De gordel van Orion
De Gordel van Orion is een opvallend asterisme bestaande uit drie sterren van het sterrenbeeld Orion. De drie helderblauwe sterren – Alnitak, Alnilam en Mintaka – vormen de gordel in van de hemelse jager Orion. De sterren van de Gordel van Orion, die als drie heldere sterren op een rij zichtbaar zijn, bevinden zich op meer dan 1000 lichtjaar afstand en behoren tot de helderste sterren aan de hemel.
De Gordel van Orion is, samen met de steelpan van de Grote Beer en het Zuiderkruis, een van de meest bekende asterismes aan de nachtelijke hemel. Omdat hert deel uitmaakt van een van de bekendste en opvallendste sterpatronen aan de hemel is het asterisme gemakkelijk te vinden. Het asterisme en het sterrenbeeld domineren van november tot februari de avondhemel.
Sterrenbeeld
De gordel van Orion is het meest opvallende kenmerk van het sterrenbeeld Orion. De jager is een van de meest herkenbare sterrenbeelden aan de hemel. De belangrijkste sterren vormen een kenmerkende menselijke figuur aan de hemel die de Griekse mythologische jager Orion vertegenwoordigt.
De zeven helderste sterren in Orion vormen een zandlopervormige figuur. Meissa (Lambda Ori) markeert het hoofd, Betelgeuze (Alpha Ori) en bellatrix (Gamma Ori) de schouders, Alnitak (Zeta Ori), Alnilam (Epsilon Ori) en Mintaka (Delta Ori) de gordel en Saiph (Kappa ori) en Rigel (Bèta Ori) de knieën of de voeten.
Orion is een van de oudste sterrenbeelden aan de hemel. In de Griekse mythologie vertegenwoordigt het de gigantische jager Orion, die zich de toorn van de godin Gaia op de hals haalde door te zeggen dat hij op elk dier op Aarde zou jagen. Volgens de legende stuurde Gaia een schorpioen om te bewijzen dat hij ongelijk had. Orion was niet in staat de schorpioen te verslaan en kwam aan zijn einde nadat hij door het dier was gestoken. De goden plaatsten ze allebei als sterrenbeelden aan de hemel.
Orion en Scorpius zijn nooit tegelijkertijd zichtbaar. Orion is het best te zien tijdens de winter op het noordelijk halfrond terwijl de Schorpioen tijdens de zomermaanden zeer goed zichtbaar is.
Het sterrenbeeld Orion wordt afgebeeld als een menselijke figuur van een jager die een haas (het sterrenbeeld Lepus – Haas) achtervolgt. Hij wordt geflankeerd door zijn twee honden Canis Minor en Canis Major, of, als alternatief, tegenover de aanvallende Stier – Taurus. Het sterrenbeeld wordt soms ook afgebeeld terwijl het de Pleiaden – de Zeven Zusters – door de lucht achtervolgt.
De Gordel van Orion is een van de drie prominente asterismes die het sterrenbeeld Orion definiëren. De andere twee zijn het Zwaard van Orion en het Schild van Orion.
Het zwaard van Orion ligt in het gebied tussen de gordel en de voeten en bestaat uit drie lichtpuntjes: de jonge ster 42 Orionis en de Running Man nevel – NGC 1977), de heldere Orionnevel – Messier 42 met de Trapeziumsterren n het meervoudige stersysteem Iota Orionis dat deel uitmaakt van de open sterrenhoop NGC 1980..
Het Schild van Orion (ook wel zijn boog) bestaat uit zes sterren en stersystemen die de aanduiding Pi Orionis delen. Dit asterisme vinden we links van de zandloperfiguur.
De 10 helderste sterren van Orion zijn Rigel – Bèta Orionis, Betelgeuze – alpha Orionis, Bellatrix – gamma Orionis, Alnilam – epsilon Orionis, Alnitak – Zèta Orionis, Saiph – kappa Orionis, Mintaka – delta Orionis en Hatsya – iota Orionis, Tabit – pi3 Orionis, en Eta Orionis.
Sterren
De Gordel van Orion bestaat uit drie uitzonderlijk hete en massieve blauwe sterren, Alnitak, Alnilam en Mintaka. De sterrenzijn gelijkmatig verdeeld en vormen een min of meer rechte lijn waardoor ze gemakkelijk zijn te herkennen. Twee van de drie sterren zijn superreuzen.
