maandag, december 9, 2024
Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager

Het sterrenbeeld Ophiuchus bevindt in de buurt van de hemelequator aan de noordelijke sterrenhemel. Ophiuchus is de Griekse naam voor “slangendrager”. Het sterrenbeeld wordt in de Griekse mythologie geassocieerd met Asclepius, een beroemde genezer/arts. Ophiuchus is één van de 48 klassieke sterrenbeelden van Ptolemeus. Soms wordt nog de Latijnse naam Serpentarius gebruikt om het sterrenbeeld aan te duiden.

Ophiuchus wordt meestal afgebeeld als een man die een slang vasthoudt. Deze slang is het naburige sterrenbeeld Serpens dat door Ophiuchus in twee delen wordt verdeeld: de kop van de slang – Serpens Caput – en het lijf van de slang – Serpens Cauda. De slang wordt meestal om het middel van Ophiuchus afgebeeld.

Ofschoon Ophiuchus één van de sterrenbeelden is waar de ecliptica doorheen loopt en er in het verre verleden verschillende pogingen gedaan zijn om het aan de dierenriem toe te voegen maakt het daar dus geen deel van uit. Ophiuchus behoort tot de Hercules-familie van sterrenbeelden.

In het sterrenbeeld komen verschillende interessant sterren voor waaronder Rasalhague, de ster van Barnard en de supernova van Kepler maar het sterrenbeeld herbergt ook verschillende deep sky objecten waaronder de Kleine Geest-nevel, de donkere nevel Barnard 68, de Pijp-nevel, de Slang-nevel en de Donkere Paard-nevel. Bovendien vinden we in Ophiuchus verschillende bolhopen: Messier 9, Messier 10, Messier 12, Messier 14, Messier 19, Messier 62 en Messier 107.

Ophiuchus behoort samen met Aquila, Ara, Centaurus, Corona Australis, Corvus, Crater, Crux, Cygnus, Hercules, Hydra, Lupus, Lyra, Sagitta, Scutum, Sextans, Serpens, Triangulum Australe en Vulpecula tot de Hercules-familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naamLatijnse naamAfkortingGenitief
SlangendragerOphiuchusOphOphiuchi
ZichtbaarheidMei – September (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon is) voor waarnemers tussen de 90ste en de -80ste breedtegraad
GrootteIn grootte is Ophiuchus het 11de sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 948 (°)2 aan de sterrenhemel.
OmgevingHet sterrenbeeld wordt omringd door Hercules, Serpens Caput, Libra, Scorpius, Sagittarius, Serpens Cauda en Aquila
MeteorenzwermenDe noordelijke en de zuidelijke mei-Ophiuchiden en de θ-Ophiuchiden en de Ophiuchiden.

Gegevens sterren

SterNaamBetekenisHelderheid
(magnitude)
Afstand
(lichtjaar)
α OphRasalhague 1)Kop van de Slang2,0646,73
β OphCheleb of Cebalrai 1)Hond van de Herder2,7582,05
δ OphYed Prior 1)Hand (voor)2,71170,3
ε OphYed Posterior 1)Hand (na)3,21107,6
η OphSabik 1) 2,4084,17
λ OphMarfik 1)Elleboog3,81166,4
ζ OphHanChinese naam2,53459,4
ν OphSinistraLinkerzijde3,3151
V2500Ster van Barnard 1) 9,54± 5,98
HD 154088Mahsati 1)Azerbeidzjaanse dichteres6,7258,2
HD 148427Timir 1)Bengaals voor duisternis6,90193
HD 149143Rosalíadecastro 1)Spaanse dichteres7,89240
Gliese 1214Orkaria 1)rode oker16,447

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Kaart van het sterrenbeeld Ophiuchus - Slangendrager met de namen van de sterren.
Kaart van het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager met de namen van de sterren. Credit: Kuuke\s Sterrenbeelden – KStars

Mythologie

Het sterrenbeeld is één van de 48 klassieke sterrenbeelden die worden beschreven in de Algamest van Ptolemeus. Ophiuchus maakt deel uit van de 13 sterrenbeelden die op de ecliptica liggen echter het is het enige dat geen deel uit maakt van de Dierenriem.

Er is enige onduidelijkheid over de herkomst van dit sterrenbeeld. Waarschijnlijk is het afkomstig van Asclepius, de Griekse god van de medicijnen. Zo wordt het althans omschreven door Eudoxus in de vierde eeuw voor Christus.

Eudoxus (400-437 v.C.) behoeft enige toelichting. Hij is waarschijnlijk enige tijd lid geweest van Plato’s Academie. Eudoxus bracht de toenmalige sterrenbeelden in kaart. Het resultaat was een atlas die honderden jaren als standaardwerk heeft gefungeerd. Eudoxus was degene die de sterrenhemel verdeelde in graden. Ook ontwikkelde hij een betere kalender. Naast zijn astronomisch werk was Eudoxus actief als geograaf en wiskundige.

Ophiuchus wordt in het algemeen geassocieerd met de Griekse mythologische figuur van Asclepius, de zoon van Apollo, waarvan werd gezegd dat hij met zijn geneeskrachtige middelen mensen weer tot leven kon wekken. Asclepius leerde hoe hij dit moest doen toen hij zag dat een slang geneeskrachtige kruiden naar een andere slang bracht. Dit gebeurde toen Glaucus, de zoon van koning Minos van Kreta, in een grote pot met honing viel en verdronk. Asclepius zag een slang naar het lichaam toe schuifelen en doodde de slang. Toen kwam er een andere slang die een kruid neerlegde op het lichaam van de dode slang waardoor deze op miraculeuze wijze weer tot leven kwam. Asclepius zag dit en hij legde het kruid op het lichaam van Claucus die daardoor ook weer tot leven kwam.

Asclepius werd opgevoed door de wijze centaur Chiron die met het sterrenbeeld Centaurus wordt geassocieerd. Chiron leerde hem alles over de geneeskunst. In één van de mythes kreeg Asclepius van het de godin Athene bloed van de gorgon Medusa. Het bloed uit de linker aderen van de Gorgon was giftig maar het bloed uit de rechter aderen zou een geneeskrachtige werking hebben en mensen weer tot leven kunnen wekken.

In een ander verhaal wekte Asclepius Hippolytus, de zoon van Theseus weer tot leven nadat de zoon van de koning van zijn rijtuig was geworpen. In deze mythe wordt Hippolytus geassocieerd met het sterrenbeeld Auriga – Voerman.

Asclepius werd door Zeus gedood omdat die zich zorgen maakte dat het menselijke ras onsterfelijk zou worden als Asclepius iedereen tot leven bleef wekken. Hades, broer van Zeus en god van de Onderwereld was bang dat er geen toevoer van dode zielen meer zou zijn naar zijn rijk toe. Hij beklaagde zich bij zijn broer die Asclepius met een bliksemschicht om het leven bracht. Als dank voor zijn vele goede daden plaatste Zeus later Asclepius toch nog aan de sterrenhemel waar hij het sterrenbeeld Ophiuchus de Slangendrager werd.

Het sterrenbeeld Ophiuchus kan afkomstig zijn van een oud Babylonisch sterrenbeeld dat de slangengod Nirah voorstelde. Nirah werd soms afgebeeld als een wezen met de hoofd en het lijf van een mens en slangen als benen. Maar deze theorie wordt niet ondersteund door voldoende bewijs.

