zaterdag, december 7, 2024
Sterrenbeelden

Het sterrenbeeld Triangulum Australe – Zuiderdriehoek

Triangulum Australe is een sterrenbeeld aan de zuidelijke sterrenhemel. De naam is Latijns voor “de zuidelijke driehoek”. Drie heldere sterren van het sterrenbeeld vormen een gelijkbenige driehoek. Het sterrenbeeld is aan het einde van de 16de eeuw door de Nederlandse astronoom Petrus Plancius beschreven en in 1603 door Johann Bayer opgenomen in zijn Uranometria.

Er zijn geen mythologische verhalen gekoppeld aan het sterrenbeeld. Triangulum Australe is het kleinste van de 12 sterrenbeelden die door de Nederlandse zeevaarders Frederick de Houtman en Pieter Dirkszoon Keyser aan het einde van de zestiende eeuw werden beschreven. In 1589 verscheen het sterrenbeeld voor het eerst op een globe die door de Nederlandse astronoom Petrus Plancius was gemaakt. Hij noemde het sterrenbeeld “Triangulus Antarcticus” en plaatste het, onterecht overigens, ten zuiden van het grote sterrenbeeld Argo Navis dat later in drie verschillende sterrenbeelden werd opgedeeld. Johann Bayer nam het sterrenbeeld in 1603 over in zijn Uranometria en noemde het Triangulum Australe.

Gegevens Sterrenbeeld

Nederlandse naamLatijnse naamAfkortingGenitief
ZuiderdriehoekTriangulum AustraleTrATrianguli Australis
ZichtbaarheidHet sterrenbeeld is voor waarnemers in Nederland en België niet te zien.
GrootteIn grootte is Triangulum Australe het 83-ste sterrenbeeld. Het beslaat een oppervlakte van 110 (°)2 aan de sterrenhemel.
OmgevingHet sterrenbeeld wordt omringd door Norma, Ara, Circinus en Apus.
MeteorenzwermenEr zijn geen meteorenzwermen bekend.

Gegevens sterren

SterNaamBetekenisAfstand
(lichtjaar)
Afstand
(lichtjaar)
α TrAAtria 1) 1.9163,3

1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.

Kaart van het sterrenbeeld Triangulum Australe - Zuiderdriehoek.
Kaart van het sterrenbeeld Triangulum Australe – Zuiderdriehoek. Credit: Kuuke’s Sterrenbeelden – KStars

Triangulum Australe op oude sterrenkaarten

Triangulum Australe – uit de Uranographia van Hevelius (ca. 1690)

Beschrijving

Triangulum Australe – afbeelding

Nicolas de Lacaille noemde het sterrenbeeld op zijn planisfeer uit 1756 “le Triangle Austral ou le Niveau” en beschreef het als een landmeetkundig instrument. Het was één van de drie sterrenbeelden die met landmeetkunde hebben te maken. De andere twee zijn Circinus, het kompas en Norma, de winkelhaak.

Johann Bode af het sterrenbeeld in zijn Uranographia van 1801 een alternatieve naam, Libella (naar de allereerste waterpassen).

Triangulum Australe heeft één ster met een bevestigde planeet en omdat het zo zuidelijk ligt komen er geen Messier-objecten in voor. De helderste ster heet Atria en heeft een helderheid van magnitude 1,9. Er zijn geen meteorenzwermen beschreven die hun radiant in het sterrenbeeld hebben liggen.

Triangulum Australe behoort samen met Aquila, Ara, Centaurus, Corona Australis, Corvus, Crater, Crux, Cygnus, Hercules, Hydra, Lupus, Lyra, Ophiuchus, Sagitta, Scutum, Sextans, Serpens en Vulpecula tot de Hercules familie van sterrenbeelden.

De sterren van Triangulum Australe

Atria – α Trianguli Australis (alpha Trianguli Australis)
Alpha Trianguli Australis is de helderste ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 1,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 63,3 lichtjaar van de Zon. Samen met Bèta en Gamma Trianguli Australis vormt de ster de driehoek waaraan het sterrenbeeld zijn naam heeft te danken.