De sterren zijn uit dezelfde moleculaire wolk ontstaan en zijn ongeveer even oud. Alnitak en Mintaka, de meest linkse en rechtse sterren van de Gordel van Orion, bevinden zich op een vergelijkbare afstand van ongeveer 1200 lichtjaar van de Zon. Alnilam, de middelster ster van de Gordel is ongeveer 2000 lichtjaar van ons verwijderd. Dit betekent dat, hoewel Alnitak en mintaka dichter bij Alnilam in de lucht lijken ze in feite dichter bij elkaar zijn.
De drie sterren maken deel uit van de Orion OB1b-subgroep die deel uitmaakt van de Orion OB1 associatie van sterren. Ze ontstonden allemaal in de grotere Orion Moleculaire Wolk, het dichtst bij de Aarde gelegen massieve stervormingsgebied.
Alnitak
Alnitak, Zèta Orinis (zeta Orionis) is de meest linkse ster van de Gordel. Het is de primaire ster in een drievoudig stersysteem dat zich op ongeveer 1260 lichtjaar bevindt.
De drie componenten van het Zèta Orionis-systeem zijn hete, heldere blauwe O- en B-type sterren. Ze hebben een gecombineerde visuele helderheid van magnitude 1,77. De afzonderlijke componenten hebben helderheden van magnitude 2,08, 4,28 en 4,01.
De primaire component. Zèta Orionis Aa, staat formele bekend als Alnitak. De naam komt van het Arabische woord “an-niṭāq” wat “gordel” betekent. Het werd historisch gezien ook gespeld als Al Nitak of Alnitak.
Alnitak is een heldere blauwe superreus van spectraalklasse O9.5lab. de ster heeft een massa van 33 zonsmassa en een straal van 20 keer de Zon. Met een effectieve temperatuur van ongeveer 29.500 Kelvin is de lichtkracht 250.000 keer de Zon. De leeftijd van de ster wordt geschat op slechts 6,4 miljoen jaar.
Alnitak is de 5de heldere ster in Orion en de 31ste heldere ster aan de hemel. De ster is iets zwakker dan zijn buurman Alnilam maar is helderder dan Mintaka.
Alnitak is de helderste O-type ster aan de hemel. O-type sterren zijn de heetste, blauwste en meest massieve soorten sterren, maar ze hebben ook de kortste levensduur. Vanwege hun hoge massa verbranden ze sneller hun voorraad waterstof dan zonachtige sterren. Hoewel slechts een fractie van de leeftijd van de Zon bevindt Alnitak zich al in de laatste fase van zijn levenscyclus. Wanneer het einde is bereikt zal de ster als een spectaculaire supernova zijn laatste adem uitblazen.
Alnitak vormt een nauw dubbelstersysteem met een blauwe subreus van spectraalklasse B1IV. De dubbelster wordt ook wel Alnitak A genoemd.
De secundaire component, Zeta Orionis Ab (Alnitak Ab) is niet zo geëvolueerd maar is ook aan het einde van zijn levensduur in de hoofdreeks aangekomen. De ster werd pas in 1998 gevonden. Met een massa van 14 zonsmassa is ook dit een kandidaat-supernova. De ster heeft een straal van 7,2 keer de Zon en een lichtkracht van 32.000 keer de Zon. De oppervlaktetemperatuur van Alnitak Ab is ongeveer 29.000 Kelvin. De ster is iets ouder dan zijn massieve metgezel en heeft een geschatte leeftijd van ongeveer 7,2 miljoen jaar.
Alnitak Aa en Alnitak Ab draaien met een periode van 2687,3 dagen om elkaar heen en ze zijn 35,9 milliboogseconden van elkaar gescheiden. Dit komt overeen met een fysieke afstand van slechts 11 Astronomische eenheden. De secundaire component kan zelfs met de grootste telescopen visueel niet worden gezien. De ster kan alleen met behulp van interferometrie en spectroscopie worden onderscheiden.
De derde component, Zèta Orionis B draait met een periode van 1508,6 jaar om het hoofdpaar heen. De afstand bedraagt 2,73 boogseconden. Zèta Orionis B is een ster van spectraalklasse B0 III.