De verering van Asclepius begon in Thelassus en al snel verschenen ook in de rest van Griekenland tempels bij heilzame bronnen. Zo ongeveer 300 v.C. bereikte de verering Rome.

Asclepius wordt vaak afgebeeld met ontbloot bovenlichaam dat alleen wordt omhuld door een wijde cape. In zijn hand houdt bij een staf met daar omheen gekronkeld een slang. Misschien is dit de voorloper van de hedendaagse caduceus.

Ophiuchus op oude sterrenkaarten

Ophiuchus – uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603
Ophiuchus – uit de Atlas Celeste van John Bevis (ca. 1750)
Ophiuchus - Urania's Mirror
Ophiuchus (Serpentarius) – uit Urania’s Mirror (ca. 1825) samen met de sterrenbeelden Scutum, Serpens en het niet meer erkende sterrenbeeld Taurus Poniatoski. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10061.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

Sterrenbeeld

Het sterrenbeeld Ophiuchius staat midden tussen het sterrenbeeld Serpens (Slang). Het lichaam van Ophiuchus deelt Serpens op in Serpens Caput en Serpens Cauda. Het zuidelijke deel van Ophiuchius bevat een erg dicht gedeelte van de melkweg. Het sterrenbeeld bevat daarom ook verschillende interessante deepsky-objecten.

De sterren van Ophiuchius zijn redelijk helder: vijf sterren zijn helderder dan magnitude 3. De helderste ster, alpha Ophiuchi is ook bekend als Rasalhague. De ster staat relatief dichtbij de Aarde op een afstand van 54 lichtjaar.

Ophiuchius heeft een stuk of zes dubbelsterren en verscheidene bolhopen. Ook het gebied rond Rho Ophiuchi is interessant: dit gebied bevat verschillende donkere wolken en nevels waar stervorming plaatsvindt.

De Ster van Barnard is een ster met een grote eigenbeweging. Er is een aparte pagina gewijd aan de ster van Barnard.

De sterren van Ophiuchus

alpha Ophiuchi – α Ophiuchi – Rasalhague
Rasalhague (ook wel Ras Alhague) is de helderste ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,1 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 48,6 lichtjaar van de Zon. Het is een dubbelster met een periode van 8,62 jaar.

De hoofdcomponent heeft een massa van 2,4 zonsmassa. De begeleider heeft een massa van 0,85 zonsmassa. De hoofdcomponent heeft een helderheid van 25 * de helderheid van de Zon en draait met een snelheid van 240 kilometer per seconde erg snel om zijn as. Hierdoor is de ster aan de evenaar 20% groter dan aan de polen.

De traditionele naam Rasalhague komt van het Arabische ra’s al-hawwa en dat betekent “het hoofd van de slangenverzamelaar”, de ster markeert het hoofd van Asclepius.

Eta Ophiuchi – η Ophiuchi – Sabik
Sabik is de op één na helderste ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een gecombineerde helderheid van magnitude 2,4 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 88 lichtjaar van de Zon. Het is een dubbelster die heel lastig in amateurtelescopen is te scheiden. De beide sterren draaien met een periode van 87,58 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt. De sterren hebben een afzonderlijke helderheid van magnitude 3,1 respectievelijk 3,3.

Zeta Ophiuchi – ζ Ophiuchi – Han
Zeta Ophiuchi is in helderheid de derde ster in het sterrenbeeld. Het is een hele grote blauwe ster die een visuele helderheid heeft van magnitude 2,6 en op een afstand van 366 lichtjaar van de Zon is te vinden. Het is een Beta Cephei-veranderlijke ster die helderheidsveranderingen vertoont als gevolg van pulsaties aan het oppervlak. De ster zal binnen nu en een paar miljoen jaar expanderen tot een rode superreus en vermoedelijk uiteindelijk exploderen als een supernova waarna er een pulsar of een neutronenster over zal blijven.

Zeta Ophiuchi heeft een straal van 8 * de straal van de Zon en een massa van meer dan 19 zonsmassa. Het is een snel roterende ster die tegen het punt aan zit dat hij vanzelf uit elkaar wordt gedraaid. De rotatiesnelheid wordt geschat op ongeveer 400 kilometer per seconden. De leeftijd van de ster wordt geschat op slechts 3 miljoen jaar.

Delta Ophiuchi – δ Ophiuchi – Yed Prior
Delta Ophiuchi is in helderheid de vierde ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,8 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 171 lichtjaar van de Zon.

Delta Ophiuchi vormt een optische dubbelster met Epsilon Ophiuchi – Yed Posterior. Het woord “yed” komt uit het Arabisch en betekent “de hand”. De twee sterren markeren de linkerhand van de Slangendrager, deze hand houdt de kop van de Slang vast.

Delta Ophiuchi heeft een massa van 1,5 zonsmassa en een straal van ongeveer 59 * de straal van de Zon. Het is vermoedelijk een veranderlijke ster.

Beta Ophiuchi – β Ophiuchi – Celbalrai
Beta Ophiuchi is in helderheid de vijfde ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid die varieert tussen magnitude 2,75 en 2,77. De ster bevindt zich op een afstand van 81,8 lichtjaar van de Aarde. De traditionele naam van de ster Celbalrai (soms ook wel Cheleb en Kelk Alrai genoemd) komt van het Arabische “kalb al-rai” en dat betekent “de hond van de herder”.

Celbalrai heeft een massa van 1,13 zonsmassa en een straal van 12,42 * de straal van de Zon. De ster is 63,4 * zo helder als de Zon en er draait vermoedelijk een planeet om de ster heen.

Kappa Ophiuchi – κ Ophiuchi
Kappa Ophiuchi is vermoedelijk een veranderlijke ster. De ster heeft een gemiddelde helderheid van magnitude 3,20 en bevindt zich op een afstand van 91,5 lichtjaar van de Zon. Kappa Ophiuchi heeft een massa van 1,19 zonsmassa en een straal van 11 * de straal van de Zon. De ster is 46 * zo zo helder als de Zon.

Epsilon Ophiuchi – ε Ophiuchi – Yed Posterior
Epsilon Ophiuchi heeft een visuele helderheid van magnitude 3,2 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 106,4 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 1,5 zonsmassa en een straal van 10,39 de straal van de Zon. De ster heeft een helderheid van 4 * de helderheid van de Zon en de leeftijd van epsilon Ophiuchi wordt geschat op ongeveer 1 miljard jaar.

Theta Ophiuchi – θ Ophiuchi
Theta Ophiuchi markeert de linkervoet van de Slangendrager. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,3 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 43 lichtjaar van de Zon.

Het is een meervoudige ster waarvan de hoofdcomponent een spectroscopische dubbelster is met een lichtkracht van 5000 * de Zon. Deze ster is tevens een Beta Cephei-veranderlijke ster.

Nu Ophiuchi – ν Ophiuchi – Sinistra
Nu Ophiuchi heeft een visuele helderheid van magnitude 3,3 en bevindt zich op een afstand van 151 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 3 zonsmassa en een straal van 14 * de straal van de Zon. De lichtkracht bedraagt 123 * de lichtkracht van de Zon.