De ster heeft een leeftijd van ongeveer 50 miljoen jaar, een massa van 7 zonsmassa’s en een straal van 130 * de Zon. Atria heeft een lichtsterkte van 5500 * de Zon. Er zijn vermoedens dat het een dubbelster is maar er is tot op heden geen begeleider gevonden.

De naam Atria is een samentrekking van de Bayer-aanduiding voor de ster: A(lpha) Tri(anguli) A(ustralis). In China is de ster bekend onder de naam San Jiao Xin San: De Derde Ster van de Driehoek.

β Trianguli Australis (bèta Trianguli Australis)
Bèta Trianguli Astralis is de op één na helderste ster van het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,9 en bevindt zich op een afstand van 40,37 lichtjaar van de Zon. Het is een dubbelster die bestaat uit een geelwitte hoofdreeksster en een begeleider van magnitude 14 die zich op een afstand van 155 boogseconden bevindt. De ster vertoont een overmaat aan infrarode straling en dat duidt op de aanwezigheid van een grote stofschijf in een baan om de ster.

γ Trianguli Australis (Gamma Trianguli Australis)
Gamma Trianguli Australis is de op twee na helderste ster van het sterrenbeeld en tevens de derde ster die de driehoek vormt die bepalend is voor het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,9 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 184 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een straal van 5,86 * de Zon en draait met een snelheid van 199 km/sec erg snel om zijn as. De leeftijd van de ster wordt geschat op ± 250 miljoen jaar. Gamma Trianguli Australis zendt een overmaat aan infrarode straling uit en dit duidt op de aanwezigheid van een grote stofschijf in een baan om de ster.

δ Trianguli Australis (Delta Trianguli Australis)
Delta Trianguli Australis is de op drie na helderste ster van het sterrenbeeld. Het is een dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 3,9 die zich op ongeveer 621 lichtjaar van de Zon bevindt.

De hoofdcomponent is een gele ster van spectraalklasse G en de begeleider is een ster van magnitude 12 die zich op een afstand van 30 boogseconden bevindt.

ε Trianguli Australis (Epsilon Trianguli Australis)
Epsilon Trianguli Australis is een wijde dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 4,1. De ster bevindt zich op een afstand van 216,1 lichtjaar. De hoofdster is een oranje reus terwijl de begeleider een witte hoofdreeksster is van spectraalklasse A. De hoofdster heeft een visuele helderheid van magnitude 4.1 en de begeleider van 9,3. Beide sterren staan 82,1 boogseconden van elkaar af.

ζ Trianguli Australis (Zèta Trianguli Australis)
Zèta Trianguli Australis is een spectroscopische dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 4,9. De ster bevindt zich op een afstand van 39,5 lichtjaar van de Zon. De dubbelster bestaat uit een geelwitte dwergster van spectraalklasse F en een gele dwerg van spectraalklasse G. De twee sterren draaien met een periode van 13 dagen om elkaar heen.

κ Trianguli Australis (Kappa Trianguli Australis)
Kappa Trianguli Australis is een gele ster van spectraalklasse G met een visuele helderheid van magnitude 5,1 die zich op een afstand van ongeveer 1205 lichtjaar van de Zon bevindt.

ι Trianguli Australis (Iota Trianguli Australis)
Iota Trianguli Australis is een drievoudige dubbelster met een visuele helderheid van magnitude 5,3. Het dubbelstersysteem bevindt zich op een afstand van 132 lichtjaar van de Zon.

Als je de ster door een kleinere telescoop bekijkt dan zijn alleen de witte en de gele ster zichtbaar. De hoofdster is spectroscopisch een dubbelster die uit twee sterren van spectraalklasse F bestaat. Deze twee sterren draaien met een periode van 39,8 dagen om elkaar heen. Eén van de sterren is een Gamma Dorado-veranderlijke ster en dat betekent dat de helderheid van het systeem 0,12 magnitude varieert met een periode van 1,45 dagen.