Er is ook nog een ster van magnitude 9, Zèta Orionis C, die in hetzelfde gezichtsveld ligt. Het is echter onduidelijk of deze fysiek gerelateerd is aan het systeem of dat het slechts een optische begeleider is.
Alnilam
Alnilam – Epsilon Orionis is de middelste ster van de Gordel. Het is een enkelvoudige ster op een afstand van ongeveer 2000 lichtjaar. De ster is van spectraalklasse B0 Ia en het is dus een heldere blauwe superreus.
Hoewel Alnilam de verst verwijderde van de drie sterren is lijkt hij het helderst en dat komt omdat het de meest massieve en daarom meest intrinsiek heldere van de gordelsterren is. Met een helderheid van magnitude 1,69 is Alnilam de 4de ster in Orion en de 29ste heldere ster aan de hemel. Van de 30 helderste sterren is alleen Deneb verder weg. Deze ster bevindt zich op een afstand van 2615 lichtjaar.
Alnilam en Deneb behoren tot dezelfde klasse van veranderlijke sterren, de Alpha Cygni-veranderlijken. Dit zijn sterren van spectraalklasse A en B die niet-radiale pulsaties ervaren. Sommige delen van hun oppervlak trekken samen terwijl andere tegelijkertijd uitzetten. Door de pulsaties varieert de helderheid met ongeveer 0,1 magnitude. De helderheid van Alnilam varieert tussen magnitude 1,64 en 1,74.
Ook het spectrum van de ster varieert en dat komt mogelijk door het dramatische massaverlies dat de ster lijdt. Alnilam verliest ongeveer 20 miljoen keer sneller massa dan de Zon. Het massaverlies wordt veroorzaakt door de sterke stellaire winden die kunnen oplopen tot 2000 kilometer per seconde.
De naam Alnilam is afgeleid van het Arabische al-niẓām, wat “het snoer (van parels)” betekent. De naam is mogelijk gerelateerd aan het woord “nilam”, wat saffier betekent.
Alnilam heeft een massa van 40 tot 44 zonsmassa en een straal van 32,4 keer de Zon. Met een effectieve temperatuur van 27.500 Kelvin bedraagt de lichtkracht 537.000 keer de Zon. De ster heeft een geschatte leeftijd van 5,7 miljoen jaar.
Ook al is het een jonge ster, Alnilam nadert al het einde van zijn leven. De ster zal de komende miljoenen jaren evolueren naar een rode superreus die helderder is dan Betelgeuze en zal uiteindelijk als een supernova exploderen.
Mintaka
Mintaka – Delta Orionis (delta Orionis) is de meest rechtse ster van de gordel. Met een schijnbare helderheid van magnitude 2,23 is het de 7de helderste ster in Orion en de 73ste helderste ster aan de hemel. Het is de zwakste ster van de gordel en de enige niet-superreus.
De naam Mintaka is afgeleid van het Arabische “mantaqa”, wat “riem” betekent.
Mintaka is de belangrijkste component is een stersysteem dat ongeveer 1200 lichtjaar van is verwijderd. Het is een hete, heldere reus van spectraalklasse O9.5II. de ster heeft een massa van 24 zonsmassa en een straal van 15,5 keer de Zon. De lichtkracht bedraagt 190.000 keer de Zon. Mintaka zal zijn leven als een supernova eindigen.
De primaire component – Delta Ori Aa1 – maakt deel uit van een drievoudig stersysteem dat ook een hete blauwe hoofdreeksster – Delta Ori Aa2 – en een subreus van spectraalklasse B – Delta Ori Ab bevat. De naaste metgezel, Delta Ori Aa2 heeft een massa van 8,4 zonsmassa en een straal van 6,5 keer de Zon. Met een effectieve temperatuur van 25.600 Kelvin bedraagt de lichtkracht ongeveer 16.000 keer de Zon.
Delta Orionis Ab heeft een massa van 22,4]5 zonsmassa en een straal van 10,4 keer de Zon. De lichtkracht bedraagt 63.000 keer de Zon bij een oppervlaktetemperatuur van 28.400 Kelvin. De ster is 0,26 boogseconden gescheiden van het hoofdpaar en draait er met een periode van meer dan 400 jaar om heen.