In 2004 werd een bruine dwerg gevonden die om de ster heen draait. Deze bruine dwerg heeft een massa van minimaal 21,9 * de massa van Jupiter en de omlooptijd bedraagt 536 dagen. In 2010 werd een andere bruine dwerg ontdekt met een massa van ten minste 24,5 * de massa van Jupiter en een omlooptijd van 3169 dagen.

De traditionele naam “Sinistra” betekent “de linkerzijde” in het Latijn.

Gamma Ophiuchi – γ Ophiuchi
Gamma Ophiuchi heeft een visuele helderheid van magnitude 3,8 en bevindt zich ongeveer 95 lichtjaar van de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op ongeveer 200 miljoen jaar. Gamma Ophiuchi heeft een massa van 2,9 zonsmassa en een straal van 1,8 * de straal van de Zon. De lichtkracht bedraagt 29 * de lichtkracht van de Zon. De ster straalt in het infrarood heel veel energie uit en dat duidt op de aanwezigheid van een circumstellaire schijf van gas en stof.

Lambda Ophiuchi – λ Ophiuchi – Marfik
Lambda Ophiuchi is een dubbelster met een gecombineerde helderheid van magnitude 3,9. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 170 lichtjaar van de Zon. Lambda Ophiuchi is vermoedelijk ook een veranderlijke ster.

De traditionele naam “Marfik” komt uit het Arabisch en betekent “elleboog”.

67 Ophiuchi
67 Ophiuchi heeft een visuele helderheid van magnitude 3,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 1400 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een absolute helderheid van magnitude –4,26. 67 Ophiuchi maakt deel uit van de open sterrenhoop Collinder 359.

70 Ophiuchi
70 Ophiuchi is een dubbelster op een afstand van slechts 16,5 lichtjaar van de Zon. De hoofdcomponent heeft een visuele helderheid van magnitude 4,0 en het is een BY Draconis-veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert onder invloed van de draaiing gecombineerd met zonnevlekken en andere activiteit in de chromosfeer van de ster. De begeleider heeft een helderheid van magnitude 6,00. De beide sterren draaien met een periode van 88,3 jaar om een gemeenschappelijk zwaartepunt.

Chi Ophiuchi – χ Ophiuchi
Chi Ophiuchi heeft een visuele helderheid die varieert tussen magnitude 4,2 en 5.0. Het is een Gamma Cassiopeiae-veranderlijke ster met een massa van 10,1 zonsmassa en een straal van 4,5 * de straal van de Zon. De lichtkracht bedraagt 200.000 * de lichtkracht van de Zon. De leeftijd van Chi Ophiuchi wordt geschat op 22,5 miljoen lichtjaar.

36 Ophiuchi
36 Ophiuchi bevindt zich op een afstand van slechts 19,5 lichtjaar van de Zon. Het is een drievoudige ster met helderheden van magnitude 5,29; 5,33 en 6,34. De hoofdcomponent en de tweede ster zijn 4,6 boogseconden van elkaar gescheiden, de derde component bevindt zich op een afstand van 7000 boogseconden. Deze derde component is een RS Canum Venaticorum-veranderlijke ster. Dit zijn nauwe dubbelsterren met een actieve chromosfeer die grote zonnevlekken kunnen vertonen en die zijn dan weer verantwoordelijk voor de helderheidsvariaties.

51 Ophiuchi
51 Ophiuchi heeft een visuele helderheid van magnitude 4,8. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 410 lichtjaar van de Zon. De ster wordt omringd door een grote schijf van gas en stof. Astronomen vermoeden dat het hier gaat om een planetenstelsel in de laatste fase van zijn ontstaan.

12 Ophiuchi
12 Ophiuchi heeft een visuele helderheid van magnitude 5,8 en bevindt zich op een afstand van 31,8 lichtjaar van de Zon. Het is een BY Draconis-veranderlijke ster met een massa van 0,91 zonsmassa en een straal van 0,84 * de straal van de Zon. De lichtkracht bedraagt slechts 39% van de lichtkracht van de Zon.

De Ster van Barnard
De ster van Barnard is een rode dwerg met een visuele helderheid van magnitude 9,5 die zich op een afstand van ongeveer 5,980 lichtjaar van de Zon bevindt. Het is qua nabijheid tot de Zon de vierde ster. De ster van Barnard is zonder telescoop niet zichtbaar.

De ster is vernoemd naar de Amerikaanse astronoom E.E. Barnard die in 1916 de grote eigenbeweging van de ster bepaalde. De eigenbeweging bedraagt 10,3 boogseconden per jaar en omstreeks het jaar 9800 zal de ster ons op een afstand van 3,75 lichtjaar passeren.

De ster van Barnard heeft een geschatte leeftijd tussen 7 en 12 miljard jaar. Ondanks de leeftijd van de ster worden er nog steeds uitbarstingen waargenomen. De ster van Barnard is een dan ook een zogenoemde flare ster maar ook een BY Draconis-veranderlijke ster.

Lees meer over de Ster van Barnard en zijn exoplaneet op de speciale Ster van Barnard-pagina op deze site.

GJ 1214
GJ 1214 is een rode dwerg met een visuele helderheid van magnitude 14,7 die zich op een afstand van 47,5 lichtjaar van de Zon bevindt. De ster heeft een massa van 0,157 zonsmassa en een straal van 0,2 * de straal van de Zon. In december 2009 werd er een planeet gevonden bij deze ster. Deze planeet heeft een massa van 6,55 aardmassa en draait met een periode van 1,58 dagen om zijn ster heen.

Wolf 1061
Wolf 1061 is een rode dwerg op een afstand van 3,82 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 10,10.

Kepler’s supernova – Supernova 1604
Kepler’s supernova is een overblijfsel van een supernova die voor het eerst in oktober 1604 werd gezien.. Het was de Duitse wiskundige en astronoom Johannes Kepler die vanuit Praag op 17 oktober begon met het waarnemen van de supernova en dit een geheel jaar deed.

De supernova vond plaats op een afstand van ongeveer 2000 lichtjaar van de Aarde en bereikte en maximale helderheid van magnitude -2,25 tot -2,5. De supernova was helderder dan alle sterren en planeten aan de hemel en was zelfs gedurende enkele weken overdag zichtbaar.

Supernova 1604 was de meest recente supernova in ons sterrenstelsel die met het blote oog zichtbaar was.

RS Ophiuchi
RS Ophiuchi is een zogenaamde terugkerende nova. RS Ophiuchi heeft een visuele helderheid die varieert tussen magnitude 9,6 en 13,5 in een rustige periode en tot magnitude 5 tijdens een uitbarsting.

Het systeem bestaat uit een witte dwerg en een rode reus die in een nauwe baan om elkaar heen draaien. Als de witte dwerg voldoende materiaal van de rode reus heeft verzameld aan zijn oppervlak dan leidt dit tot een thermonucleaire explosie. Dit gebeurt ongeveer iedere 20 jaar. Er zijn erupties waargenomen in 1898, 1933, 1958, 1967, 1985 en in 2006. Als de witte dwerg voldoende materiaal heeft verzameld om de Chandrasekhar limiet te bereiken – dit is de maximale massa (1,4 zonsmassa) voor een witte dwerg dan explodeert de ster vermoedelijk als een Type Ia supernova.

