Wie was Charles Messier?

Iedere amateurastronoom kent wel de naam Charles Messier, de Franse astronoom en kometenjager die vermoedelijk de meest gebruikte catalogus van objecten aller tijden heeft samengesteld. Maar wat weten we nu precies over de man?

Charles Messier werd geboren op 26 juni 1730. Hij was de tiende zoon van een gezin van twaalf. Hij kwam uit een rijk gezin uit de Lorraine streek in Frankrijk. Zelfs voor de rijken waren het destijds moeilijke tijden. De helft van zijn broers en zussen stierf toen Charles nog jong was. Toen hij 11 was stierf ook zijn vader en werd hij verder opgevoed door zijn 24 jarige broer Hyacinthe die toen bij de marine werkte.

Bij het spelen thuis viel de jonge Charles uit een raam en brak op een vervelende plaats zijn been. Charles werd gevonden door een boer uit de buurt en die zorgde voor hem zo goed als hij kon. Hij liet Hyacinthe weten dat Charles volledig zou herstellen echter toen de oudere broer terug kwam van zijn zeereis realiseerde die zich hoe gehandicapt Charles was geraakt door dit ongeval. Hij nam Charles direct weg van de plaatselijke school en nam zelf de opvoeding over. Gedurende 8 jaar trainde hij Charles in administratief en methodisch werk. Misschien voor Charles niet de meest prettige periode in zijn leven maar het geleerde zou hem later heel goed van pas komen tijdens zijn waarnemingen.

Charles raakte geïnteresseerd in de astronomie toen op zijn veertiende een komeet verscheen met 6 staarten en daarnaast kon hij getuige zijn van de volledige zonsverduistering van 25 juli 1748. Een jaar later was hij klaar met zijn studie, het waren onzekere tijden in Frankrijk in die periode en zijn broer Hyacinthe besloot dat de jonge Charles, hij was toen 21, maar moest gaan werken. Er waren twee vacatures, eentje bij de curator van het paleis en eentje bij de astronoom. Voor Charles een gemakkelijke keuze en zo begon hij op 23 september 1751 met zijn werk voor de astronoom van de marine. Hij kreeg er als taak om kaarten te kopiëren. Charles kon goed opschieten met de directeur van de sterrenwacht en die begon hem te onderwijzen over de verschillende astronomische instrumenten, hoe je waarnemingen moet uitvoeren en hij introduceerde hem bij zijn assistent.

De eerste gedocumenteerde waarneming van Charles Messier is de Mercurius overgang van 6 mei 1753. van de directeur van de sterrenwacht had hij geleerd hoe zijn waarnemingen vast te leggen en hoe hij alle berekeningen moest uitvoeren. Dit deed hij dermate kundig dat hij in 1754 een officiële aanstelling kreeg als kantoorbediende bij de marine.

Maar Messier bleef dromen over de sterren …..

Ergens in 1757 begon Charles Messier te zoeken naar de komeet van Halley. Er was voorspeld dat deze komeet in 1758 zou herverschijnen maar in die tijd waren de berekeningen nog niet zo nauwkeurig als tegenwoordig. De directeur van de sterrenwacht had een verwachte baan berekend waar de komeet zou verschijnen en de jonge Messier maakte er een sterrenkaart voor.

Omdat er een fout in de berekeningen zat lukte het Messier niet om de komeet op de berekende posities te vinden. In de nacht van 14 augustus 1758 stuitte hij, tijdens zijn zoektocht, op een andere komeet. Hij legde zijn waarnemingen zorgvuldig vast en volgde de komeet met zijn kleine telescoop tot 2 november 1758. Toen hij zijn waarnemingen vergeleek met anderen realiseerde hij zich dat deze komeet op 26 mei 1758 door de astronoom De la Nux was ontdekt. En ofschoon het niet de komeet van Halley was of een nieuw ontdekte komeet, deze waarneming was geen verspilde tijd maar voor Messier het begin van een nieuw tijdperk.