Alle drie de sterren draaien uitzonderlijk snel om hun as, met geprojecteerde rotatiesnelheden van 130 km/s voor Mintaka, 150 km/s voor Delta Ori Aa2 en 220 km/s voor Delta Ori Ab.
Mintaka en Delta Ori Aa2 draaien met een periode van 5,732 dagen om elkaar heen. Het systeem is geclassificeerd als een eclipserende dubbelster. De twee sterren verduisteren elkaar periodiek terwijl ze in een baan om een gemeenschappelijk zwaartepunt draaien. Hierdoor neemt de helderheid van het totale systeem af. Wanneer de primaire component de secundaire ster bedekt daalt de helderheid van magnitude 2,23 naar 2,29 en wanneer de primaire ster wordt bedekt door de secundair ester neemt de helderheid af tot magnitude 2,35.
Een vierde component, Delta Orionis B, is een ster van de 14de magnitude die mogelijk verband houdt met het systeem, maar de eigenschappen wordt niet goed genoeg begrepen om dit te bevestigen.
Delta Orionis C, gecatalogiseerd als HD 36485, is een hete hoofdreekster van spectraalklasse B. de ster heeft een visuele helderheid van magnitude 6,85 en bestaat uit een spectroscopisch dubbelpaar. De twee componenten draaien met een periode van ongeveer 30 dagen om elkaar heen.
De Gordelsterren van Orion
| Ster | Alnitak | Alnilam | Mintaka |
| Bayer aanduiding | Zeta Orionis Aa | Epsilon Orionis | Delta Orionis |
| Flamsteed aanduiding | 50 Orionis | 46 orionis | 34 Orionis |
| Spectraalklasse | O9.5lab | B0 Ia | O9.5II |
| Schijnbare helderheid (magnitude) | 1,77 | 1,69 | 2,23 |
| Afstand (lichtjaar) | 1260 | 2000 | 1200 |
| Massa (zonsmassa) | 33 | 40 – 44 | 24 |
| Straal (zon) | 20,0 | 32,4 | 16,5 |
| Lichtkracht (zon) | 250.000 | 537.000 | 190.000 |
| Temperatuur (Kelvin) | 29.500 | 27.500 | 29.500 |
| Rotatiesnelheid (km/sec) | 110 | 40 – 70 | 130 |
Locatie
De Gordel van Orion ligt net onder de hemelevenaar. De hemelevenaar is de projectie van de evenaar van de Aarde in de ruimte. De Zon verschijnt er tijdens de equinoxen pal boven.
Orion is een van de 15 equatoriale sterrenbeelden. Deze sterrenbeelden zijn tenminste een deel van het jaar vanaf vrijwel elke plek op de wereld zichtbaar. Ze culmineren het hoogst wanneer ze worden gezien vanaf locaties nabij de evenaar. Voor noordelijke waarnemers verschijnen ze nooit boven de noordelijke hemel. Noch verschijnen ze boven de zuidelijke horizon voor waarnemers op het zuidelijk halfrond.
De Gordel van Orion is een van de asterismes die kunnen worden gebruikt om de declinatie 0° 9de evenaar) te vinden, samen met de kop van Cetus – Walvis, de kop van Hydra – Waterslang, de waterkruik van de Waterman – Aquarius en de Y van Maagd. Mintaka, de meest westelijke ster van de Gordel bevindt zich slechts 0,25° ten zuiden van de hemelequator en is de dichtstbijzijnde heldere ster tot die evenaar.
Op zoek naar de Gordel van Orion
Voor waarnemers op de noordelijke breedtegraden is de Gordel van Orion de hele herfst, winter en lente op enig moment in de nacht zichtbaar. I januari staat het sterrenbeeld Orion omstreeks 22 uur hoog boven de zuidelijke horizon. In april verplaatst het sterrenbeeld zich naar het zuidwesten en begint het veel eerder onder te gaan. In mei staat het sterrenbeeld rond 20 uur laag boven de westelijke horizon en gaat het na zonsondergang onder.
Tijdens de vroege zomermaanden bevindt het sterrenbeeld zich onder de horizon. Dit is de enige tijd van het jaar waarin het niet zichtbaar is. In augustus komt Orion omstreeks 5 uur met de Zon op in het oosten. Begin oktober komt het sterrenbeeld al rond middernacht op en is het rond 1 uur volledig zichtbaar boven de oostelijke horizon.