COROT-6
COROT-6 heeft een visuele helderheid van magnitude 13,9. Straal en massa zijn ongeveer gelijk aan de Zon. Om de ster draait een planeet en die planeet, COROT-6b heeft een

HD 154088 – Mahsati

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Azerbeidzjan  kreeg de ster HD 154088 toegewezen. Deze ster bevindt zich in het zuidelijke deel van het sterrenbeeld.

De ster HD 154088 kreeg de naam Mahsati. Mahsati Ganjavi (1089 – 1159) is een van de beroemdste dichters uit de Azerbeidzjaanse poëzie. Ze was goed opgeleid en bespeelde tal van muziekinstrumenten. Ze was ook componiste van kwatrijnen.

Positie van Mahsati - HD 154088 in het sterrenbeeld Ophiuchus - Slangendrager.
Positie van Mahsati – HD 154088 in het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

HD 154088 is een ster met een visuele helderheid van magnitude 6,7. De ster 58,2 lichtjaar van de Aarde verwijder. Het is een hoofdreeksster van spectraalklasse K. de ster heeft een massa van 0.97 zonsmassa en een straal van 0,95 * de straal van de Zon. Met een oppervlaktetemperatuur van ongeveer 5400 Kelvin is ze iets koeler dan onze Zon.

HD 154088 heeft een duidelijk magneetveld en kent ook een magnetische cyclus zoals onze Zon die ook heeft. De lengte van die cyclus is nog niet helemaal duidelijk. Het is een metaalrijke ster. Er komt ongeveer twee keer zo veel ijzer voor dan in de Zon.

In september 2011 werd er met behulp van de HARPS spectrograaf van de ESO in Chili een super-Aarde gevonden. De planeet HD 154088 b heeft een massa van minstens 6 * de Aarde. De planeet draait op een gemiddelde afstand van 0,13 Astronomische Eenheden om de ster heen. Een omwenteling om de ster duurt 18,6 dagen. De baan heeft een excentriciteit van 0,38.

De Azeri’s hebben deze exoplaneet de naam Ganja gegeven. Ganja is een oude stad in Azerbeidzjan en het is de geboorteplaats van veel prominente mensen zoals de dichters Mahsati en Nizami. Het is de oude hoofdstad van Azerbeidzjan, de eerste hoofdstad van de Democratische Republiek Azerbeidzjan en de stad met de geest van wijsheid en vrijheid.

HD 148427 – Timir

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Bangladesh  kreeg de ster HD 148427 toegewezen.

De inwoners van Bangladesh noemden de ster Timir. Timir betekent duisternis in de Bengaalse taal, wat verwijst naar de ster die ver weg is in de duisternis van de ruimte.

Timir is een ster van spectraalklasse K de ongeveer 193 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een massa van 1,45 zonsmassa en een straal van 3,22 * de straal van de Zon.

Positie van Timir - HD 148427 in het sterrenbeeld Ophiuchus - Slangendrager.
Positie van Timir – HD 148427 in het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

In augustus 2009 werd er een object gevonden in een baan om de ster. Dit object, HD 148427, had een massa van minimaal 0,96 * de massa van Jupiter en draaide in 331,5 dagen om de ster hen. In 2020 werd pas de baaninclinatie van het object bepaald en toen werd duidelijk dat het om een object ging met een massa van 136,5 * de massa van Jupiter. Dit is geen exoplaneet meer maar een bruine dwerg of een rode dwerg met een lage massa.

In 2019 werd de ster met de vermeende exoplaneet tijdens het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie echter toegekend aan Bangladesh en de Bengalen noemden de exoplaneet “Tondra”. Tondra betekent een dutje in het Bengaals, wat verwijst naar het symbolische idee dat de planeet sliep tot ze werd ontdekt.

Tondra heeft dus een massa van 136,5 * de massa van Jupiter en draait op een gemiddelde afstand van 0,93 Astronomische Eenheden om Timir heen. De baanperiode bedraagt 331,5 dagen, de excentriciteit van de baan is 0,16 en de inclinatie 0,512°.

HD 149143 – Rosalíadecastro

HD 149143 is een ster van spectraalklasse G die ongeveer 240 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,89. De ster is niet met het blote oog zichtbaar maar met een verrekijker lukt het wel.

In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Spanje kreeg de ster HD 149143 toegewezen.

Positie van Rosaliadecastro - HD 149143 in het sterrenbeeld Ophiuchus - Slangendrager.
Positie van Rosaliadecastro – HD 149143 in het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden

De Spanjaarden noemden de ster Rosalíadecastro. Rosalía de Castro was een belangrijke dichter in de Galicische cultuur en een vooraanstaand Spaans schrijver, wiens pionierswerk vaak refereerde aan de nachtelijke en hemelse objecten.

In 2005 werd er door het N2K Consortium een exoplaneet in een baan om de ster gevonden. Het N2K Consortium zocht naar kort periodieke gasreuzen bij metaalrijke sterren. Onafhankelijk hiervan werd de exoplaneet ook door het Elodie-instrument gevonden tijdens een zoektocht naar transiterende hete Jupiters.

N2K Consortium is een sasmenwerkingsverband tussen Amerikaanse, Chileense en Japanse astronomen om exoplaneten te vinden bij sterren die nog niet worden onderzocht. Ze doen dit bij de ongeveer 2000 meest nabije en helderste hoofdreekssterren die een visuele helderheid hebben van magnitude 10,5 of groter en een afstand van minder dan 110 parsec van de Zon. Het consortium maakt gebruik van de Keck, Magellan en Subaru telescopen plus geautomatiseerde telescopen van de Fairborne sterrenwacht.

Elodie was een spectrograaf die geïnstalleerd was aan de 1,93 meter telescoop van het Observatoire de Haute Provence in het zuidoosten van Frankrijk. Elodie werkte via de radiale snelheidsmethode. De spectrograaf werd in 1993 in gebruik genomen en functioneerde tot augustus 2006. Het instrument werd n september 2006 vervangen door SOPHIE, een verbeterde versie van Elodie.

De exoplaneet HD 149143 b werd door de Spanjaarden Riosar gedoopt. Rio Sar is de naam van een rivier die aanwezig was in een groot deel van het literaire werk van de baanbrekende Spaanse auteur Rosalía de Castro. De exoplaneet heeft een massa van minstens 1,33 * de massa van Jupiter, een straal van 1,05 * de straal van Jupiter en draait op een gemiddelde afstand van 0,053 Astronomische Eenheden om de ster heen. De baanperiode bedraagt 4,07 dagen, de excentriciteit van de baan is slechts 0,01.

Gliese 1214 – Orkaria

Gliese 1214 is een rode dwerg van spectraalklasse M4,5. De ster is ongeveer 47 lichtjaar van de Aarde verwijderd. Gliese 1214 heeft een straal van ± 0,2 * de zon en een massa van 0,18 zonsmassa. De oppervlaktetemperatuur bedraagt ± 2800 °C. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 16,40. Het is een veranderlijke ster waarvan de variabiliteit vermoedelijk wordt veroorzaakt door zonnevlekken.

Op 19 december 2009 werd de ontdekking aangekondigd van een exoplaneet. Deze exoplaneet, Gliese 1214b is een zogenaamde super-Aarde en bestaat mogelijk voor een groot deel uit water. De planeet werd gevonden met behulp van de transitiemethode vanaf de Fred Lawrence Whipple sterrenwacht. Gliese 1214b is de tweede super-Aarde die is gevonden. De ontdekking werd bevestigd met behulp van de radiale snelheidsmethode en is gedaan door de HARPS-spectrometer van de 3,6 meter telescoop van de ESO op La Silla.