Tijdens het volgen en documenteren van de komeet van De la Nux ontdekte hij op 28 augustus 1758 een komeetachtig vlekje in het sterrenbeeld Stier – Taurus. Als goede waarnemer noteerde hij de positie en keek hij er later nog eens naar. Toen realiseerde hij zich dat het vlekje zich niet had verplaatst en dat hij een nevel had ontdekt. Op 12 september 1758 legde hij de positie opnieuw vast en later zou dit object nummer 1 zijn in zijn beroemde catalogus: Messier 1 of M1.

Messier realiseerde zich dat er misschien meer van dergelijke vlekjes waren en hij begon met een systematische speurtocht langs de hemel waarbij het het voorspelde pad van de komeet van Halley volgde en alle objecten vastlegde die eventueel met een komeet verward zouden kunnen worden.

De komeet van Halley werd uiteindelijk op 24 december 1758 herontdekt door de Duitse astronoom Johann Palitzsch echter voor Messier zou dit moment pas op 21 januari 1759 plaatsvinden. Hij bleef loyaal aan zijn leermeester maar hij begon wel te twijfelen aan diens berekeningen en na een paar onafhankelijke waarnemingen vond hij de komeet van Halley op eigen kracht. Natuurlijk gaf de directeur van de sterrenwacht niet toe dat hij fout zat. Hij gaf Messier opdracht om langs het door hem berekende pad te blijven zoeken en hij weigerde de ontdekking van Messier te publiceren. Messier bleef een loyale werknemer en accepteerde het gedrag van zijn baas. Toen de directeur van de sterrenwacht uiteindelijk zijn fout toegaf kondigde hij de ontdekking van Messier op 1 april 1759 aan maar Franse astronomen weigerden dat te geloven omdat ze dachten met een 1 april-grap te maken te hebben. De directeur van de sterrenwacht weigerde ook om begin 1760 een andere ontdekking van een komeet te publiceren.

De 28-jarige Messier had dan misschien wel een zwak been maar ook een hele sterke rug. Hij was vastbesloten om aan te tonen dat er met zijn capaciteiten niks mis was. De directeur van de sterrenwacht werd ouder en ouder en liet steeds meer van de waarnemingen over aan Messier. Hij ontdekt zijn tweede nevel, M2 die eerder al was ontdekt door Jean-Dominique Maraldi en tekende hem in op een kaart waarop ook de baan van de komeet van Halley was ingetekend. Op 6 juni 1761 observeerde hij de overgang van Venus en hij nam ook de ringen van Saturnus waar. Tussen mei en juli 1762 observeerde hij de komeet 1762 Klinkenberg en op 28 september 1763 ontdekte hij komeet 1763 Messier en op 3 januari 1764 ontdekte hij komeet 1764 Messier. In 1763 had hij gehoopt om tot de Franse Academie van Wetenschappen te kunnen toetreden maar dat ging helaas niet door.

In 1779 week Messier tijdens zijn zoektocht naar nevels van de gebaande paden af en ontdekte hij 19 nevels die nooit eerder waren gedocumenteerd. Hij wijdde zijn leven aan de astronomie en probeerde iedere heldere nacht waar te nemen. Voortdurend was hij op zoek naar nieuwe nevels en kometen. Toen hij 40 jaar oud was trouwde hij (hij was al 15 jaar verloofd) en een jaar later, op 10 januari 1771 ontdekte hij, onafhankelijk van anderen, de grote komeet van dat jaar. Op 16 februari 1771 presenteerde hij de eerste versie van zijn Catalog of Nebulae and Clusters of Stars aan de Parijse Academie van Wetenschappen. Deze catalogus bevatte 45 objecten. In 1771 werd hij ook benoemd tot Astronoom van de Marine.

In 1772 werd een zoon geboren en twee weken later stierven zowel zijn pasgeboren zoon als zijn vrouw.