Orion domineert in de winter de avondhemel op het noordelijk halfrond. De beste tijd van het jaar om de Gordel van Orion en de deepsky-objecten in Orion waar te nemen is de maand januari.
Tijdens de wintermaanden zijn de Gordel van Orion en de Steelpan van de Grote Beer beiden prominent aanwezig aan de nachtelijke hemel. De sterrenbeelden bevinden zich in verschillende delen van de hemel, met ertussen de heldere Tweelingen en de zwakke Lynx. Een lijn die door de kom van de steelpan loopt, leidt naar Castor, de op een na helderste ster van de tweelingen. De helderdere Pollux maakt deel uit van de Wintercirkel , een groot zeshoekig asterisme dat verder bestaat uit Capella in Auriga, Aldebarn in de Stier, Rigel in Orion, Sirius in de Grote Hond en Procyon in de Kleine Hond.
Voor waarnemers op het zuidelijk halfrond lijkt de zandloperfiguur van Orion ondersteboven. In januari verschijnt de Gordel van Orion hoog aan de noordoostelijke hemel, evenwijdig aan de horizon. In april beweegt de Gordel naar het zuidwesten en gaat eerder op de avond loodrecht onder
Het sterrenbeeld verdwijnt tijdens de vroege winter op het zuidelijk halfrond en komt in augustus net voor zonsopgang voor boven de horizon uit in het oosten. Omstreeks oktober is het sterrenbeeld om 2 uur zichtbaar boven de oostelijke horizon.
Sterrenbeelden in de buurt van de Gordel van Orion
De gordel van Orion kan worden gebruikt om de helderste sterren van de Stier en de Grote Hond te identificeren. Een lijn door de gordelsterren naar het noordwesten leidt naar Aldebaran, de helderste ster van de Stier en de 14de helderste ster aan de hemel. Aldebaran lijkt een lid te zijn van de V-vormige Hyaden maar staat veel dichter bij ons dat de open sterrenhoop. De oranje reus markeert het oog van de Stier.
Dezelfde lijn langs Aldebaran leidt naar de Pleiaden, een andere heel heldere open sterrenhoop. De Pleiaden, door de Frans astronoom Charles Messier, gecatalogiseerd als M45 markeren de schouder van de Stier.
Een lijn die van de gordelsterren naar het zuidoosten loopt, leidt naar Sirius, de helderste ster aan de hemel. Sirius is ook wel bekend als de Hondsster en het is de helderste ster in het sterrenbeeld Grote Hond – Canis Major en een van de sterren die het dichtst bij de Zon staan. Sirius is slechts 8,6 lichtjaar van de Aarde verwijderd.
De zwakke Eenhoorn – Monoceros bevindt zich ten oosten van Alnitak. Het sterrenbeeld is vanuit lichtvervuilde gebieden moeilijk te zien maar bij amateurastronomen is het bekend vanwege zijn verschillende heldere deep sky-objecten. De Rosette nevel (C49), Hubble’s Veranderlijke Nevel (NGC 2261) en de Konusnevel (NGC 2264) bevinden zich in het gebied tussen Betelgeuze en Procyon.
Deep sky-objecten in de buurt van de Gordel van Orion
De regio rond de Gordel van Orion is de thuisbasis van verschillende heldere en bekende deep sky-objecten. Deze objecten maken deel uit van de grotere Orion Moleculaire Wolk, een uitgestrekt stervormingsgebied dat zich uitstrekt over het grootste deel van het sterrenbeeld Orion.
De helderste van deze objecten, de Orionnevel (M42) ligt onder de gordel van Orion en maakt deel uit van een asterisme dat bekend staat als Orions zwaard. Het stervormingsgebied is zichtbaar als de middelste van drie lichtpuntjes die het zwaard vormen. De Orionnevel ligt op een afstand van 1344 lichtjaar en is het dichtstbijzijnde gebied van massieve stervorming. Met een schijnbare magnitude van 4,0 is de nevel op een heldere nacht met het blote oog te zien. De jonge Trapeziumsterren in het centrum van de nevel zijn al met een kleine telescoop zichtbaar.
