Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Triangulum – Driehoek

Het sterrenbeeld Triangulum bevindt zich aan de noordelijke sterrenhemel. Triangulum is de Latijnse naam voor driehoek. Het is één van de 48 klassieke sterrenbeelden die door de Griekse astronoom Claudius Ptolemeus in zijn stercatalogus werden opgenomen. Triangulum heeft geen echt heldere sterren. De drie helderste sterren vormen een driehoek. Triangulum is bekend om het sterrenstelsel Messier 33.

In het sterrenbeeld komen twee sterren voor waarvan we weten dat er een planeet om heen draait. Er zijn geen meteorenzwermen geassocieerd met het sterrenbeeld.

Triangulum behoort samen met Andromeda, Auriga,Cassiopeia, Cepheus, Cetus, Lacerta, Pegasus en Perseus tot de Perseus familie van sterrenbeelden.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naamLatijnse naamAfkortingGenitief
DriehoekTriangulumTriTrianguli
ZichtbaarheidAugustus – Maart (aangegeven zijn de maanden waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat)
GrootteIn grootte is Triangulum het 78-ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 132 (°)2 aan de sterrenhemel.
OmgevingHet sterrenbeeld wordt omringd door Andromeda, Pisces, Aries en Perseus.
MeteorenzwermenEr zijn geen meteorenzwermen beschreven

Gegevens sterren

SterNaamBetekenisHelderheid
(magnitude)
Afstand
(lichtjaar)
α Tri(Rasal) Mothallah 1) (Metallah) of Caput TrianguliDriehoek of Hoofd van de Driehoek3,4064,1
HAT-P-38Horna 1)Horna is in de Finse mythologie de hel of de onderwereld12,51821

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Kaart van het sterrenbeeld Triangulum - Driehoek met de namen van de sterren.
Kaart van het sterrenbeeld Triangulum – Driehoek met de namen van de sterren. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars
IAU-kaart van het sterrenbeeld Triangulum – Driehoek

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Triangulum – Driehoek als pdf

Mythologie

De Grieken kenden het sterrenbeeld onder de naam Deltaton. Deze naam verwijst naar de Griekse hoofdletter D. Volgens Eratoshenes verwijst het sterrenbeeld naar de delta van de rivier de Nijl en Hyginius schreef dat sommigen het sterrenbeeld zagen als het eiland Sicilië. Sicilië was één van de oude namen voor het sterrenbeeld omdat de godin Ceres, patrones van het eiland, Jupiter had gesmeekt om het sterrenbeeld aan de hemel te plaatsen.

De Babyloniërs combineerden Triangulum samen met de ster Gamma Andromedae tot het sterrenbeeld MUL.APIN, de ploeg. (MUL.APIN is overigens ook de naam van een oud Babylonisch geschrift uit ongeveer 1000 v. Chr. dat diverse aspecten van de astronomie en astrologie behandeld. In dit geschrift beschrijvingen van 66 sterren, sterrenbeelden en opkomst en ondergangstijden van de sterren).

In 1687 introduceerde de Poolse astronoom Johannes Hevelius een nieuwe en kleinere driehoek die hij Triangulum Minus noemde. Dit sterrenbeeldje bevond zich vlak bij het oorspronkelijke sterrenbeeld. Triangulum Minus heeft echter niet lang bestaan.

Triangulum op oude sterrenkaarten

Triangulum – uit de Uranometria van Johann Bayer uit 1603
Triangulum – uit de Atlas Celeste van John Bevis (ca. 1750)
Triangulum – uit de Uranographia van Hevelius (ca. 1690)
Triangulum - Urania's Mirror
Triangulum – uit Urania’s Mirror (ca. 1825). het sterrenbeeld is afgebeeld samen met Andromeda en het niet meer bestaande sterrenbeeld Gloria Frederici. By Sidney Hall – This image is available from the United States Library of Congress’s Prints and Photographs divisionunder the digital ID cph.3g10050.This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information., Public Domain, Link

De sterren van Triangulum

Bèta Triangulum – β Triangulum

Bèta Triangulum is de helderste ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,0 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 127 lichtjaar van de Zon.

De ster is van spectraalklasse A. Men vermoedt dat het een spectroscopische dubbelster is waarvan beide componenten met een periode van 31,4 dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. De beide sterren zijn 5 Astronomische Eenheden van elkaar verwijderd.

