat zal worden gebroken en weerkaatst en dat schaarse zonlicht zal zorgen voor een zwakke gloed tijdens de totale verduistering. Als je op de Maan zou staan dan zou je zien dat de zwarte schijf van de Aarde de volledige Zon zal bedekken maar je zal ook een ring van gereflecteerd licht zien rondom de Aarde. Dit is het zonlicht dat tijdens een totale maansverduistering nog op de Maan valt.

Gedeeltelijke maansverduistering

Sommige verduisteringen zijn slechts gedeeltelijk. Maar zelfs een totale maansverduistering gaat aan beide zijden van de totaliteit door een gedeeltelijke fase heen. Tijdens de gedeeltelijke fase staan Zon, Aarde en Maan niet perfect uitgelijnd en zorgt de schaduw van onze planeet er voor dat er alleen een gedeelte van de Maan is verduisterd.

Wat mensen op Aarde zien tijdens een gedeeltelijke verduistering is afhankelijk van hoe Zon, Aarde en Maan te opzichte van elkaar staan uitgelijnd.

Penumbrale maansverduistering (Verduistering in de bijschaduw)

Dit zijn de minst interessante maansverduisteringen want de Maan bevindt zich in de zwakke bijschaduw (penumbra) van de Aarde. Alleen een geoefend waarnemer zal kunnen zien dat de Maan minder helder is als gevolg van de schaduw van de Aarde.

De bijschaduw van de Aarde is zo zwak dat je er niks van merkt totdat de rand van de Maan zich ongeveer halverwege de schaduw bevindt.

De bloedrode maan

Tijdens de totaliteit verkleurt de Maan rood tot koperkleurig. De rode maan is zichtbaar omdat er tijdens de periode dat de maan zich volledig in de schaduw van de Aarde bevindt, er toch nog zonlicht door de atmosfeer van de Aarde dringt en op de Maan valt. Andere kleuren van het spectrum worden tegen gehouden en in de atmosfeer van de Aarde verstrooid. Alleen licht op lange golflengtes, rood licht dus, kan relatief ongestoord door de atmosfeer heen.

De exacte kleur van de Maan wordt bepaald door de hoeveelheid stof en wolken in de atmosfeer. Als er, bijvoorbeeld als gevolg van een recente vulkaanuitbarsting, extra deeltjes in de atmosfeer aanwezig zijn dan zal de Maan donkerder rood verkleuren. De mate waarin de maan rood verkleurt wordt uitgedrukt in de schaal van Danjon.

Christopher Columbus gebruikte de bloedrode maansverduistering van 1504 om de bewoners van Jamaica angst aan te jagen om zo zijn bemanning aan eten te helpen. Dit was tijdens de vierde en laatste reis van Columbus naar de nieuwe wereld. Zijn schepen werden opgevreten door wormen en Columbus werd gedwongen om twee van zijn schepen achter te laten. Met de laatste twee schepen kwam hij op 25 juni 1503 aan op Jamaica. De bewoners verwelkomden de Spanjaarden en gaven hen te eten maar na zes maanden brak er muiterij uit onder de bemanning. Ze beroofden en vermoordden verschillende Jamaicanen. Die werden woest en wilden geen voedsel meer afstaan aan de Spanjaarden.

Columbus had een almanak bij zich die een maansverduistering voorspelde op 29 februari 1504. Hij had een ontmoeting met het lokale stamhoofd en hij vertelde hem dat de Christelijke god boos was dat zijn mensen geen eten meer kregen. Columbus vertelde het stamhoofd dat hij verwachtte dat de Christelijke god over een paar nachten zijn ongenoegen zou laten zien door de Volle Maan bloedrood te laten kleuren. Toen na drie nachten inderdaad de Maan bloedrood kleurde werden de Jamaicanen bang en sleepten ze van heinde en ver bergen voedsel naar de schepen van Columbus

Net voordat de totale fase van de maansverduistering zou eindigen vertelde Columbus dat de Christelijke god de Jamaicanen had vergeven en dat de maan zijn oorspronkelijke kleur weer zou krijgen. Hetgeen uiteraard gebeurde. De bemanning kreeg tot november eten, toen arriveerde er hulp en konden Columbus en zijn mannen naar Spanje terugzeilen.

Hoe neem je een maansverduistering waar?

Maansverduisteringen behoren tot de gemakkelijkste hemelverschijnselen om naar te kijken. Je gaat eenvoudigweg naar buiten, kijkt naar de Maan en genieten maar. Je hebt er geen telescoop of ander specialistisch instrument voor nodig. Een verrekijker of een kleine telescoop toont je wel details op het oppervlak van de Maan en het bestuderen van de Maan is zelfs tijdens een maansverduistering interessant. Als een maansverduistering in de winter plaatsvindt dan moet je die wel goed voorbereiden. Een maansverduistering duurt verschillende uren dus zorg voor warme kleding, warm drinken en eventueel wat dekens en stoelen om het comfort te verhogen.

Eerste publicatie: 25 juli 2018

Kuuke's Sterrenbeelden

Wat is een maansverduistering

Wat is een maansverduistering?