De stervormingsnevel Messier 43 (De Mairans-nevel) ligt naast de Orionnevel. De twee worden gescheiden door een donkere stofstrook. M34 is aanzienlijk zwakker dan zijn grotere buur en heeft een schijnbare helderheid van magnitude 9,0.
Het derde Messier-object in dit deel van de hemel is de reflectienevel Messier 78. M78 bevindt zich op het snijpunt van de denkbeeldige lijnen tussen Alnitak en Betelgeuze en Bellatrix en Sirius. Hij maakt deel uit van een groep reflectienevels waartoe ook NGC 2071, NGC 2064 en NGC 2067 behoren. Hij bevindt zich op dezelfde afstand als Messier 42 en Messier 43.
Het gebied rond de gordel van Orion wordt bevolk door verschillende nevels. Alnitak, de meest oostelijke ster van de gordel, ioniseert de Vlamnevel (NGC 2024), een emissienevel op een afstand van ± 1350 lichtjaar. De nevel heeft een visuele helderheid van magnitude 10. De opvallende vorm en kleurrijke omgeving van de gordel van Orion maken het een populair doelwit voor astrofotografen.
De Paardenkopnevel (Barnard 33), een van de bekendste donkere nevels aan de hemel. Bevindt zich net ten zuiden van Alnitak. De paardenkop wordt verlicht door de emissienevel IC 434 en maakt deel uit van een grote stofwolk die Lynds 2630 (LND 1630) wordt genoemd.
De emissie- en reflectienevel NGC 2023 bevindt zich tussen de Paardenkop- en Vlamnevel. NGC 2023 is ongeveer 1300 lichtjaar van de Aarde verwijderd. De kleinere reflectienevels IC 431 en IC 435 bevinden zich ook in de buurt van Alnitak.
Alnilam zou door een reflectienevel zijn omgeven en die nevel werd door William Herschel in 1786 gecatalogiseerd als NGC 1990. Het object is op moderne foto’s niet zichtbaar dus de vraag rijst of de nevel ooit heeft bestaan.
Bij Alnilam en Mintaka bevinden zich verschillende kleinere reflectienevels zoals IC 423 en IC 426.
Wetenswaardigheden
De drie sterren van de Gordel van Orion zijn lid van de Orion OB1b-groep, een subgroep van de grotere Orion OB1-associatie. Ze zijn ontstaan in dezelfde moleculaire wolk en hebben een gemeenschappelijke eigenbeweging door de ruimte. Daarom ziet de Gordel van Orion er min of meer hetzelfde uit als duizenden jaren geleden.
De Gordel en Orion en het sterrenbeeld Orion zijn al sinds de prehistorie bekend. In 1979 werd in een grot in Duitsland een ivoren beeld van een mammoet gevonden dat Orion afbeeld. Men schat dat dit beeldje tussen de 32.000 en 38.000 jaar oud is.
Orion is een van de helderste en meest opvallende sterrenbeelden aan de hemel en wordt in verband gebracht met vele mythen in culturen over de hele wereld, waaronder de oude beschavingen van Egypte, Griekeland en Rome. Het sterrenbeeld werd als MULSIPA.ZI.AN.NA in Babylonische stercatalogi uit de bronstijd benoemd.
In de westerse cultuur worden de sterren van de Gordel van Orion meestal geassocieerd met het Bijbelse verhaal van de Drie Koningen. Het asterisme werd genoemd in de Bijbel, Job 38.31 (“Kunt gij de zoete invloeden van de Pleiaden binden, of de banden van Orion losmaken?”).
Mythologie en cultuur
De gordel van Orion heeft van oudsher veel betekenis gehad in zowel oosterse als westerse culturen. De drie sterren zijn onder andere bekend als de Jacobsstaf, de Drie Koningen (Wijzen) en de Drie Maria’s. de Grieksen associeerden de sterren met de mythische jager Orion.
De Grieken associeerden de sterren met de mythische jager Orion. De sterrenbeelden Grote Hond – Canis Major en Kleine Hond – Canis Minor stelden de honden van de jager voor en het sterrenbeeld Scorpius werd geassocieerd met de schorpioen die Orion stak. Er wordt gezegd dat Orion en Scorpius aan tegenovergestelde uiteinden van de hemel werden geplaatst, zodat ze nooit tegelijkertijd boven de horizon staan.