Gliese 1214b heeft een straal van 2,7 * de Aarde en een massa van 8,17 * de Aarde. De planeet draait op een gemiddelde afstand van 0,0143 AE om zijn ster heen en heeft daar 1,58 dagen voor nodig. De excentriciteit van de baan is < 0,27 en de inclinatie is 88,17°.

In het kader van de NameExoWorlds 2022 van de IAU werden de ster en de exoplaneet toegevoegd aan een lijst van 20 systemen die tijdens het derde NameExoWorld-project een naam kregen. Deze 20 systemen behoren tot de eerste exoplaneetsystemen die door de James Webb Space Telescope bestudeerd zullen worden.

Gliese 1214 kreeg de naam Orkaria. Orkaria verwijst naar de rode oker die vaak wordt gedragen door jonge Maa-krijgers tijdens culturele ceremonies en verwijst naar de kleur van GJ 1214.

Positie van Orkaria in het sterrenbeeld Ophiuchus - Slangendrager.
Positie van Orkaria in het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

De exoplaneet Gliese 1214 b kreeg de naam Eniaposha. De naam werd voor het eerst gebruikt door de Maa-gemeenschap om te verwijzen naar grote watermassa’s zoals meren en zeeën, is ‘Enaiposha’ ook een uitdrukking van ontzag voor de tumultueuze aard van een grote hoeveelheid water.

Beide namen zijn afkomstig uit de Maa-taal die in Kenia en Tanzania wordt gesproken door o.a. de Masai, Samburu, Ngasa en Il-Chamus.

De Deep Sky Objecten in Ophiuchus

Ophiuchius bevat 7 Messier-objecten. M9, M10, M12, M14, M19, M62 en M107. Het zijn allemaal bolvormige sterrenhopen.

Een belangrijke historische gebeurtenis was de supernova explosie die op 10 oktober 1604 plaatsvond. Deze supernova werd door Johannes Kepler waargenomen en uitgebreid beschreven in zijn boek De stella nova in pede Serpentarii (Over de nieuwe ster in de voet van Ophiuchus). De supernova is de annalen ingegaan als de Ster van Kepler. Galileo gebruikte de melding over de nieuwe ster om het dogma van Aristoteles aan te vechten: die beweerde dat de hemel onveranderlijk was.

De supernova explosie in Ophiuchus vond plaats 32 jaar nadat er een supernova explosie in Cassiopeia plaats vond. Deze werd door Tycho Brahe bestudeerd. Na de supernova-explosie van 1604 duurde het tot 1987 alvorens astronomen weer een dergelijk fenomeen konden bestuderen.

Messier 9 – M9 – NGC 6333

Messier 9 in Ophiuchus
Messier 9 in Ophiuchus. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Publiek domein, Koppeling

Object: Messier 9
Andere benamingen: M9, NGC 6333
Type Object: Bolvormige sterrenhoop
Afstand: 25800 lichtjaar
Visuele helderheid: 7.7

Schijnbare grootte: 12 boogminuten
Messier 9 bevindt zich op een afstand van 25800 lichtjaar en heeft een doorsnede van ongeveer 90 lichtjaar. Het is één van de bolhopen die zich het dichtste bij de kern van ons melkwegstelsel bevinden. M9 verwijdert zich van ons met een snelheid van 224 kilometer per seconde. Bovendien beweegt de bolhoop zich door een wolk interstellaire materie die er voor zorgt dat we minder licht opvangen. Gezien door een grote telescoop lijkt de bolhoop wat afgevlakt, dit wordt veroorzaakt door de aantrekkingskracht vanuit het centrum van de melkweg. In de bolhoop zijn tot nu toe 13 veranderlijke sterren aangetroffen.

Messier 9 is niet zo heel erg gemakkelijk te vinden. Zoek de ster Eta Ophiuchi op. M9 bevindt zich op 3 graden ten zuidoosten van de ster (ongeveer 2 vingerbreedtes). Zoek naar een driehoekige formatie van sterren en richt de kijker op de zuidelijkste van de drie.

Messier 9 is zichtbaar in een verrekijker maar het zal lastig zijn. Bij een vergroting van 7*50 is een donkere omgeving noodzakelijk. Probeer bovendien de verrekijker op een statief te plaatsen zodat je trillingen voorkomt. Zelfs in een kleine telescoop is het niet mogelijk de bolhoop in afzonderlijke sterren op te lossen. Pas in telescopen van 15 cm en groter komt de bolhoop pas goed tot zijn recht.

Messier 9 is één van de originele ontdekkingen van Messier. Hij nam de bolhoop voor het eerst waar op 28 mei 1764. Hij schreef: ik heb de positie gevonden van een nieuwe nevel die gesitueerd is in het rechterbeen van Ophiuchus tussen de sterren Eta en Rho. De nevel bevat geen sterren, ik heb de nevel bekeken bij een vergroting van 104 maal; de nevel is rond en het licht is zwak, de doorsnede is ongeveer 3 boogminuten.

Op 3 mei 1783 bekeek William Herschel M9. Bij gebruikte een vergroting van 250 maal en hij was in staat de nevel op te lossen in afzonderlijke sterren. Op 18 juni 1784 gebruikte Herschel een nog grotere telescoop. Hij zag een grote en heldere cluster van extreem dicht bij elkaar staande sterren. Volgens Herschel is deze nevel geschikt voor het zoeken naar de relatie tussen nevels en sterclusters in zijn algemeenheid.

Messier 10 – M10 – NGC 6254

Messier 10 in Ophiuchus
Messier 10 in Ophiuchus. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSkyWikisky’s snapshot tool, Publiek domein, Koppeling

Andere benamingen: M10, NGC 6254
Type Object: Bolvormige sterrenhoop
Afstand: 14300 lichtjaar
Visuele helderheid: 6.6
Schijnbare grootte: 20 boogminuten

Messier 10 bevindt zich in de buurt van Messier 12, beiden zijn het bolvormige sterrenhopen. Ze bevinden zich ongeveer 2000 lichtjaar van elkaar vandaan. M10 is de helderste van de twee. Dit komt doordat de bolhoop 2000 lichtjaar dichterbij staat dan M12. M10 heeft een doorsnede van ongeveer 83 lichtjaar en bevat tenminste 4 veranderlijke sterren. De bolhoop verwijdert zich met een snelheid van 69 kilometer van seconde van ons. Van 532 sterren is de eigenbeweging gemeten en van 2 sterren weten we dat het populatie II Cepheïden zijn. Het weten van de eigenbeweging van een ster is belangrijk om de evolutie te bepalen van bolhoop. Met behulp van data van de Hipparchos-satelliet is men nu in staat de baan van M10 om ons melkwegstelsel te bepalen.

Gezien door een verrekijker staat M10 in hetzelfde beeldveld als M12. Ze staan op ongeveer een halve vuistbeedte ten westen van Beta Ophiuchi. M10 is de zuidelijkste en de helderste van de twee. Beide objecten zijn helder genoeg om ook in een 6*30 zoeker zichtbaar te zijn.

