Zoek de kronkelende Waterslang aan de sterrenhemel

kaart sterrenbeeld Hydra - Waterslang
Het sterrenbeeld Hydra – Waterslang op 15 april 2019 omstreeks 23 uur. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

Van de 88 sterrenbeelden stelt meer dan de helft een dier of een samensmelting van mens en dier voor. Enkele van deze sterrenbeelden zijn mythologische wezens die nooit in het echt hebben bestaan zoals Eenhoorn (Monoceros), de zeegeit (Capricornus) en de twee centauren (Sagittarius en Centaurus). Enkele sterrenbeelden behoren tot de reptielenfamilie. Een van deze koudbloedige dieren kunnen we in het midden van de lente laag boven de horizon zien. Dit sterrenbeeld is Hydra – de Waterslang.

Na het invallen van de duisternis kunnen we op zoek gaan naar het hele langgerekte patroon van sterren dat de Waterslang vormt. Het sterrenbeeld komt in Nederland niet ver boven de horizon uit dus je hebt wel een vrije uitkijk nodig. We beginnen met de kop van de Waterslang die zich halverwege in het zuidwesten bevindt. Deze kop is omringd door sterren die horen bij het einde van de winter en het begin van de lente. Het zijn sterren van de sterrenbeelden Gemini – Tweelingen, Cancer -Kreeft en Leo – Leeuw). Als we de sterren vanaf de kop richting de horizon en het oosten volgen dan komen we uiteindelijk aan bij de staart van het beest. Deze staart bevindt zich laag boven de zuidoostelijke horizon. De staart van de Waterslang bevindt zich in de buurt van sterrenbeelden die horen bij de zomer. Sterrenbeelden als Libra – Weegschaal en Scorpius de Schorpioen.

Herkomst

As je op zoek gaat naar het lange, kronkelende lichaam van Hydra dan begrijp je meteen waarom oude astronomen in deze sterren een slang herkennen. Sommige bronnen verwijzen naar Hydra als een zeeslang en het overgrote deel van de bronnen koppelt het sterrenbeeld aan het negenkoppige moerasmonster dat door Hercules werd gedood. Ook dit beest was bekend als Hydra. Sommigen zeggen dat als Hercules tijdens een warme zomeravond hoog boven ons aan de sterrenhemel is te zien Hydra al onder de zuidwestelijke horizon is weg geglibberd. Alleen het puntje van de staart is dan nog te zien.

Maar de ware oorsprong van het sterrenbeeld bevindt zich vermoedelijk in Mesopotamië. Op een gegraveerde steen uit de Seleucidische periode (314 – 64 voor Christus) is het sterrenbeeld Hydra zichtbaar als een kronkelend monster. Op de oude afbeelding loopt Leo de Leeuw bovenlangs de rug van het zeemonster net zoals dat aan de sterrenhemel is. Oudere Babylonische sterrenkaarten zien in deze sterren ook een slang.

De kop van Hydra en nabije sterrenhopen

De kop van Hydra is redelijk gemakkelijk te herkennen. In dit gebied bevinden zich maar weinig heldere sterren. Dit deel van het sterrenbeeld lijkt op de kop van het wezen dat het moet voorstellen.

Als je met een verrekijker naar de kop kijkt dan lijkt deze een beetje op een hele losse open sterrenhemel en dat komt omdat er in dit gebied ook veel zwakke sterren zijn. In werkelijkheid is dit een optische illusie want de sterren horen helemaal niet bij elkaar. Ten noorden van de kop van Hydra vinden we de open sterrenhoop Praesepe (M44) in het sterrenbeeld Cancer – Kreeft. Onder heldere en donkere omstandigheden is deze net met het blote oog als een wazig vlekje zichtbaar. Met een goede verrekijker herken je meteen de open sterrenhoop. Onder extreem goede omstandigheden, maar dan moet je wel weg uit Nederland, kan je zien dat de groep een doorsnede heeft van ongeveer 3 keer de Volle Maan.

Tussen M44 en de kop van Hydra bevindt zich ook de compacte open sterrenhoop M67. Deze sterrenhoop heeft de bijnaam Koning Cobra. Deze sterrenhoop bestaat uit ongeveer 500 sterren die met een verrekijker als een wazig egaal vlekje zichtbaar zijn. Een telescoop laat al bij lage vergroting afzonderlijke leden van de groep zien.

