Zeven sterren die onze Poolster kunnen zijn
Polaris – de Poolster, is misschien wel het bekendste hemellichaam dat we aan de nachtelijke hemel kennen. Eeuwenlang diende de ster als een belangrijk knooppunt voor ontdekkingsreizigers die zowel de fysieke oceanen van de Aarde als het sterrenhemel erboven bereisden.
Het schijnbare belang van de ster wordt weerspiegeld in het feit dat de hele nachtelijke hemel eromheen lijkt te draaien. Dit komt doordat de locatie van Polaris toevallig nauw is uitgelijnd met de noordelijke rotatieas van de Aarde, die bekend staat als de hemelpool wanneer deze de ruimte in wordt geprojecteerd. Polaris is echter niet de eerste Poolster die op de mensheid schijnt en za; ook niet de laatste zijn.
De Aarde is verwikkeld in een constante zwaartekrachtstrijd met de Maan en de Zon, die in de loop der tijd een uitstulping aan de evenaar van onze planeet heeft gecreëerd. Hierdoor is er een duidelijke schommeling ontstaan in de rotatieas van de Aarde. Wetenschappers nemen dit de axiale precessie. Daarbij beschrijft de hemelpool gedurende ongeveer 26.000 jaar een brede, trage cirkel en komt daarbij, naast Polaris, dicht bij diverse andere prominente sterren.
1 – Polaris – de huidige poolster
Polaris is voor elke reis langs de Poolsterren het logische startpunt, het is immers de regerende titelhouder en een belangrijk knooppunt voor velen die hun weg aan de nachtelijke hemel proberen te vinden. de huidige Poolster is eenvoudig te vinden door het asterisme van de steelpan in Ursa Major te lokaliseren. Dit asterisme staat in april/mei hoog boven de horizon.
Trek een denkbeeldige lijn van de ster Merak, die een visuele helderheid heeft van magnitude 2,3 en die de buitenste basis van de “kom” vormt, door Dubhe, de ster die de bovenkant van de kom vormt. Volg die lijn naar buiten en verleng die ongeveer vijf keer. De volgende helder ester die je dan tegenkomt is Polaris.
Dit heldere lichtpuntje is in feite een drievoudig stersysteem, hoewel slechts twee van de sterren zichtbaar zijn met een amateurtelescoop. De grootste van deze drie sterren is een superreus met een lichtsterkte van meer dan 2000 keer die van de Zon. Polaris zal nog enkele duizenden jaren de poolster blijven, totdat de rotatieas van de Aarde onherroepelijk afdwaalt in een 26.000 jaar durende schommeling, de precessie.
2 – Thuban
Als we terug in de tijd gaan dan komen we als eerste bij Thuban. Deze ster was ongeveer 4700 jaar geleden de Poolster. Dat was in de tijd dat er vroege beschavingen floreerden in Egypte en Mesopotamië. Thuban bevindt zich op een afstand van ongeveer 270 lichtjaar in de richting van het sterrenbeeld Draco – Draak en draagt de officiële naam Alpha Draconis. Thuban is een zogenaamd eclipserende dubbelster.
In 2020 onthulde een team van astronomen dat deze twee oude sterren, vanuit ons aardse perspectief, elkaar regelmatig verduisteren gedurende hun 51 dagen durende omlooptijd. Dit leidt tot periodieke helderheidsdalingen.
Een goede manier om Thuban te vinden is door de heldere sterren Phecda en Megrez van de kom van de Grote Beer te lokaliseren. In de maanden april en mei bevindt de steelpan zich hoog boven ons hoofd. Trek ene lijn van Phecda door Megrez de ruimte in en verleng die afstand ongeveer twee keer. Je komt dan in het stukje sterrenhemel waar Thuban zich bevindt. Samen met de ster Eltanin vormt Thuban de ogen van de draak.
3 – Kochab and Pherkad – De “bewakers van de pool”..
Ongeveer 3000 jaar geleden bevinden de sterren Kochab en Pherkad zich dicht bij de hemelpool en dat leverde hen de bijnaam “bewakers van de pool” op. Kochab kwam tussen 1700 voor Christus en 300 na Christus bijzonder dicht bij de hemelpool en werd in de oudheid mogelijk zelfs door sommigen “Polaris” genoemd.