Messier ontdekte M10 op 29 mei 1764. Hij noteerde: ik vond de positie van een nevel in de gordel van Ophiuchus in de buurt van de 30-ste ster van de zesde magnitude volgens de catalogus van Flamsteed. Gezien bij een vergroting van 104 maal zie ik geen sterren; de vorm is rond en het is erg mooi; de doorsnede is ongeveer 4 boogminuten. Naast de nevel zie ik een kleine telescopische ster.

William Herschel was de eerste die M10 in afzonderlijke sterren wist op te lossen. Hij deed dit in 1784 met zijn 20-voets reflector.

Messier 12 – M12 – NGC 6218

Messier 12 in Ophiuchus
Messier 12 in Ophiuchus. Door ESA/Hubble & NASA – http://www.spacetelescope.org/images/potw1113a/, Publiek domein, Koppeling

Andere benamingen: M12, NGC 6218
Type Object: bolvormige sterrenhoop
Afstand: 16000 lichtjaar
Visuele helderheid: 6.7
Schijnbare grootte: 16 boogminuten

Messier 12 is een bolvormige sterrenhoop met een doorsnede van ongeveer 75 lichtjaar. Door de aantrekkingskracht van de melkweg zijn alle lichte sterren uit de bolhoop verdwenen. M12 bevat 13 dubbelsterren. M12 heeft al ongeveer 1 miljoen sterren verloren, deze zijn verdwenen in de halo van de melkweg. Astronomen denken dat M12 over ongeveer 4,5 miljard jaar volledig gestript zal zijn door onze melkweg. Dat is niet lang aannemende dat de levensverwachting van de gemiddelde bolhoop rond de 20 miljard jaar ligt.

In een verrekijker ligt M12 in hetzelfde beeldveld als M10 op ongeveer een halve vuistbreedte ten westen van Beta Ophiuchi. M12 in de meest noordelijke van de twee en is zwakker dan M10. In een verrekijker zal M12 een nevelig vlekje blijven maar in een middelgrote telescoop zal de nevel oplossen in afzonderlijke sterren en zal de ware pracht van M12 tevoorschijn komen.

Messier 12 is één van de originele ontdekkingen van Charles Messier. Hij vond de bolhoop op 30 mei 1764. Hij noteerde: ik ontdekte een nevel in Serpens, tussen de arm en de linkerzijde van Ophiuchus, dit volgens de kaarten van Flamsteed. De nevel bevat geen enkele ster, de diameter is ongeveer 3 boogminuten.

Het was William Herschel die in 1785 M12 oploste in sterren.

Messier 14 – M14 – NGC 6402

Messier 14 in Ophiuchus
Messier 14 in Ophiuchus. Door HewholooksEigen werk, CC BY-SA 3.0, Koppeling

Andere benamingen: M14, NGC 6402
Type Object: bolvormige sterrenhoop
Afstand: 30300 lichtjaar
Visuele helderheid: 7.6
Schijnbare grootte: 11 boogminuten

Messier 14 bevindt zich op een afstand van 30.300 lichtjaar van de aarde. De bolhoop heeft een doorsnede van ongeveer 100 lichtjaar. Ofschoon de bolhoop naar schatting 13.5 miljard jaar oud is staan de ontwikkelingen in de bolhoop nog steeds niet stil. Met behulp van de IRAS heeft men een sterke achtergrond straling gevonden in NGC 6402. Vermoedelijk ontstaat de emissie uit de galactische cirrus maar een associatie met de bolhoop kan niet worden uitgesloten. Dergelijke interacties kunnen mechanismes aan het werk zetten om bijvoorbeeld stof uit de bolhoop te verwijderen en dus ook hun weerslag hebben op de chemische evolutie van bolhopen.

Zijn er nog meer bijzondere dingen aan de hand in M14? Jawel: in 1997 is er een CH-ster aangetroffen. CH-sterren zijn zeer aparte sterren van populatie II die voor een groot deel uit koolstof bestaan. Ze worden herkend aan hun C-H-band in hun spectrum. Naar alle waarschijnlijk vormt de CH-ster een spectroscopische dubbelster met een gedegenereerde witte dwergster, iets wat karakteristiek is voor CH-sterren.

In 1938 verscheen er een nova in M14, deze nova werd pas in 1964 herkend toen men oude fotografische platen aan het nakijken was. Met behulp van de Hubble Space Telescope zijn de restanten van de nova-explosie onderzocht.

M14 is klein en zwak en lastig te vinden met een verrekijker of de zoeker van een telescoop. Zoek Delta Ophiuchi op en start een handbreedte rechts van deze ster. M14 lijkt in eerste instantie op een gewone ster maar bij een vergroting van ongeveer 10 maal is te zien dat het om een deepsky object gaat. Met een telescoop vanaf 15 cm begint het object er als een bolhoop uit te zien. Grote telescopen lossen de bolhoop op en kunnen zelfs de lichte ellipsvorm van de bolhoop zichtbaar maken.

M14 is één van de originele ontdekkingen van Messier. Hij nam de bolhoop voor het eerst waar op 1 juni 1764: ik nam een nevel waar in het gewaad dat de rechterarm van Ophiuchus bedekt. Op de kaart van Flamsteed staat de nevel parallel aan de ster Zeta Serpentis. De nevel is niet bijzonder, het licht is zwak maar goed zichtbaar in mijn telescoop. De doorsnede is ongeveer 2 boogminuten en vlakbij staat een ster van de negende magnitude. Ik heb de nevel bekeken maar ik zie er geen sterren in, misschien dat dit met een grotere telescoop wel lukt.

William Herschel loste in 1783 met zijn grote telescopen de nevel op in sterren. Hij kon 75-80 sterren zien.

Messier 19 – M9 – NGC 6273

Messier 19 in Ophiuchus
Messier 19 in Ophiuchus. Door HewholooksEigen werk, CC BY-SA 3.0, Koppeling

Andere benamingen: M19, NGC 6273
Type Object: bolhoop
Afstand: 28000 lichtjaar
Visuele helderheid: 6.8
Schijnbare grootte:17 boogminuten

Messier 19 is een bolvormige sterrenhoop met een doorsnede van 140 lichtjaar. Het is één van de bolhopen die het dichtste bij de kern van onze melkweg komt. M19 verwijdert zich meteen snelheid van 146 kilometer per seconde van de Aarde. M19 bevindt zich op ongeveer 5000 lichtjaar van de kern van ons melkwegstelsel. In de bolhoop zijn vier RR Lyrae veranderlijke sterren gevonden.
Omdat M19 al behoorlijk is aangetast door de nabijheid van het melkwegcentrum is de ouderdom moeilijk vast te stellen.

M19 is relatief helder en op een donkere nacht met behulp van een verrekijker te vinden. De bolhoop bevindt zich 8°(minder dan een vuistbreedte) ten oosten van Antares. De bolhoop is al in kleine telescopen goed te bestuderen. Zichtbaar in een 114 mm reflector begint de bolhoop in een 20 cm telescoop op te lossen in afzonderlijke sterren en komt de ware pracht naar voren in een 35 cm of groter.

M19 is één van de originele ontdekkingen van Messier. Hij zag de bolhoop voor het eerst op 5 juni 1764. Uit zijn aantekeningen: Ik heb een nevel ontdekt, parallel aan Antares, tussen Scorpius en de rechtervoet van Ophiuchus. De nevel is rond en bevat geen sterren. Ik heb de nevel bekeken bij een vergroting van 104 maal en hij is ongeveer 3 boogminuten in doorsnede. Het is knap dat Messier de nevel heeft weten te vinden met zijn beperkte optische instrumenten.