M67 in Hydra - zoekkaart
Zoekkaartje voor M67 in het sterrenbeeld Hydra- Waterslang. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

De ster die ook auto is

De helderste ster van Hydra draagt de naam Alphard. Deze ster bevindt zich linksonder in de kop van Hydra. Het is een relatief heldere oranje ster van de tweede magnitude die eenvoudig is te vinden. Er staan geen andere heldere sterren in de buurt van Alphard. De naam Alphard komt uit het Arabisch en betekent “de eenzame”.

De Deense astronoom Tycho Brahe noemde de ster “Cor Hydrae” en dat is Latijns voor “Hart van Hydra”. De Arabieren waren echter van mening dat de ster zich op de ruggengraat van de waterslang bevindt. Alphard is een enkelvoudige ster die 50 maal zo groot is als de Zon en een massa heeft van meer dan drie zonsmassa. De ster  bevindt zich op een afstand van ongeveer 177 lichtjaar van de Aarde.

Alphard is ook de naam van een minibusje dat al sinds 2002 door Toyota wordt geproduceerd voor de Aziatische markt. De Toyota Alphard is in Nederland overigens nooit verkocht.

Er zijn overigens meer auto’s die de naam van een ster hebben. Zo produceerde Chevrolet tussen 1970 en 1977 de Chevrolet Vega, genoemd naar de helderste ster in het sterrenbeeld Lyra – Lier. In het Japanse automerk Subaru heeft de Pleiaden opgenomen in zijn logo. Subaru is de Japanse naam voor deze open sterrenhoop in het sterrenbeeld Taurus – Stier.

Een roetende ster

Een ster die de moeite waard is om eens op te zoeken is U Hydrae. Dit is een zeldzame koolstofster. Dergelijke objecten behoren tot de kleurrijkste sterren aan de sterrenhemel. Het zijn, net als Betelgeuze en Antares, rode reuzen maar voor het oog lijken ze nog veel roder. Die rode kleur wordt veroorzaakt doordat er relatief veel koolstof in hun atmosfeer voorkomt. Dergelijke koolstofrijke moleculen dienen als een roodfilter. Ze blokkeren de kortere blauwe golflengtes in het licht van de ster.

Met bovenstaande kaart is U Hydrae te vinden. Start bij de kop van Hydra. Volg de sterren naar beneden toe tot je bij Alphard bent aangekomen. Dan beweeg je voorzichtig oostwaarts langs het kronkelende lijf van Hydra. Je hebt een verrekijker nodig om U Hydrae te vinden. Het is een variabele ster met een helderheid tussen magnitude 4,7 en 5,2 waarvan de periode ongeveer 450 dagen bedraagt.

Je zal U Hydrae meteen herkennen aan zijn diep rood-oranje kleur. De ster ligt als een edelsteen in de buurt van een gekromde rij zwakkere sterren. Als je de verrekijker een beetje uit focus zet zal de rode kleur nog meer opvallen.

zoekkaart U Hydrae
Zoekkaart voor U Hydrae (HD92055) in het sterrenbeeld Hydra – waterslang. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

De “andere” waterslang

Verwar Hydra niet met de andere waterslang aan de sterrenhemel. Deze slang heeft dezelfde naam. Toen de twee Nederlandse zeevaarders Frederick de Houtman en Pieter Dirkszoon Keyser het zuidelijk halfrond verkenden brachten ze ook de zuidelijke sterrenhemel in kaart brachten. Deze waarnemingen werden door Petrus Plancius, een Vlaams-Nederlandse cartograaf, gebruikt om twaalf nieuwe sterrenbeelden uit samen te stellen. Deze nieuwe sterrenbeelden verschenen in 1598 op zijn globe. De sterrenbeelden waren bedoeld om de lege plekken aan de zuidelijke sterrenhemel te vullen. De Latijnse regels zeggen ons dat de zuidelijke versie van de waterslang van Plancius mannelijk is en daarom de naam Hydrus draagt.

Toen de Internationale Astronomische Unie in 1930 de officiële grenzen van de 88 sterrenbeelden vaststelde bleef Hydrus behouden.

We hebben nog een veel uitgebreider artikel over Hydra – Waterslang dat de mythologie, alle sterren en deepsky objcten beschrijft.

Eerste publicatie: 15 april 2020