Bèta Trianguli straalt een overmaat aan infrarode straling uit. Dit duidt mogelijk op de aanwezigheid van een grote schil van gas en stof om de ster heen die zich uitstrekt tot op een afstand van 10 tot 20 Astronomische Eenheden van de ster.

Alpha Trianguli – α Trianguli – Caput Trianguli
Alpha Trianguli is de op één na helderste ster in het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,42 en bevindt zich op een afstand van 63,3 lichtjaar. Het is een nauwe dubbelster waarvan we de beide sterren niet afzonderlijk kunnen waarnemen. De sterren draaien met een periode van 1,74 dagen om elkaar heen. Het gaat vermoedelijk om twee nog relatief jonge sterren die ongeveer 1,6 miljard jaar oud zijn.

De hoofdster is een ster van spectraalklasse F. Deze ster draait erg snel om zijn as waardoor de ster een afgeplatte vorm krijgt. Met het draaien van de ster varieert ook de helderheid een beetje. De ster is dan ook bekend als een ellipsoïde veranderlijke.

De oude naam van Alpha Trianguli is Ras al Muthalla. Dit komt van het Arabische ra’s al muhallah. Dit betekent “kop van de driehoek”. Ook de Latijnse naam Caput Triangulum betekent kop van de “driehoek”.

Gamma Triangulum – γ Triangulum
Gamma Triangulum is in helderheid de derde ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,0 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 112 lichtjaar van de Zon. De ster bevindt in lijn met Delta Trianguli en 7 Trianguli en vormt daardoor met hen een optische dubbelster.

Gamma Tri is een ster van spectraalklasse A. De ster heeft een massa van 2,7 zonsmassa en is twee keer zo groot als onze Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op ongeveer 300 miljoen jaar. Gamma Tri zendt 30 keer meer licht uit dan de Zon.

Ook Gamma Tri draait heel snel om zijn as. De rotatiesnelheid bedraagt 254 kilometer per seconde. De ster heeft dan ook een afgeplatte vorm. Bij de ster is een stofschijf waargenomen en Gamma Tri zendt ook veel infrarode straling uit.

Delta Triangulum – δ Triangulum
Delta Triangulum bevindt zich op een afstand van 35,2 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,9 en het is een spectroscopische dubbelster.

Het dubbelstersysteem bestaat uit een hoofdster van spectraalklasse G en een begeleider van spectraalklasse G. De sterren draaien met een periode van 10,0 dagen om een gemeenschappelijk zwaartepunt. Ze staan slechts 0,11 Astronomische Eenheden van elkaar af.

Iota Trianguli – ι Trianguli
Iota Trianguli is een viervoudige dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 4,5. Het stersysteem bevindt zich op een afstand van ongeveer 305 lichtjaar van de Zon.

Het systeem bestaat uit een ster van spectraalklasse G en een ster van spectraalklasse F. De hoofdster heeft een helderheid van magnitude 5 en de begeleider is van magnitude 6,4. De sterren zijn 3,8 boogseconden van elkaar gescheiden. De sterren draaien met een periode van 14,7 dagen om elkaar heen. De hoofdster heeft een lichtkracht van 65 * de Zon, de begeleider van 32 * de Zon.

Het tweede paar sterren behoort beide tot spectraalklasse F. Ze draaien met een periode van 2,2 dagen om elkaar heen. Ze hebben een lichtkracht van 18 respectievelijk 9 * de Zon.

Iota Triangulum is ook als veranderlijke ster geclassificeerd en heeft ook de aanduiding TZ Trianguli. Het is een S Canum Venaticorum veranderlijke ster. Dit zijn nauwe dubbelsterren met een zeer actieve chromosfeer waardoor er grote zonnevlekken voorkomen die zorgen voor variaties in de helderheid.

Iota Triangulum maakte korte tijd deel uit van het sterrenbeeld Triangulum Minus. Dit kleine sterrenbeeldje bestond uit de sterren Iota Tri (6 Tri) 10 Tri en 12 Tri.

Epsilon Trianguli – ε Trianguli
Epsilon Triangulum is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 5,5. De dubbelster bevindt zich op een afstand van ongeveer 390 lichtjaar van de Zon.