Het was William Herschel die de nevel wist op te lossen in sterren. Hij deed dit in 1784 bij een vergroting van maar liefst 240 maal.

Messier 62 – M62 – NGC 6266

Messier 62 in Ophiuchus
Messier 62 in Ophiuchus. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Publiek domein, Koppeling

Andere benamingen: M62, NGC 6266
Type object: bolvormige sterrenhoop
Afstand: 22.500 lichtjaar
Visuele helderheid: 6.5
Schijnbare grootte: 15.0 boogminuten

Messier 62 is een bolvormige sterrenhoop met een doorsnede van 100 lichtjaar, de bolhoop bevindt zich op 22.500 lichtjaar van de Aarde. In de bolhoop heeft men tot nu toe 89 veranderlijke sterren gevonden. De meeste veranderlijke sterren in M62 zijn RR Lyrae-sterren. De ster dichtheid in de kern van de bolhoop is erg hoog.

M62 is volgens astronomen geen doorsnee bolhoop. Men heeft er een milli-seconde pulsar gevonden (PSR J1701-3006B) die een begeleider heeft die optisch zichtbaar is. De optische ontdekking is bevestigd door de Chandra-satelliet die ook in röntgen licht heeft aangetoond dat een ster zich in een baan om de pulsar beweegt. Volgens de geldende theorieën moet de begeleider totaal vervormd worden door de invloed van de pulsar. Men vermoedt dat dergelijke objecten de bron kunnen zijn voor een bepaalde klasse van zwarte gaten.

Charles Messier heeft M62 ontdekt op 7 juni 1771 echter het duurde tot 4 juni 179 voor hij de positie van de bolhoop exact bepaalde. Hij noteerde in zijn logboek dat hij een erg mooie nevel had gevonden in de Schorpioen die lijkt op een kleine komeet. Het centrum van de nevel lis helder en het wordt omringd door een zwakke halo van licht.

Twee jaar na de ontdekking door Messier nam Sir William Herschel de bolhoop op in zijn catalogus. Met zijn telescoop kon hij de bolhoop oplossen in afzonderlijke sterren. Hij vergeleek M62 met een miniatuur-uitgave van M3.

Messier 62 bevindt zich ongeveer 5 graden (3 vingerbreedtes) ten zuidoosten van Antares en is gemakkelijk te vinden maar omdat de bolhoop niet erg groot is kijk je er desondanks gemakkelijk overheen. M62 is ook in kleine telescopen goed zichtbaar als een komeetachtig object. In grote telescopen is de bolhoop op te lossen in afzonderlijke sterren.

IC 4665

IC 4665 in Ophiuchus
IC 4665 in Ophiuchus. By Roberto MuraOwn work, CC BY-SA 3.0, Link

Dit is een hele mooie maar relatief onbekende open sterrenhoop die er vooral in verrekijkers en kleine telescopen goed zichtbaar is. Onder goede waarneemomstandigheden is IC 465 net zichtbaar met het blote oog ongeveer 1° ten noordoosten van Celebrai (β Ophiuchi) Bij het minste of geringste aan lichtvervuiling heb je al een verrekijker nodig. De open sterrenhoop spreidt zich uit over een gebied van 1 graad en dat is tweemaal zo groot als de Volle Maan. De sterrenhoop heeft een helderheid van magnitude 4,7 maar door de grootte lijkt hij zwakker.

Met een verrekijker zijn er ongeveer 12 sterren zichtbaar. Een kleine telescoop met een vergroting van 25-35x toont enkele tientallen

blauw-witte sterren. De open sterrenhoop heeft een leeftijd van ongeveer 35 miljoen jaar hetgeen nog erg jong is. De open sterrenhoop werd al in 1745 door Philippe Loys de Cheseaux waargenomen, ongeveer 25 jaar voor Messier zijn beroemde catalogus samenstelde. Ook Caroline Herschel heeft de open sterrenhoop waargenomen.

In het binnenste vormen de sterren van de sterrenhoop het woord: “HI”, je moet dan wel onder de juiste hoek kijken. IC 4665 is enigszins een buitenbeentje want de sterrenhoop bevindt zich 15 graden buiten het galactische vlak. De meeste jonge sterrenhopen bevinden zich juist in het galactische vlak. De sterrenhoop bevindt zich op een afstand va 1100 lichtjaar en heeft een doorsnede van ongeveer 20 lichtjaar.

NGC 6633 en IC 4756

NGC 6633 in Ophiuchus
NGC 6633 in Ophiuchus. Messier 62 in Ophiuchus. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Publiek domein, Koppeling

In hetzelfde gebied bevinden zich nog twee open sterrenhopen: IC 4756 en NGC 6633. beiden sterrenhopen zijn uitgestrekter dan IC 4665. Ook deze sterrenhopen werden al waargenomen door de Cheseaux en Caroline Herschel.NGC 6633
NGC 6633 is een open sterrenhoop met een visuele helderheid van magnitude 4,6 die zich op een afstand van 1040 lichtjaar van de Aarde bevindt. De sterrenhoop is zo groot als de Volle maan en bevat ongeveer 30 sterren. De leeftijd van de sterrenhoop wordt geschat op ongeveer 650 miljoen jaar. NGC 6633 is in 1745-1746 ontdekt door Philippe Loys de Chéseaux.

Messier 107 – M107 – NGC 6171

Messier 107 in Ophiuchus
Messier 107 in Ophiuchus. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Publiek domein, Koppeling

Messier 107 bevindt zich op een afstand van 4 graden zuid-zuidwesten van ζ Ophiuchi. In een verrekijker is de bolhoop zichtbaar evenals in een goede zoeker. Messier 107 heeft een helderheid van  magnitude 8,9 en is ook zichtbaar onder een niet al te sterk lichtvervuilde hemel. In een 11 cm telescoop is de bolhoop zichtbaar en vertoont hij een korrelige structuur. Hoe groter de telescoop hoe meer detail uiteraard.Messier 107 bevindt zich op een afstand van bijna 21 miljoen lichtjaar van de Aarde en nadert ons met een snelheid van 147 kilometer per seconde. De bolhoop heeft een doorsnede van 80 lichtjaar. Waarnemingen duiden er op dat de snelheid waarmee M107 ons nadert afneemt.M107 werd in april 1782 door Pierre Mechain ontdekt. Hij schrijft: in april 1782 ontdekte ik een kleine nevel in de linkerflank van Ophiuchus, tussen de sterren Zèta Ophiuchi en Pi Ophiuchi. William Herschel herontdekte M107 op 12 mei 1793. De nevel werd door zijn zoon John Herschel opgenomen in zijn catalogus. We weten dat ook Messier M107 heeft gezien maar hij bepaalde geen positie van het object en nam het ook niet op in de eerste editie van zijn catalogus. M107 werd in 1947 door de Canadese astronome Helen Sawyer Hogg aan de Messier catalogus toegevoegd.