In het oude Egypte waren de sterren van de Gordel van Orion het symbool van Osiris maar over de omvang van hun belang is weinig bekend. De sterren van Orion worden geassocieerd met de god Sah. Sah’s gemalin, Sophet (sothis), was de godin van de ster Sirius. Sah en Sopdet warden later gesyncretiseerd met Osiris en zijn vrouw Isis. Sah werd genoemd in de Pyramideteksten uit de 24ste en 23ste eeuw voor Christus als een van de goden wiens gedaante farao’s na hun dood aannemen. De oude Egyptenaren geloofden dat de goden afstanden van Sirius en de Gordel van Orion en het menselijk ras in leven riepen.
De sterren stonden in verschillende culturen bekend onder verschillende namen. In het Chinees was het de Weegbalk en in het Arabisch Al Nijād (de gordel), Al Nasak (de Lijn), Al Alkāt (de Gouden Graankorrels/Noten) en Al Mīzān al Ḥaqq (de Nauwkeurige Weegschaal)
In Scandinavische overleveringen staat de gordel van Orion bekend als Friggs Distaff of Freya’s Distaff.
In Finland staan het asterisme en de sterren eronder bekend als Väinämöinen vyö – de gordel van Väinämöinen. De sterren die aan de riem lijken te hangen staan bekend als Kalevanmiekka (het zwaard van Kaleva). Väinämöinen en Kaleva zijn heroïsche figuren in de Finse folklore. Ze zijn personages in het 19de-eeuwse nationale epos Kalevala van Elias Lönnot.
In Hongarije staat de Gordel van Orion traditioneel bekend als Bírópálca – de stok van de rechter.
In Spanje en Zuid-Amerika steen de sterren van de Gordel van Orion bekend als Las Tres Marías (Spaans) of As Très Marias (Portugees), wat de Drie Maria’s betekent. In Puerto Rico, Mexico en de Filippijnen worden ze Los Tres Magos genoemd, de Drie Wijzen, verwijzend naar de Drie Koningen of de Bijbelse Wijzen die baby Jezus bezochten.
Het Seri-volk in et noordwesten van Mexico noemt de Gordel van Orion Hapj. De naam duidt op een jager. Hapj bestaat uit drie sterren: Hap (muilezelhert), Haamoja (Gaffelbok) en Mojet (dikhoornschaap). In de plaatselijke overlevering staat het muildierhert (Hap) in het midden en is neergeschoten door een jager. Zijn bloed druipt op het Tiurón-eland in de Mexicaanse staat Sonora, de traditionele woonplaats van enkele clans van het Seri-volk.
Het Aymara-volk in de Andes-hooglanden van Bolivia, Chili en Peru ziet de Gordel van Orion als een hemelbrug die het noordelijk en zuidelijk halfrond met elkaar verbindt.
De Lakota indianen noemen het asterisme Tayamnicankhu en zien het als de ruggengraat van een bizon. De robben van de bizon worden omlijnd door de rechthoek van Orion en zijn kop wordt gemarkeerd door de Pleiaden terwijl Sirius de staart van de bizon is.
In Australië en Nieuw-Zeeland wordt het sterrenbeeld Orion ondersteboven weergegeven en wordende Gordel van Orion en het Zwaard van Orion soms wel de Steelpan of de Pot genoemd.
De Maori in Nieuw-Zeeland noemen de Gordel van Orion Tautoru, wat “sliert van drie” betekent. Het asterisme vertegenwoordigt het achterschip in het sterrenbeeld dat bekend staat als Te Waka o rangi (de kano van Rangi). De boeg van de kano strekt zich uit tot de Pleiaden (Matariki). Matariki staat bekend als het Maori Nieuwjaar dat wordt gemarkeerd door de opkomst van de Pleiaden tussen eind mei en begin juli. De exacte data hangen af van de stam en de geografie.
Afrikaanssprekenden in Zuid-Afrika kennen de Gordel van Orion als Drie Koningen of de Drie Zusters. De naam Drie Koningen werd vaak gebruikt op Nederlandse kaarten in de 17de en 18de eeuw.