De hoofdster is een ster van spectraalklasse A die ongeveer 600 miljoen jaar oud is. De ster heeft een straal van 3* de straal van de Zon. De begeleider is een ster met een visuele helderheid van magnitude 11,4 die zich op een afstand van 3,9 boogseconde van de hoofdster bevindt. De hoofdster straalt veel infrarode straling uit. Men neemt daarom aan dat de ster is omringd door een grote stofschijf.

Epsilon Trianguli is vermoedelijk een lid van de Ursa Major Groep van sterren. Dit zijn sterren die eenzelfde beweging maken in de ruimte.

HD 13189
HD 13189 is een oranje reus van spectraalklasse K. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 7,6 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 1800 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 2-7 zonsmassa en een lichtsterkte van 3980 * de Zon. In 2005 hebben astronomen ontdekt dat de ster een begeleider heeft. Dit is of een bruine dwerg of een planeet. Deze begeleider, die HD 13189 b wordt genoemd, heeft een massa van 8 – 20 * Jupiter en draait met een periode van 472 dagen om de ster heen. De afstand tot de ster bedraagt 1,85 Astronomische Eenheden.

HD 9446
HD 9446 is een ster die heel erg veel lijkt op onze Zon. De ster is ongeveer even groot, even zwaar en heeft ongeveer dezelfde lichtsterkte als de Zon. HD 9446 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,4 en is dus niet met het blote oog zichtbaar.

In 2010 werden er twee planeten ontdekt bij de ster. HD 9446 b heeft een massa van 0,7 * Jupiter en draait met een periode van 30,05 dagen om de ster heen. HD 9446 c heeft een massa van 1,8 * Jupiter en draait in 192,2 dagen om de ster heen.

HD 9446 is een ster die heel erg veel lijkt op onze Zon. De ster is ongeveer even groot, even zwaar en heeft ongeveer dezelfde lichtsterkte als de Zon. HD 9446 heeft een visuele helderheid van magnitude 9,4 en is dus niet met het blote oog zichtbaar.

In 2010 werden er twee planeten ontdekt bij de ster. HD 9446 b heeft een massa van 0,7 * Jupiter en draait met een periode van 30,05 dagen om de ster heen. HD 9446 c heeft een massa van 1,8 * Jupiter en draait in 192,2 dagen om de ster heen.

HAT-P-38 – Horna
HAT-P-38 is een ster van spectraalklasse G5 met een schijnbare helderheid van magnitude 12,51 die ongeveer 821 lichtjaar van de Aarde is verwijderd. De ster heeft een massa van 0,886 zonsmassa en een straal van 1,01 keer die van de Zon. De ster heeft een oppervlaktetemperatuur van 5300 Kelvin en een lichtsterkte van 0,677 keer die van de Zon. De leeftijd van HAT-P-38 wordt geschat op 10,1 miljard jaar.

In 2012 werd er een hete Saturnus-exoplaneet gevonden in een baan om de ster HAT-P-38. De exoplaneet HAT-P-38b heeft een massa van 0,267 Jupitermassa en beschrijft een baan met een halflange as van 0,05 Astronomische Eenheden en een baanperiode van 4,64 dagen. De exoplaneet heeft een straal van 0,825 keer die van Jupiter. De baan heeft een inclinatie van 88,3° en een excentriciteit van < 0,055.

Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomische Unie werd er een NameExoWorlds-campagne gelanceerd waarbij ieder land een ster en exoplaneet een naam mocht geven.

De ster HAT-P-38 werd toegekend aan Finland. Het land gaf HAT-P-38 de naam “Horna”. Horna is in de Finse mythologie de hel of de onderwereld.

Finland gaf de exoplaneet HAT-P-38b de naam “Hiisi”. In de Finse mythologie vertegenwoordigt Hiisi heilige plaatsen en later kwade geesten.

