Kometen

Kometen

Een komeet is een lichaam dat voornamelijk uit ijs bestaat en dat stof en gas uitstoot. Ze worden vaak wel vergeleken met vuile sneeuwballen alhoewel recentelijk onderzoek heeft aangetoond dat we beter kunnen spreken over besneeuwde vuile ballen. Kometen bestaan uit stof, ijs, koolstofdioxide, ammoniak, methaan en meer. Er zijn wetenschappers die denken dat een deel van het water op Aarde en sommige organische moleculen die hier voorkomen afkomstig zijn van kometen.

Kometen draaien om de Zon. De meeste kometen komen voor in een onherbergzaam gebied ver van de Zon verwijderd, buiten de baan van Pluto. Dit gebied is bekend als de Oort-wolk. Af en toe trekt een komeet door de binnenste delen van het zonnestelsel. Sommige kometen doend at met een bepaalde regelmaat van enkele jaren maar er zijn er ook die een periode van enkele eeuwen hebben. Heldere kometen komen niet veel voor. Veel mensen hebben nog nooit een komeet gezien maar degenen die ooit een komeet hebben gezien zullen dit niet snel vergeten.

Fysische eigenschappen

De vaste kern van een komeet bestaat voornamelijk uit ijs en stof dat is gecoat met donker organisch materiaal. Het ijs bestaat voornamelijk uit bevroren water maar er kunnen ook andere bevroren bestanddelen in voorkomen zoals ammoniak, koolstofdioxide, koolstofmonoxide en methaan. De kern kan een kleine rotsachtige pit bevatten.

Als een komeet dichter bij de Zon komt dan verandert het ijs aan het oppervlak in gas om zo een wolk te vormen die we de coma noemen. Straling van de Zon blaast stofdeeltjes weg van de coma. Dit is zichtbaar als een stofstaart. Geladen deeltjes van de Zon zorgen ervoor dat sommige gassen van de komeet worden omgezet tot ionen. Dit is dan zichtbaar als een ionenstaart. Omdat deze staarten altijd gevormd worden door zonlicht en de zonnewind wijzen ze altijd van de Zon weg.

De kern van de meeste kometen heeft en doorsnede van minder dan 16 kilometer. Sommige kometen hebben een coma die meer dan 1,6 miljoen kilometer groot is met staarten die tot 160 miljoen kilometer lang kunnen zijn.

Soms kunnen we kometen met het blote oog zien als ze dichtbij de Aarde en de Zon komen omdat de coma en de staart het zonlicht reflecteren echter de meeste kometen zijn te klein of te zwak om zonder telescoop te kunnen zien.

Kometen laten een spoor van puin achter dat kan leiden tot meteorenzwermen op Aarde. Zo is bijvoorbeeld de jaarlijkse meteorenzwerm der Perseïden die tussen 9 en 13 augustus is te zien een achterblijfsel van de komeet Swift-Tuttle.

Baankenmerken

Astronomen classificeren kometen op basis van de omlooptijd om de Zon. Kometen zijn kort-periodiek als ze 200 jaar of minder nodig hebben voor een ronde om de Zon. Lang-periodieke kometen hebben meer dan 200 jaar nodig voor een ronde om de Zon. Er zijn ook eenmalige kometen; dit zijn kometen waarvan de baan zegt dat ze zich na de passage langs de Zon buiten het zonnestelsel zullen gaan begeven om in principe nooit meer terug te komen. Recent hebben wetenschappers ook kometen gevonden in de asteroïdengordel tussen Mars en Jupiter. De kometen uit de asteroïdengordel zijn mogelijk de belangrijkste bron van water op de binnenplaneten.

De schijfvormige Kuipergordel en de Oortwok omringen het zonnestelsel
De schijfvormige Kuipergordel en de Oortwok omringen het zonnestelsel

Astronomen denken dat de kort-periodieke kometen afkomstig zijn uit een schijfvormig gebied dat de Kuiper-gordel wordt genoemd. De Kuiper-gordel; bevindt zich voorbij de baan van Neptunus en strekt zich uit tot voorbij de baan van Pluto. Onder de invloed van de zwaartekracht van de planeten worden deze ijsachtige Kuipergordelobjecten richting Zon getrokken waar ze actieve kometen worden. Lang-periodieke kometen komen uit de Oort-wolk die zich als een grote halo om het zonnestelsel heen bevindt. Kometen die vanuit de Oortwolk naar de Zon komen doen dit onder invloed van de zwaartekracht van passerende sterren.

Er zijn kometen die de reis langs de Zon niet overleven. Deze kometen slaan te pletter op de Zon. In het Engels worden dergelijke kometen ‘sungrazers’ genoemd.

