De Dierenriem

Er is veel onderzoek gedaan aan het ontstaan van de dierenriem.

Eén van de theorieën wijst naar de oude culturen die leefden in het gebied tussen de Eufraat en de Tigris (gelegen in het huidige Syrië) enkele duizenden jaren voor het begin van onze jaartelling. Men heeft aanwijzingen gevonden dat de originele dierenriem slechts uit zes sterrenbeelden bestond: Stier, Kreeft, Maagd, Schorpioen, Steenbok en Vissen. Later zou deze zijn uitgebreid naar twaalf tekens i.v.m. het voorkomen van 12 volle manen in een jaar in dit gebied van de sterrenhemel.

In de Arabische geschiedschrijving heette de dierenriem Al Mintaka al Buruj oftewel de Gordel der Tekens. In de Griekse geschiedschrijving spreekt men over de Twaalf Delen. Aristoteles schreef in de vierde eeuw voor Christus over de Cirkel der Kleine Dieren, ta zodia of ook wel de ronde der dieren, zodiakos kyklos (waarschijnlijk maakte het sterrenbeeld Weegschaal toen nog geen deel uit van de dierenriem).

Bij de Romeinen was de dierenriem bekend als Zodiacus (waar ons woord zodiac van is afgeleid).

De dierenriem wordt in het algemeen omschreven als een strook aan de sterrenhemel aan weerszijden van de ecliptica. Zon, maan en planeten bevinden zich, gezien vanaf de aarde, altijd in deze strook. De Dierenriem heeft een breedte van ca. 20°, en ontleent zijn naam aan het feit dat de meeste sterrenbeelden in deze strook dierfiguren voorstellen. De twaalf sterrenbeelden van de Dierenriem zijn: Aries (Ram), Taurus (Stier), Gemini (Tweelingen), Cancer (Kreeft), Leo (Leeuw), Virgo (Maagd), Libra (Weegschaal), Scorpius (Schorpioen), Sagittarius (Boogschutter), Capricornus (Steenbok), Aquarius (Waterman) en Pisces (Vissen). Enkele eeuwen voor het begin van onze jaartelling werd de schijnbare baan van de zon (de ecliptica) in twaalf even grote gedeelten van 30° opgedeeld (te beginnen bij het lentepunt), die de tekens van de Dierenriem werden genoemd. Deze tekens vielen toentertijd in grote lijnen samen met de sterrenbeelden van de Dierenriem. Als gevolg van de precessie van de aardas, verplaatst het lentepunt zich echter elke zeventig jaar over ongeveer 1° langs de ecliptica; dit heeft tot gevolg dat de tekens van de Dierenriem tegenwoordig niet meer samenvallen met de gelijknamige sterrenbeelden van de Dierenriem. Bovendien zijn de twaalf sterrenbeelden niet allemaal even groot. De zon verblijft daardoor in sommige sterrenbeelden van de Dierenriem veel langer dan in andere.

Ook uit oude Chinese, Indiase en Chinese manuscripten is af te leiden dat ze één of andere vorm van dierenriem kenden, alhoewel ze niet dezelfde dieren benoemden als de Grieken en de Romeinen.

Naar alle waarschijnlijkheid hebben alle culturen op aarde een één of andere vorm van dierenriem gekend: in de achttiende eeuw zijn amuletten van de aboriginals gevonden waarop de hemel was afgebeeld, verdeeld in twaalf delen. Het is bekend dat veel culturen dieren gebruikten voor het benoemen van de sterrenbeelden.

Toen een paar duizend jaar geleden de astrologie (sterrenwichelarij) tot ontwikkeling kwam, werd er veel waarde toegekend aan de plaats van de zon op het tijdstip van iemand geboorte. Wanneer je in de eerste helft van augustus werd geboren, stond de zon in het sterrenbeeld Leeuw. Je was dan ‘geboren onder het teken Leeuw’, en dat zou van invloed zijn op je persoonlijkheid.

Bijna iedereen kent wel zijn of haar ‘eigen’ sterrenbeeld, maar er zijn maar weinig mensen die hun sterrenbeeld ook wel eens daadwerkelijk aan de hemel hebben gezien. Dat lukt overigens niet op je eigen verjaardag: dan staat de zon juist in dat deel van de sterrenhemel, en is het sterrenbeeld dus niet zichtbaar. Een half jaar later staat de zon echter precies aan de andere kant van de hemel. De Leeuw moeten we dus niet in de eerste helft van augustus aan de hemel proberen te vinden, maar in de eerste helft van februari.

Daar komt nog bij dat de ligging van de Dierenriem in de afgelopen tweeduizend jaar is veranderd. Die ‘verschuiving’ van de Dierenriem wordt veroorzaakt door een trage kanteling van de draaiingsas van de aarde. Het gevolg is dat de zon tegenwoordig in de eerste helft van augustus niet in het sterrenbeeld Leeuw staat, maar in het sterrenbeeld Kreeft. En de beste zichtbaarheidsperiode voor de Leeuw is niet de maand februari, maar de maand maart.

Astrologen trekken zich overigens niets aan van die verschuiving. Zij werken niet met de ‘echte’ sterrenbeelden zoals die aan de hemel te zien zijn (die hebben ook allemaal verschillende afmetingen), maar met de tekens van de Dierenriem: twaalf gelijke stukken van de schijnbare baan die de zon in de loop van een jaar beschrijft. Zo worden mensen die tussen 21 juli en 21 augustus zijn geboren, nog steeds ‘Leeuwen’ genoemd.

Onze astrologische dierenriem bestaat uit de volgende sterrenbeelden:

Nederlandse naamLatijnse naamAstrologieAstronomie
RamAries21-3 tot 20-419-4 tot 14-5
StierTaurus21-4 tot 20-515-5 tot 21-6
TweelingenGemini21-5 tot 20-622-6 tot 20-7
KreeftCancer21-6 tot 22-721-7 tot 10-8
LeeuwLeo23-7 tot 22-811-8 tot 16-9
MaagdVirgo23-8 tot 22-917-9 tot 31-10
WeegschaalLibra23-9 tot 22-101-11 tot 23-11
SchorpioenScorpius23-10 tot 22-1124-11 tot 29-11
SlangendragerOphiuchus 30-11 tot 18-12
BoogschutterSagittarius23-11 tot 21-1219-12 tot 19-1
SteenbokCapricornus22-12 tot 20-120-1 tot 16-2
WatermanAquarius21-1 tot 20-217-2 tot 11-3
VissenPisces21-2 tot 20-312-3 tot 18-4

Astronomisch gezien bestaat de dierenriem uit de volgende sterrenbeelden die allemaal geheel of gedeeltelijk in de Dierenriem liggen:

Aquarius, Aries, Auriga, Cancer, Canis Minor, Capricornus, Cetus, Corvus, Crater, Gemini, Hydra, Leo, Libra, Ophiuchus, Orion, Pegasus, Pisces, Sagittarius, Scorpius, Scutum, Serpens, Sextans, Tarus en Virgo.

bron:

  • De Morgenster
  • Govert Schilling, Sterrenkunde van A – Z, Uitgever Het Spectrum, 1999
  • Bad Astronomy: What’s Your Sign?