De twee sterren zijn bijzonder gemakkelijk te vinden als je de locatie van Polaris kent, aangezien ze alle drie tot hetzelfde sterrenbeeld, Ursa Minor – Kleine Beer behoren. De Kleine Beer heeft een steelpanachtige vorm met een pan en een steel, waarbij Polaris zich aan he tuiteinde van het handvat bevindt, terwijl Kochab en Pherkad de buitenrand van de kom vormen.
Sommige archeologen denken dat de oude Egyptenaren de Grote Piramide van Gizeh mogelijk hebben georiënteerd op een uitlijning van de sterren Kochab en Mizar – een ster in het sterrenbeeld Grote Beer – die zich rond die tijd aan weerszijden van de hemelpool bevonden. Er is echter onenigheid over welke sterren werden gebruikt om de pitamiden te oriënteren – een belangrijk onderscheid, omdat het direct van invloed is op ons begrip van wanneer ze precies zijn gebouwd.
4 – Errai
Errai – Gamma Cephei is de eerste toekomstige poolster na Polaris. Over ongeveer 2200 jaar zal Errai zich op slechts 3° van de noordelijke hemelpool bevinden waarmee er een einde komt aan de heerschappij van Polaris.
Gamma Cephei bestaat eigenlijk uit twee sterren. De dubbelster is ongeveer 45 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De hoofdcomponent heeft een Jupiterachtige gasreus waarvan de ontdekking in 1988 werd aangekondigd die die, vanwege gebrek aan bewijs snel werd teruggetrokken. Tijdens een later onderzoek werd zijn bestaan echter wel bevestigd. De exoplaneet draagt de aanduiding Gamma Cephei A b. was de allereerste aankondiging niet teruggetrokken dan zou dit de allereerste exoplaneet zijn geweest die voorbij ons zonnestelsel is gevonden.
Errai kan worden gevonden met dezelfde truc die wordt gebruikt om Polaris te vinden. Trek simpelweg een denkbeeldige lijn van Dubhe – de punt van de kom van de steelpan van de Grote Beer – door en voorbij Polaris. De volgende heldere ster op die lijn is Errai.
5 – Alderamin
The Fireworks Galaxy, home to the newly discovered supernova 2017eaw, is visible once the sky is fully dark. Your astronomy app will help you use the bright stars Deneb and Alderamin to locate the object.
Alderamin can be seen in relation to the other stars of the constellation Cepheus. (Image credit: SkySafari App)
Over ongeveer 5000 jaar zal Alderamin tot Poolster worden gekroond. Ook Alderamin bevindt zich in het sterrenbeeld Cepheus. Veel waarnemers hebben de 5 helderste sterren in Cepheus vergeleken met de kindertekening van een huis. In deze visualisatie markeert Errai het puntje van het dak en Alderamin de fundering rechtsonder. Alderamin is met een schijnbare helderheid van magnitude 1,5 relatief helder en is te vinden door de sterren Schedar en Caph in het W-vormige sterrenbeeld Cassiopeia te lokaliseren. Trek een lijn van Schedar door Caph en verder en je zal bij Alderamin uitkomen.
6 – Deneb
De ster Deneb, met ene helderheid van magnitude 1,2 de helderste ster in het sterrenbeeld Cygnus – Zwaan, passeerde ongeveer 18.000 jaar geleden de hemelpool en zal dat omstreeks 9800 weer doen. Deneb zal dan ongeveer 6° van de noordelijke hemelpool zijn verwijderd.
Om Deneb te vinden kijk je in de lente na zonsondergang naar de oostelijke sterrenhemel. Daar zie je dan drie heldere sterren die het asterisme de “Zomerdriehoek” vormen. Deneb is in de lente de linkeronderpunt van de driehoek ten opzichte van de horizon.
7 – Wega
Ongeveer 14.000 jaar geleden weer de noordelijke hemelpool naar de helder ester Wega. Dat was in de tijd dat hier in Europa onze voorouders als jagers-verzamelaars rondzwierven. Over ongeveer 12.000 jaar zal Wega weer onze poolster zijn.
Wega is een van de helderste sterren op het noordelijk halfrond. De ster kreeg in 1984 wetenschappelijke roem toen astronomen het eerste bewijs vonden van wat een schijf van stoffige planeetvormende materie met een diameter van bijna 160 miljard kilometer bleek te zijn, die rond de ster cirkelde. Wega is de 5de helderste ster die zichtbaar is op het noordelijk halfrond en vormt het hoogste punt van de Zomerdriehoek.
Eerste publicatie: 15 jui 2025
Bron: space.com en anderen