De Pijpnevel in Ophiuchus
De Pijpnevel – Barnard 78 – in Ophiuchus. By ESO/S. Guisard (www.eso.org/~sguisard) – http://www.eso.org/public/images/eso0934a/ (direct link)0.3 Gigapixel mosaic of the same region, CC BY 4.0, Link

Barnard 78 – B78 – Pijpnevel – B78, ook wel de Pijp-nevel is een donkere wolk 2° ten zuidoosten van θ Ophuichi. Barnard 59 is een donkere nevel die deel uit maakt van de grotere Donkere Paard-nevel. De nevel heeft de vorm van een pijp en is onder hele goede omstandigheden met het blote oog zichtbaar alhoewel een verrekijker beter is. De Pijpnevel bevindt zich op een afstand van 600 – 700 lichtjaar van de Aarde. De nevel bestaat uit twee delen: de steel van e pijp bestaande uit Barnard 59, 65, 66 en 67 en de beker van de pijp die bestaat uit Barnard 78.

NGC 6240

NGC 6240 in Ophiuchus
NGC 6240 in Ophiuchus. Door NASA, ESA, the Hubble Heritage (STScI/AURA)-ESA/Hubble Collaboration, and A. Evans (University of Virginia, Charlottesville/NRAO/Stony Brook University) – http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2008/16/image/ae/ (direct link), Publiek domein, Koppeling

NGC 6240 heeft een visuele helderheid van magnitude 12,8 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 400 miljoen lichtjaar. Het is het restant van het samensmelten van twee kleinere sterrenstelsels waaruit één groot sterrenstelsel is ontstaan.

Het sterrenstelsel heeft twee kernen en een zeer onregelmatige structuur. Het zendt op infrarode golflengtes enorm veel energie uit.

NGC 6240 werd op 12 juli 1871 ontdekt door de Franse astronoom Édouard Jean-Marie Stephan.

Barnard 68

Barnard 68 in Ophiuchus
Barnard 68 in Ophiuchus. By ESO – http://www.eso.org/public/images/eso0102a/, CC BY 4.0, Link

Barnard 68 is een donkere moleculaire wolk of Bok-globule op een afstand van ongeveer 500 lichtjaar van de Zon. Barnard 68 heeft een straal van 0,25 lichtjaar en een massa van 2 zonsmassa. De wolk bestaat uit een grote concentratie van moleculair gas en stof en absorbeert het zichtbare licht van de achtergelegen sterren.

NGC 6572

NGC 6572 in Ophiuchus
NGC 6572 in Ophiuchus. Door ESA/Hubble & NASA – http://www.spacetelescope.org/images/potw1034a/, Publiek domein, Koppeling

NGC 6572 is een planetaire nevel die een visuele helderheid van 8,1 heeft. De nevel is zichtbaar in amateurtelescopen.

NGC 6572 werd in 1825 ontdekt door de Duitse astronoom Friedrich Georg Wilhelm von Struve.

IC 4603-4604
IC 4603-4604 is een reflectienevel waarvan IC 4603 zich in de buurt van de ster Antares in het sterrenbeeld Schorpioen bevindt en IC 4604 de ster Rho Ophiuchi omringd. De sterren die de twee nevels doen oplichten bevinden zich 400 – 440 lichtjaar van de Zon.

NGC 6369 – Kleine Spook-nevel

NGC 6369 in ophiuchus
NGC 6369 in Ophiuchus. By NASA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA) – http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2002/25/image/a/direct linkTIFF original, Public Domain, Link

De Kleine Spook-nevel is een planetaire nevel die een visuele helderheid heeft van magnitude 12,9. De nevel bevindt zich op een afstand van ongeveer 2000 lichtjaar van de Zon. De ring omspant een doorsnede van ongeveer 1 lichtjaar en wordt verlicht door een centraal gelegen witte dwerg.

De Kleine Spook-nevel werd op 21 mei 1784 ontdekt door William Herschel.

De Donkere Paard-nevel

De Donker Paardnevel in Ophiuchus
De Donker Paardnevel in Ophiuchus. By The original uploader was Ngc3532 at English Wikipedia. – Transferred from en.wikipedia to Commons by Fabian RRRR using CommonsHelper., Public Domain, Link

De Donkere Paard-nevel is ook bekend als de Grote paard-nevel. Het is een grote donkere nevel op de grens met de sterrenbeeld Sagittarius en Scorpius en de nevel bedekt een gedeelte van het centrum van ons sterrenstelsel. De naam heeft de nevel gekregen vanwege de gelijkenis met een paard.

Het is één van de grootste donkere nevels die we kennen. Onder hele goede waarneemomstandigheden is de nevel met het blote oog zichtbaar.

Barnard 72 – de Slangnevel

Barnard 72 in Ophiuchus
Barnard 72 in Ophiuchus. By en:user:Friendlystar – English Wikipedia, CC BY 3.0, Link

De Slangnevel is een donkere nevel op een afstand van ongeveer 650 lichtjaar van de Aarde. het is een kleine nevel in de vorm van een S die we kunnen vinden in het noordwestelijke deel van de beker van de pijp en maakt deel uit van de veel grotere Donkere Paardnevel. De Slangnevel bevindt zich links van de moleculaire wolk Barnard 68.

De Twin Jetnevel – de planetaire nevel Minkowski 2-9 – Minkowski’s Vlinder

M2-9 in Ophiuchus
M2-9 in Ophiuchus. By ESA/Hubble, CC BY 4.0, Link

De Vlindernevel is een planetaire nevel met een visuele helderheid van magnitude 14,7 die zich op een afstand van ongeveer 2100 lichtjaar bevindt. De planetaire nevel werd in 1947 ontdekt door de Duits-Amerikaanse astronoom Rudolph Minkowski. Het is een bipolaire nevel waarbij via twee lobben aan weerszijden van de centrale ster materiaal wordt weggestoten. De centrale ster is een dubbelstersysteem. De hoofdcomponent van dit dubbelstersysteem is de hete kern van een ster die zijn buitenlagen heeft weggestoten en ineengekrompen is tot een witte dwerg. De begeleider draait in een nauwe baan om de centrale witte dwerg heen. De vorm van de nevel is bepaald door de interactie tussen de twee sterren.

Het Rho Ophiuchi wolkencomplex
Het Rho Ophiuchi wolkencomplex is een donkere wolk op ongeveer 1° ten zuiden van de ster Rho Ophiuchi. De nevel bevindt zich op een afstand van ongeveer 460 lichtjaar van de Aarde. Het is één van de meest nabije stervormingsgebieden. Er zijn ongeveer 425 infrarood bronnen gevonden in de nevel. Dit zijn vermoedelijk jonge sterren.

Palomar 6
Palomar 6 is een bolhoop die werd ontdekt door Robert Harrington en Fritz Zwicky. De bolhoop maakt deel uit van de halo van ons sterrenstelsel. Het is een relatief losse bolhoop en één van de vier bekende bolhopen die een planetaire nevel bevat. Palomar 6 bevindt zich op een afstand van ongeveer 18.900 lichtjaar van de Aarde.

NGC 6304

NGC 6304 in Ophiuchus
NGC 6304 in Ophiuchus. Door Own work – datafile from http://hla.stsci.edu/hlaview.html, CC BY-SA 3.0, Koppeling

NGC 6304 is een bolhoop met een visuele helderheid van magnitude 9,0 die zich op een afstand van ongeveer 19.200 lichtjaar bevindt.

De bolhoop werd op 30 april 1786 ontdekt door William Herschel.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Ophiuchus – Slangendrager

Eerste publicatie: 25 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 6 oktober 2024