De derde ster van het dubbelstersysteem is een ster met een helderheid van magnitude 10, deze ster bevindt zich op een afstand van 20 boogseconden van de spectroscopische dubbelster.

θ Trianguli Australis (Theta Trianguli Australis)
Theta Trianguli Australis is een ster met een visuele helderheid van magnitude 5,5. De ster bevindt zich op een afstand van 328 lichtjaar van de Zon.

X Trianguli Australis
X Trianguli Australis is een zogenaamde koolstofster. De ster heeft een gemiddelde visuele helderheid van magnitude 5,3 en bevindt zich op een afstand van 1173 lichtjaar van de Zon. Het is een semi-regelmatige veranderlijke ster die twee periodes kent; eentje van 385 dagen en eentje van 455 dagen. De helderheid varieert tussen magnitude 5,03 en 6,05. De ster heeft een diameter van ongeveer 400 * de Zon en een absolute helderheid van magnitude -2,0.

η Trianguli Australe (Eta Trianguli Australis)
Eta Trianguli Australis is een blauwwitte ster van spectraalklasse B. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 5,89. De ster bevindt zich op een afstand van ongeveer 690 lichtjaar van de Zon.

HD 147018

HD 147018 is een ster van spectraalklasse G. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 8,4 is ongeveer 139 lichtjaar van ons verwijderd. De ster heeft een massa van 0,88 zonsmassa.

In 2009 werden er twee planeten ontdekt bij de ster. De binnenste planeet heeft een massa van minimaal 2,12 * Jupiter en draait met een periode van 44,236 dagen om de ster heen. De buitenste planeet heeft een massa van minimaal 6,56 *Jupiter en draait met een periode van 1008 dagen om de ster heen.

EK Trianguli Australe

EK Trianguli Australe is een dwergnova van het SU Ursae Majoris type. Deze worden gekenmerkt door regelmatige uitbarstingen met heel af en toe een hele grote uitbarsting.

Het systeem bestaat uit een witte dwerg en een donorster. De twee draaien met een periode van 1,5 uur om een gemeenschappelijk zwaartepunt. De witte ster trekt materie aan van de begeleider. Deze materie vormt een accretieschijf die zorgt voor de uitbarstingen. De ster heeft normaliter een visuele helderheid van magnitude 16,7 en kan in uitbarstingen een helderheid krijgen van 12.1. Tijdens zeer zware uitbarstingen kan de helderheid gedurende een korte periode van 1,55 uur nog wat verder oplopen.

EK Trianguli Australis bevindt zich op een afstand van 586 lichtjaar van de Zon.

R TrA is een Cepheide-variabele. De periode bedraagt 3,4 dagen, de helderheid varieert tussen magnitude 6,0 en 8,0.

S TrA is ook een Cepheide-variabele met een mooie koperkleur. De amplitude ligt tussen magnitude 6,1 en 6,7 terwijl de periode 6,3 dagen betreft.

De deep sky objecten van Triangulum Australe

NGC 6025

NGC 6025 in Triangulum Australe
NGC 6025 in Triangulum Australe. By Roberto Mura – http://it.wikipedia.org/wiki/File:NGC_6025.jpg, CC0, Link

NGC6025 (Caldwell 95) is een redelijk heldere open bolhoop bestaande uit ongeveer 30 sterren. De cluster ligt drie graden noordnoordoost van β Triangulum Australis. NGC6025 bevindt zich op een afstand van 2700 lichtjaar van de Aarde en werd voor het eerst waargenomen in 151 of 1752 door Nicolas de Lacaille. De open sterrenhoop heeft een visuele magnitude van 5.1 en een schijnbare grootte van 12′.

NGC 5979

NGC 5979 is een planetaire nevel met een visuele helderheid van magnitude 12,3.

IAU-kaart van het sterrenbeeld Triangulum Australe – Zuiderdriehoek

Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Triangulum Australe – Zuiderdriehoek als pdf

Eerste publicatie: 28 juli 2009
Laatste keer bijgewerkt op: 24 mei 2024