Astronomen

De sterrenbeelden van Bayer

Johann Bayer

Johann Bayer werd in 1572 geboren in Rain, Beieren. Hij startte zijn studie filosofie in 1592 in Ingolstadt en verhuisde later naar Augsburg waar hij zich vestigde als jurist. In Augsburg begon hij zich te interesseren voor astronomie. Hij werd adviseur juridische zaken van de stad Augsburg in 1612. Bayer stierf in 1625.

Hij is het best bekend om zijn steratlas Uranometria die in 1603 werd uitgegeven. Het was de eerste steratlas die de complete sterrenhemel beschreef. Bayer introduceerde een nieuw systeem om sterren te benoemen. Deze benaming wordt heden ten dage nog steeds gebruikt.

Daarnaast nam hij in zijn steratlas 12 nieuwe sterrenbeelden op aan de zuidelijke sterrenhemel. Deze sterrenbeelden waren in de Griekse e Romeinse oudheid nog niet bekend. De sterrenbeelden waren tussen 1595 en 1597 benoemd door de Nederlandse zeevaarders Pieter Dirkszoon Keyser en Frederick de Houtman: Apus, Chameleon, Dorado, Hydrus, Indus, Musca, Pavo, Phoenix, Triangulum Australe, Tucana en Volans.

De krater Bayer op de Maan is naar hem vernoemd.

De Uranometria

Uranometria is de naam van de beroemde steratlas van Johan Bayer die in 1603 in Augsburg werd uitgegeven door Christophorus Mangus. De volledige naam van de atlas luidt: Uranometria: omnium asterismorum continens schemata, nova methodo delineata, aereis laninis expressa. Vrij vertaald: Uranometria, bevattende kaarten van alle sterrenbeelden, getekend op een nieuwe manier en gegraveerd op koperen platen. Het woord Uranometria is afkomstig van Urania, de muze van de hemel en het Griekse woord uranos dat hemel/lucht betekent. Een letterlijke vertaling van Uranometria is “Het opmeten van de hemel” (vergeleken met Geometrica, het opmeten van de Aarde).

De bladzijdes van de Uranometria werden door Alexander Mair (1562-1617) gegraveerd op koperen platen. De atlas bevatte 51 sterrenkaarten, de eerste 48 representeerden de 48 sterrenbeelden van Ptolemeus. De 49-de bladzijde introduceerde 12 nieuwe sterrenbeelden diep aan de zuidelijke sterrenhemel die voor Ptolemeus niet zichtbaar was. De laatste twee sterrenkaarten zijn planisferen genoemd “Synopsis coeli superioris borea” en “Synopsis coeli inferioris austrina” oftewel: overzicht van de noordelijke sterrenhemel en overzicht van de zuidelijke sterrenhemel.

Iedere kaart is voorzien van een raster om de positie van de sterren zeer nauwkeurig af te lezen. Bayer gebruikte de uitgebreide stercatalogus met 1005 sterren die door Tycho Brahe was samengesteld. Deze catalogus was sinds 1598 beschikbaar als manuscript en werd gebruikt door Petrus Plancius, Hondius en Willem Blaeu om hun beroemde hemelglobes te maken. De sterposities waren voor het eerst in boekvorm gepubliceerd in 1627 in de Rudolphijnse Tabellen van Johannes Kepler.

De sterposities van Tycho Brahe waren vele malen nauwkeuriger dan de gelimiteerde lijst met sterren die Ptolemeus had opgesteld. Bayer gebruikte de zuidelijke sterposities en sterrenbeelden die door de Nederlander Pieter Dirkszoon Keyser waren opgemeten. Keyser had oude waarnemingen van Amerigo Vespucci en Andrea Corsali verbeterd. De Uranometria bevatte veel meer sterren dan andere steratlassen uit die tijd.

In de Uranometria introduceerde Bayer ook zijn aanduidingen voor de sterren: de helderste ster van een sterrenbeeld werd aangeduid met de eerste letter van het Griekse alfabet etc. Deze systematiek wordt heden ten dage nog steeds gebruikt.

Bayer introduceerde de volgende sterrenbeelden (klik op de namen van de sterrenbeelden):

Nederlandse naam Latijnse naam
Kleine Waterslang Hydrus
Indiaan Indus
Goudvis Dorado
Toekan Tucana
Paradijsvogel Apus
Pauw Pavo
Vliegende Vis Volans
Kameleon Chameleon
Kraanvogel Grus
Phoenix Phoenix
Zuiderdriehoek Triangulum Australe
Vlieg Musca

Hij splitste het sterrenbeeld Centaurus in Centaurus en Crux (Zuiderkruis). Daarnaast splitste hij het sterrenbeeld Leo (Leeuw) in de sterrenbeelden Leo en Coma Berenice (Haar van Berenice). Het sterrenbeeld Piscis Austrinus (Zuidervis) werd gesplitst in de sterrenbeelden Piscis Austrinus en Grus (Kraanvogel). Het sterrenbeeld Sagittarius werd opgesplitst in Sagittarius en Corona Australis (Zuiderkroon).

 

Eerste publicatie: 14 juli 2009
Laatste keer bijgewerkt op: 24 september 2016