De positie van HAT-P-38 - Horna in het sterrenbeeld Triangulum - Driehoek.
De positie van HAT-P-38 – Horna in het sterrenbeeld Triangulum – Driehoek. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

De deep sky objecten van Triangulum

Messier 33

Messier 33 in Triangulum
Messier 33 in Triangulum. By ESO – http://www.eso.org/public/images/eso1424a/, CC BY 4.0, Link

Andere benamingen: M33, NGC 598, Triangulum stelsel, Draaikolk-nevel
Type Object: Spiraalvormig melkwegstelsel
Afstand: 3.000.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 5.7
Schijnbare grootte: 73*45 boogminuten

M33 bevindt zich op een afstand van 3 miljoen lichtjaar. Het is het op twee na grootste melkwegstelsel dat deel uit maakt van de Lokale Groep en het is mogelijk gravitationeel verbonden met het Andromeda melkwegstelsel. Toen Edwin Hubble met behulp van Cepheïde-veranderlijke sterren had aangegeven hoe ver iets van ons vandaan staat is men begonnen met de afstand te bepalen tot M33. Inmiddels zijn er in M33 25 Cepheïden ontdekt. In 2005 zijn aan beide zijden van M33 water masers ontdekt. Met behulp van deze masers is ook de afstand tot het stelsel bepaald en deze klopte heel goed met de Cepheïde-methode. M33 beweegt met een snelheid van 190 kilometer per seconde t.o.v. ons eigen melkwegstelsel in de richting van de Andromeda-nevel.

In 2006 werd een eclipserende dubbelster gevonden in M33 die werd gebruikt voor afstandsbepaling. In 2007 ontdekte de röntgen-satelliet Chandra een zwart gat met een massa van 16 Zonsmassa’s in de kern van M33. Het zwarte gat wordt M33 X-7 genoemd. Het zwarte gat heeft een begeleidende ster die iedere 3.5 dag het zwarte gat bedekt. In de kern van M33 zijn inmiddels 184 röntgenbronnen ontdekt die duiden op even zovele supernova-explosies. Twee röntgen-bronnen heeft men kunnen linken aan planetaire nevels.

M33 is niet zo heel erg moeilijk te vinden maar wel lastig om te zien. Alhoewel de helderheid in de buurt komt van het blote oog zorgt de uitgestrektheid ervan voor een lage oppervlaktehelderheid. Het vergt enige ervaring om M33 snel te kunnen vinden. Lokaliseer het grote vierkant in Pegasus en de helderste ster Alpha in het oosten. Ongeveer een handbreedte verder zie je de helderste ster van Triangulum. M33 bevindt zich op een paar graden afstand van Alpha Tri (2 vingerbreedtes).

Gebruik de kleinst mogelijke vergroting want anders zie je door de bomen het bos niet. Storend maanlicht, geen heldere avond of lichtvervuiling zorgen er voor dat M33 heel lastig is te vinden.

Het is waarschijnlijk Hodierna geweest de M33 voor het eerst heeft waargenomen, hij nam M33 al waar voor 1654 en beschreef het object in zijn De systemate orbis cometici; deque admitandis coeli caracteribus (Over de systemen van de komeetbaan en over de prachtige objecten aan de hemel). Charles Messier herontdekte M33 in de nacht van 25 augustus 1764: ik ontdekte een nevel in de kop van de grote vis en de grote driehoek vlakbij een onbekende ster. Flamsteed beschreef het ook in zijn catalogus. De nevel is wit van kleur en 15 minuten in diameter. Ik zie geen sterren in de nevel.

Ook William Herschel bestudeerde M33. Er is het vermoeden dat de nevel bestaat uit allemaal kleine sterren. Door de jaren heen bestudeerde Herschel de nevel verschillende malen en bracht hij verschillende de delen in kaart.
Het was William Parsons, de derde graaf van Rosse die M33 voor het eerst als een spiraal beschreef. Hij deed dit op 16 september 1849: Alpha de helderste tak, gamma zwak, delta kort maar redelijk helder, bèta zwak, vermoedelijk ook epsilon aanwezig. Het is de omschrijving en de tekening van Rosse die andere astronomen vermoedelijk deed beseffen dat deze spiraalnevels zich buiten ons eigen melkwegstelsel bevinden.

NGC 595

NGC 595 in Triangulum
NGC 595 in Triangulum. Door en:user:Friendlystar – [1] and 2, CC BY 3.0, Koppeling

Ook NGC 595 is een H II gebied in M33. NGC 595 bevindt zich op een afstand van ongeveer 3 miljoen lichtjaar. Op 1 oktober 1864 was de astronoom Heinrich d’Arrest de eerste die dit gebied beschreef.NGC 595 heeft een visuele helderheid van magnitude 13,5 en een schijnbare grootte van 0,5′ * 0,5′.