Naamgeving

Kometen worden vernoemd naar hun ontdekker. Dit kan een persoon zijn maar ook een ruimtesonde. Bijvoorbeeld de komeet Shoemaker-Levy-9 die te pletter sloeg op Jupiter was de negende komeet die door Eugene Shoemaker en zijn vrouw Carolyn Shoemaker samen met David Levy werd ontdekt. Daarnaast zijn er vele kometen die zijn vernoemd naar ruimtesondes als de WISE en de SOHO.

De verschillende fragmenten van Shoemaker-Levy-9 op weg om in te slaan op de planeet Jupiter. De opname is gemaakt met de Hubble Space telescope.
De verschillende fragmenten van Shoemaker-Levy-9 op weg om in te slaan op de planeet Jupiter. De opname is gemaakt met de Hubble Space Telescope.

Geschiedenis

In de oudheid leidden kometen tot ontzag en schrik. De harige sterren leken op vurige zwaarden die onvoorspelbaar aan de hemel verschenen. Vaak werden kometen gezien als voortekenen voor onheil. Zo doodde keizer Nero alle mogelijk troonopvolgers om zichzelf te beschermen tegen de vloek van de komeet. Maar ook minder lang geleden – in 1910 – plakten mensen in Chicago hun ramen af om zich te beschermen tegen de in hun ogen giftige staart van een komeet.

Eeuwenlang dachten wetenschappers dat kometen zich binnen de atmosfeer van de Aarde bevonden maar in 1577 toonden waarnemingen van de Deense astronoom Tycho Brahe aan dat kometen zich veel verder dan de Maan bevonden. Later ontdekte Isaac Newton dat kometen zich in ellipsvormige banen bewegen. Dit maakte het mogelijk hun baan te berekenen en te voorspellen wanneer ze weer zichtbaar zouden worden.

Komeetwaarnemingen uit het oude China
Komeetwaarnemingen uit het oude China

Chinese astronomen hielden al waarnemingen van kometen bij. Ze hebben zelfs al waarnemingen van de komeet van Halley vastgelegd die terug gaan tot 240 v. Chr.

In het ruimtevaarttijdperk zijn er al verschillende missies naar kometen uitgevoerd. In 2005 bracht de Deep Impact een bezoek aan de komeet Tempel 1 en in 2009 nam de Stardust monsters mee van de komeet Wild 2. In 2014 zal de Rosetta een bezoek brengen aan de komeet Churyumov-Gerasimenko om er een sonde te laten landen.

Beroemde kometen

De komeet van Halley is waarschijnlijk de aller beroemdste komeet. Hij komt zelfs voor op het tapijt van Bayeux dat de Slag om Hastings in 1066 beschrijft. Halley heeft een periode van gemiddeld 76 jaar en is het laatst gezien in 1986. Toen zijn er vijf ruimtesondes naar toegestuurd om de komeet te bestuderen. Men weet nu dat de komeetkern de vorm heeft van een hele grote aardappel met een lengte van ongeveer 15 kilometer die voor ongeveer gelijke delen uit gesteente en ijs bestaat. Van het ijs is ongeveer 80% water en 15% bevroren koolstofmonoxide. Astronomen denken dat alle kometen op de komeet van Halley lijken. Overigens was de kern van de komeet onverwachts heel erg zwart. Dit wordt veroorzaakt door stof dat het ijs bedekt. Alleen via gaten in de korst komen gassen vrij als de komeet in de buurt van de Zon komt.

De krn van komeet Halley gefotografeerd door de Europese ruimtesonde Giotti
De kern van komeet Halley gefotografeerd door de Europese ruimtesonde Giotti

Een andere beroemde komeet is komeet Shoemaker-Levy-9 die in 1994 te pletter sloeg op Jupiter. Door de aantrekkingskracht van de planeet werd de komeet in stukken getrokken voor hij in sloeg. In totaal waren er 21 inslagen zichtbaar. De grootste inslag veroorzaakte een vuurbal die tot 3000 kilometer boven het wolkendek van de komeet uitstak en een grote donkere vlek met een doorsnede van 12,000 kilometer. De explosie van dit brokstuk werd geschat op 6.000 gigaton aan TNT.

In 1997 was een komeet maandenlang met het blote oog zichtbaar. Dit was komeet Hale-Bopp. De komeet had een ongewoon grote kern van 30-40 kilometer die zorgde voor veel gas en stof.

Komeet Hale-Bopp was verschillende maanden met het blote oog zichtbaar.
Komeet Hale-Bopp was verschillende maanden met het blote oog zichtbaar.

Als de Aarde het pad van een komeet doorkruist kan dat leiden tot meteorenregens op Aarde omdat achtergelaten stof en ijs verbrandt in de Aardse atmosfeer.

Eerste publicatie: 31 maart 2013
Laatste keer bewerkt op: 28 december 2020

Meer over kometen