In de Chinese astronomie waren de Gordelsterren van Orion bekend als 參宿 (Shēn Sù), de Drie Sterren. Het Drie Sterren-asterisme bestond oorspronkelijk uit Alnitak, Alnilam en Mintaka en andere heldere sterren van Orion – Rigel, betelgeuze, Bellatrix en Saiph – werden later toegevoegd. Alnitak stond bekend als 參宿一 (Shēn Xiù yī), de Eerste van de Drie Sterren, Alnilam als 參宿二 (Shēn Sù èr), de tweede van de Drie Sterren en Mintaka als 參宿三 (Shēn Sù sān), de Derde van de Drie Sterren.
In de Chinese Klassieke Poëzie (Boek der Liederen), de oudst bestaande verzameling van Chinese poëzie, werd het asterisme van de Drie Sterren (Shen) gekoppeld aan Sheng (Antares). De sterren werden gezien als een metafoor voor twee mensen die zich nooit zouden kunnen verenigen. Antares, de helderste ster in Scorpius, komt pas op als de Gordel van Orion is ondergegaan.
In India wordt de Gordel van Orion geassocieerd met Shravana Kumara, een personage uit de oude hindoetekst Ramayana. De Gond-gemeenschap van India kent het asterisme als Tipan (Drie Sterren). Zij weten dat de moesson komt wanneer Tipan verschijnt bij zonsondergang. De Gordel en het Zwaard worden Naagarda (een ploeg) genoemd. Als ze aan de vroege nachtelijke hemel verschijnen geven ze het begin van het landbouwseizoen aan.
Piramides
In de egyptologie stelt de Orion-correlatietheorie dat de lay-out van de drie piramides op het Platea van Gizeh de uitlijning van de drie sterren van de Gordel van Orion simuleert en dat de luchtschachten in de piramides rechtstreeks naar het sterrenbeeld Orion wijzen. Meng gelooft dat ze daar zijn om de ziel van de farao naar Orion te projecteren. Hoewel deze theorie zwaar wordt aangevochten is de overeenkomst tussen de sterren en de piramides wel opmerkelijk.
De gordelsterren zijn niet prefect uitgelijnd en hun uitlijning komt overeen met die van de drie piramides. De aanhangers van de Orion-correlatietheorie hebben ook gesuggereerd dat de oriëntatie van Orion op de Melkweg overeenkomt met de oriëntatie van de piramides op de rivier de Nijl. Maar dit is een punt van discussie.
Teotihuacán
Een soortgelijke overeenkomst werd ontdekt in de ruïnes van de oude stad Teotihuacán, die 50 kilometer ten noordoosten van Mexico-stad ligt. Twee grote piramides en een tempel, waarvan wordt aangenomen dat ze in de 2de eeuw voor Christus zijn gebouwd, wijzen direct naar de Gordel van Orion en hun indeling bootst die van de drie gordelsterren na.
In de plaatselijke overlevering werd de bouw van de oude stad toegeschreven aan een ras van reuzen, de Quinametzin-reuzen, waarva werd aangenomen dat ze de wereld in een eerder tijdperk bevolkten. De piramide van de Zon in Teotihuacán is precies half zo hoog als de Grote Piramide van Gizeh.
Thornborough Henges
De Thornborough Henges, een oud monumentencomplex in North Yorkshire, Engeland, heeft een soortgelijke uitlijning. Aangenomen wordt dat het complex deel uitmaakte van een rituele site uit het neolithicum en de bronstijd, die dateert van 3500 voor Christus tot 2500 voor Christus.
Het complex heeft de bijnaam “het Stonehenge van het Noorden”, en bevat drie henges die de uitlijning van de Gordel van Orion lijken te weerspiegelen. Sommige historici geloven dat dit geen toeval is omdat het bouwwerk een astronomisch doel had.
De piramides van Xi’an
Een complex van ongeveer 16 piramides in de buurt van de oude stad Xi’an in China heeft drie piramides die op dezelfde manier zijn uitgelijnd als de sterren van de Gordel van Orion. Men denkt dat de piramides 4500 jaar oud zijn. Net als de Egyptische piramides zijn ze mogelijk gebouwd om de vorm van de Gordel van Orion te weerspiegelen. Het beroemde terracotta leger is op dezelfde locatie gevonden.
Eerste publicatie: 4 januari 2025