Ook in die tijd werd er al veel geroddeld over de aristocratie. Er is een schrijven bekend uit 1801 van Jean-Marie de la Harpe waarin wordt geschreven dat de dood van mevrouw Messier de ontdekking van zijn dertiende komeet heeft voorkomen en dat Messier wanhopiger was over het missen van deze ontdekking dan het verlies van zijn vrouw en kind. Messier nam de komeet waar tussen 26 maart en 3 april 1772 en op 5 april 1772 voegde hij het 50^-ste object toe aan zijn lijst. Maar daarna leek zijn lust tot waarnemen toch op een lager pitje te komen staan en liet hij veel over aan zijn assistent Pierre Mechain. Het zou vijf jaar duren voor Messier weer serieus ging waarnemen en tien jaar voor hij weer vol passie op kometen ging jagen.

In die tijd begon ook de beroemde astronoom William Herschel met zijn waarnemingen. Hij had de beschikking over een veel betere telescoop dan Messier en al snel zette hij Messier met zijn waarnemingen op grote achterstand. In die tijd viel Messier in een kelder en het duurde ruim een jaar voor de 50-jarige van deze val was hersteld. Toen hij zijn werk hervatte begon hij weer te speuren naar zijn geliefde kometen maar het vuur was er toch wel een beetje uit. Hij ontdekte nog verschillende kometen en hij publiceerde er veel over. Mechain verliet hem om directeur te worden van de Parijse sterrenwacht en Frankrijk raakte weer eens in oorlog.

In 1806 kreeg Messier erkenning van Napoleon die hem het Kruis van het Legioen van Eer overhandigde. Messier was trots op deze medaille en hij werd er op al zijn latere portretten mee afgebeeld.

De oude Messier ging met pensioen en rustte op zijn lauweren. Hij verspeelde een groot deel van zijn astronomische reputatie toen hij in zijn uitgebreide biografie de komeet van 1769 toedichtte aan Napoleon die in dat jaar was geboren. In zijn gedachtegang was het een goede politieke zet maar in de wetenschappelijke wereld stond het gelijk aan zelfmoord. Niemand kon geloven dat hij de verschijning van een komeet in relatie bracht tot gebeurtenissen op Aarde.

Messier stierf op 87-jarige leeftijd. De laatste jaren van zijn leven werd hij langzaam aan blind en in 1815 kreeg hij ook nog een beroerte.

Zijn catalogus was niet bijzonder wetenschappelijk opgezet. Er was geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende objecten en ze waren ook niet ingedeeld op volgorde van rechte klimming en declinatie maar Messier heeft ons wél een hele grote erfenis achtergelaten. Iedere amateurastronoom is opgegroeid met zijn catalogus. In zijn Messier Catalogus komen alle bekende objecten voor: sterrenstelsels, bolvormige sterrenhopen, open sterrenhopen, supernova restanten en planetaire nevels. Zijn waarnemingen werden gedaan met een kleine telescoop die vergelijkbaar is met een 10 cm lenzenkijker van tegenwoordig. Hij kon geen objecten oplossen in sterren en ook hij maakte fouten in zijn waarnemingen en zijn notities. Maar dat neemt niet weg dat hij een grote prestatie heeft neergezet en een catalogus heeft gepubliceerd die meer dan 250 jaar later nog steeds wordt gebruikt.

In het kort:

Geboren: 26 juni 1730, Badonviller, Frankrijk
Gestorven: 12 april 1817, Parijs, Frankrijk

Messier ligt begraven op Père Lachaise, het beroemde kerkhof in Parijs. Het is een onopvallend graf in sectie 11 dat een beetje lastig is te vinden en het is niet opgenomen op veel toeristenkaarten over het kerkhof. Het begint zich in de buurt van het graf van Chopin.

De maankrater Messier is naar hem vernoemd en ook de asteroïde 7359 Messier draagt zijn naam.

Alle Messier-objecten

Eerste publicatie: 26 november 2015
Laatste keer bijgewerkt op: 12 januari 2025
Bron: UniverseToday

• Bluesky
• Facebook
• Threads
• X
• Mastodon
• Mail