NGC 604

NGC 605 in Triangulum
NGC 605 in Triangulum. Door NASA, Hui Yang University of Illinois ODNursery of New Stars – Great Images in NASA Description, Publiek domein, Koppeling

NGC 604 is een emissie nevel die zich ten noordoosten van de centrale kern van M33 bevindt. De nevel heeft een doorsnede van ongeveer 1500 lichtjaar. Het is daarmee een van de grootste en helderste H II gebieden in M33. NGC 604 is het op een na helderste H II gebied in de Lokale Groep van sterrenstelsels en in lichtkracht zelfs 6300 * zo helder als de Orion nevel. NGC 604 bevindt zich op een afstand van ongeveer 2,7 miljoen lichtjaar.

Het gas in de nevel wordt door een groep van zware sterren in de kern geïoniseerd. NGC 604 werd op 11 september 1784 voor het eerst beschreven door William Herschel. De emissie nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 14,0 en een schijnbare grootte van 1,9′ * 1,2′.

NGC 634

NGC 634 in Triangulum
NGC 634 in Triangulum. Door ESA/Hubble & NASA – http://www.spacetelescope.org/images/potw1122a/, CC BY 3.0, Koppeling

NGC 634 is een spiraalvormig sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 14 en een schijnbare grootte van 2,1′ * 0,6′. Het bevindt zich op een afstand van ongeveer 250 miljoen lichtjaar. NGC 634 werd in op 26 oktober 1876 ontdekt door de Franse astronoom Edouard Stephan.

NGC 672 en IC 1727

NGC 672 in Triangulum
NGC 672 in Triangulum. Door Donald PelletierEigen werk, CC BY-SA 4.0, Koppeling

NGC 672 en IC 1727 zijn twee sterrenstelsels die met elkaar in botsing zijn. Ze zijn slechts 88.000 lichtjaar van elkaar gescheiden. Beide stelsels bevinden zich op een afstand van ongeveer 18 miljoen lichtjaar van ons vandaan. De stelsels maken geen deel uit van de Lokale Groep. NGC 672 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 10,7. IC 1727 heeft een helderheid van 11,4.

NGC 672 werd op 26 oktober 1786 ontdekt door William Herschel. IC 1727 werd op 29 oktober 1896 ontdekt door Isaac Roberts.

NGC 784

NGC 784 in Triangulum
NGC 784 in Triangulum. Door en:NASA, en:STScI, en:WikiSkyen:WikiSky’s snapshot tool – [1], Publiek domein, Koppeling

NGC 784 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel dat deel uit maakt van de Virgo supercluster. Het stelsel heeft een visuele helderheid van magnitude 12,2 en een schijnbare grootte van 6,6′ * 1,6′ . Het sterrenstelsel bevindt zich op een afstand van ongeveer 16 miljoen lichtjaar.NGC 784 werd op 20 september 165 ontdekt door de Duitse astronoom Heinrich Louis D’Arrest.

NGC 925

NGC 925 in Triangulum
NGC 925 in Triangulum. Door Jschulman555Eigen werk, CC BY 3.0, Koppeling

NGC 925 is een balkspiraalvormig sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 10,7 en een schijnbare grootte van 11,2′ * 6,3′. Het bevindt zich op een afstand van ongeveer 30 miljoen lichtjaar.

Het sterrenstelsel werd op 13 september 1784 ontdekt door William Herschel.

Het sterrenstelsel maakt, samen met 4 andere sterrenstelsels, deel uit van de NGC 1023-groep.

NGC 953

NGC 953 in Triangulum
NGC 953 in Triangulum. Door Donald PelletierEigen werk, CC BY-SA 4.0, Koppeling

NGC 953 is een elliptisch sterrenstelsel met een visuele helderheid van magnitude 14,5 en een schijnbare grootte van 1,5′ * 1,5′. Het stelsel werd op 26 september 1865 ontdekt door de Duitse astronoom Heinrich Louis d’Arrest.

Eerste publicatie: 28 juli 2009
Laatste keer bijgewerkt op: 18 augustus 2024