Maan

Wat is een Supermaan?

Supermaan - apogeum-perigeum
Supermaan – het verschil in grootte tijdens het apogeum en het perigeum. Credit: Wikimedia Commons, Marcoaliaslama

Een supermaan vindt plaats als de Volle Maan samenvalt met de dichtste nadering van de Maan tot de Aarde. Supermanen zijn een beetje helderder en groter dan normaal maar het verschil is met het blote oog lastig te herkennen.

De eerstvolgende en tevens enige supermaan van 2017 supermaan is op 3 december 2017.

De term “supermaan” is pas een jaar of veertig in gebruik en kreeg eind 2016 ineens veel aandacht toen er drie supermanen achter elkaar plaatsvonden. De supermaan van november 2016 was tevens de meest nabije van de afgelopen 69 jaar.

Wanneer kan een supermaan optreden?

maan-baan-om-de-aarde
Baan die de maan beschrijft om de aarde. Beeld: Wikimedia Commons, Rfassbind

De baan van de Maan om de Aarde is geen perfecte cirkel. De gemiddelde afstand tot de Aarde bedraagt 283.900 kilometer maar het apogeum en het perigeum – de kleinste en de grootste nadering tot de Aarde – veranderen iedere maanmaand.

De belangrijkste reden dat de baan om de Aarde geen perfecte cirkel is, is dat er verschillende getijden- of zwaartekrachten aan de Maan trekken. De aantrekkingskrachten van de Aarde, Zon en planeten hebben allemaal een effect op de baan van de Maan. Deze verschillende krachten trekken en duwen aan de Maan en dat zorgt er voor dat ze ons tot op verschillende afstanden kan naderen.

Er zijn twee belangrijke voorwaarden voor het optreden van een supermaan. De Maan moet zich in het perigeum, de dichtste nadering tot de Aarde, van zijn 27 daagse baan om de Aarde bevinden. De Maan moet daarnaast ook vol verlicht zijn en een Volle Maan is eens in de 29,5 dagen zichtbaar. Supermanen kunnen maximaal slechts een paar keer per jaar voorkomen en dat heeft te maken met de oriëntatie van de baan van de Maan die verandert tijdens de baan van de Aarde om de Zon. Dit zorgt er voor dat er niet iedere maand een supermaan zichtbaar is.

De Maan kan maximaal 30% helderder zijn en 14% groter dan normaal maar met het blote oog is dat verschil dus nauwelijks waar te nemen.

Echter een supermaan lijkt groter te zijn als die zich dicht bij de horizon bevindt. Dat heeft helemaal niks te maken met astronomie maar alles met hoe onze hersenen werken. Dit effect wordt de “maan illusie” genoemd en wordt door verschillende dingen veroorzaakt. Wetenschappers denken dat onze hersenen de Maan vergelijken met nabije gebouwen of andere objecten of misschien zijn onze hersenen zo getraind dat ze voorwerpen in de buurt van de horizon groter zien dan dezelfde voorwerpen in de lucht

Astrologische herkomst

De term “supermaan”komt niet uit de astronomie maar uit de astrologie. De term werd voor zover bekend voor het eerst in 1979 gebruikt door Richard Nolle voor een artikel voor het tijdschrift Dell Horoscope. Nolle definieerde een supermaan als “een Nieuwe of Volle Maan die plaatsvindt als de Maan in of binnen 90% van zijn dichtste nadering tot de Aarde is tijdens zijn baan. Waarom 90% specificeerde hij niet.

Het heeft een hele tijd geduurd voor het begrip “supermaan” meer aandacht kreeg. Vanaf 2011 wordt de term steeds vaker gebruikt en de interesse in de supermaan bereikte in november 2016 een hoogtepunt toen de grootste supermaan in 69 jaar plaatsvond. Verder blijkt dat de term vooral populair is in het zuidoosten van Azië en de Verenigde Staten en dat men er in Europa en India wat nuchterder mee omgaat.

Recente astronomische termen als “supermaan” en “zwarte maan” (de tweede Nieuwe Maan in een maand) kunnen zorgen voor een gevoel van valse gebeurtenissen bij het grote publiek maar de term “supermaan” kan ook gebruikt worden om de interesse voor astronomie bij het grote publiek te vergroten. Het is iets dat goed uit te leggen is en dat ze zelf kunnen proberen waar te nemen, aldus Amerikaanse astronomische popularisatoren.

Opvallende supermanen

Op 27 september 2016 viel de supermaan samen met een maansverduistering. Een maansverduistering treedt op als de Aarde zich precies tussen de Zon en de Maan in bevindt. De Maan heeft dan een roodbruine kleur omdat er alleen licht opvalt dat door de Aarde wordt gereflecteerd. De vorige supermaanverduistering vond plaats in 1982 en de volgende is in 2033.

Eind 2016 vonden er drie supermanen achter elkaar plaats: oktober, november en december maar het was de supermaan van 14 november 2016 die de meeste aandacht trok want dat was de meest nabije supermaan in de recente geschiedenis. Het perigeum van de Maan bevond zich toen op 356.508 kilometer van de Aarde en dat was de meest nabije supermaan sinds 69 jaar. Die daarvoor vond namelijk plaats op 26 januari 1948.

In 1912 kwam de Maan nog eens 100 kilometer dichterbij de Aarde dan in november 2016. In november 2034 is het helemaal feest want dan zal de Maan nog dichter bij de Aarde komen dan de supermanen van 1912 en 2016.

 

Eerste publicatie: 2 december 2017

Meer over de Maan