Dwergplaneten

Eris

Eris en zijn maan Dysnomia, gefotografeerd met de Keck Telescope op Hawaii
Eris en zijn maan Dysnomia, gefotografeerd met de Keck Telescope op Hawaii

Eris was één van de eerste dwergplaneten die werd ontdekt. Eris is ongeveer even groot als Pluto en de ontdekking van Eris was de aanleiding dat Pluto zijn planeetstatus kwijtraakte.

Ontdekking

Eris werd in 2005 ontdekt en men dacht toen dat dat de dwergplaneet significant groter zou zijn dan Pluto. Oorspronkelijk werd Eris aangezien voor de tiende planeet en de ontdekking van Eris leidde er zelfs toe dat Pluto in 2006 tot dwergplaneet werd gedegradeerd. Deze beslissing is nog steeds controversieel en dat past dan eigenlijk ook wel bij de betekenis van Eris’ naam.

De originele naam is 2003 UB313 (bijnaam Xena) maar werd later hernoemd naar Eris. Eris is de Griekse Godin van de tweedracht en strijd. Ze wakkerde de jaloezie en afgunst aan om zo de mensheid te verdelen. Alle goden, met uitzondering van Eris, waren uitgenodigd op de bruiloft van Peleus en Thetis. Ze ontstak in woede en veroorzaakte een ruzie onder de goden en die ruzie leidde tot de Trojaanse Oorlog.

Net zoals de meeste andere dwergplaneten (met uitzondering van Ceres) bevindt Eris zich in de Kuipergordel aan de rand van ons zonnestelsel. Eris bevindt zich veel verder weg dan Pluto, ongeveer drie keer verder weg. Eris heeft 561 jaar nodig voor een rondje om de Zon. De dwergplaneet draait in 25 uur eenmaal om zijn as en een dag op Eris duurt dus ongeveer even lang als een dag op Aarde.

De afstand van Eris maakte het mogelijk om hele precieze metingen uit te voeren toen de dwergplaneet in 2010 voorlangs een zwakke ster passeerde. Naast metingen aan de grootte van Eris waren astronomen ook in staat om de vorm, grootte en massa te bepalen.

Deze waarnemingen hielpen astronomen om de diameter van Eris op 2326 ± 12 kilometer te bepalen en daarmee is Eris een beetje kleiner dan Pluto. Toe de New Horizons bij Pluto arriveerde bepaalde die de diameter van Pluto op 2370 kilometer. Ongeveer 2/3de van de diameter van onze Maan.

De astronomen concludeerden ook dat Eris een bolvormig lichaam is en door het bestuderen van de beweging van Dysnomia, de maan van Eris berekenden ze dat Eris 27% zwaarder is dan Pluto en dat betekent dat de dichtheid van Eris aanmerkelijk groter is dan de dichtheid van Pluto.

Deze dichtheid betekent dat Eris vermoedelijk uit gesteente bestaat bedekt met een relatief dunne mantel van ijs. Men ontdekte ook dat het oppervlak van Eris veel licht weerkaatst, ongeveer 96% van het opvallende licht wordt weer teruggekaatst. Eris is hiermee een van de meest reflectieve objecten in het zonnestelsel.

Astronomen vermoeden dat het oppervlak van Eris vermoedelijk bestaat uit stikstofrijk ijs dat vermengd is met bevroren methaan in een laag die minder dan 1 mm dik is. Deze ijslaag kan het resultaat zijn van de atmosfeer van de dwergplaneet die als ijs condenseert op het oppervlak in de periode dat Eris het verst van de Zon is verwijderd.

De waarnemingen maakten het ook mogelijk om de oppervlaktetemperatuur van Eris te schatten. De zijde van de dwergplaneet die naar de Zon toe is gericht wordt nooit warmer dan -238 °Celsius en de temperaturen aan de nachtzijde zijn nog lager.

De maan van de dwergplaneet

Eris is een van de weinige dwergplaneten die een maan hebben. De maan heet Dysnomia naar de dochter van Eris en de godin van de wetteloosheid en maakte het mogelijk dat astronomen nauwkeurige metingen zoals de dichtheid konden uitvoeren. Lees meer over Dysnomia op haar eigen pagina.

 

Nieuwe bevindingen over Eris

De enorme afstand tot Eris, gecombineerd met de geringe grootte maakt het lastig om de dwergplaneet rechtstreeks waar te nemen. In 2017 zijn er met behulp van de ALMA (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array) waarnemingen gedaan van Eris en er is aanvullend onderzoek gedaan met behulp van de Herschel Space Telescope.

De waarnemingen laten zien dat er op Eris geen “secundaire donkere gebieden” zijn en dat de emissies in die golflengte vermoedelijk afkomstig zijn van de maan Dysnomia die door astronomen als groot en donker beschrijven.

Een ander recent uitgevoerd onderzoek suggereert dat Eris mogelijk nog geologisch actief is. De dwergplaneet heeft een albedo van nagenoeg 1 en dat is bijna hetzelfde als de geiser-spuitende maan Enceladus van Saturnus en andere actieve objecten in ons zonnestelsel. Zelfs op Pluto zijn gebieden gevonden met een albedo van 1 hetgeen duidt op geologische activiteit.

Eris in cijfers

Eris in cijfers

Ontdekt door M. Brown, C. Trujillo, D. Rabinowitz
Datum ontdekking 21 oktober 2003
Gemiddelde afstand tot de Zon 10.180.122.852 km
Perihelium 5.765.732.799 km
Aphelium 14.594.512.904 km
Jaar 561,37 Aardse jaren
Omtrek baan 60.841.487.025 km
Gemiddelde baansnelheid 12.364 km/u
Baan excentriciteit 0.433628367
Baan inclinatie 46,87°
Gemiddelde straal
Omtrek aan de evenaar
Volume
Massa
Dichtheid
Oppervlakte
Zwaartekracht aan de oppervlakte
Ontsnappingssnelheid
Lengte van de dag 1,079 Aardse dagen
25,90000 Aardse uren
Temperatuur (gemiddeld) -148 °C

 

Eerste publicatie: 1 januari 2013
Volledige revisie: 30 december 2017

Meer over dwergplaneten