Het sterrenbeeld Sagitta – Pijl
Het sterrenbeeld Sagitta – Pijl bevindt zich aan de noordelijke sterrenhemel. Sagitta is Latijn voor “pijl”. Het sterrenbeeld stelt de pijl van Hercules uit de Griekse mythologie voor. Sagitta is het op twee na kleinste sterrenbeeld. Het heeft geen heldere sterren. Sagitta werd voor het eerst door Ptolemeus opgenomen in een stercatalogus.
Het kleine sterrenbeeld bevat één Messier object: de bolhoop M71. De helderste ster is Gamma Sagittae. Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,5.
Sagitta maakt samen met Aquila, Ara, Centaurus, Corona Australis, Crux, Crater, Corvus, Cygnus, Hercules, Hydra, Lupus, Lyra, Ophiuchus, Scutum, Sextans, Serpens, Triangulum Australe en Vulpecula deel uit van de Hercules-familie van sterrenbeelden.
Gegevens Sterrenbeeld
| Nederlandse naam | Latijnse naam | Afkorting | Genitief |
| Pijl | Sagitta | Sag | Sagittae |
| Zichtbaarheid | September (aangegeven is de maand waarin het sterrenbeeld om 22 uur boven de horizon staat) voor waarnemers tussen de 90ste en de -70ste breedtegraad | ||
| Grootte | In grootte is Sagitta het 86ste sterrenbeeld (alleen Crux en Equuleus zijn kleiner). Het sterrenbeeld beslaat een oppervlakte van 80 (°)2 aan de sterrenhemel. | ||
| Omgeving | Sagitta wordt omringd door de sterrenbeelden Vulpecula, Hercules, Aquila en Delphinus | ||
| Meteorenzwermen | Er zijn geen meteorenzwermen beschreven in Sagitta |
Gegevens sterren
| Ster | Naam | Helderheid (magnitude) | Helderheid (magnitude) | Afstand (lichtjaar) |
| α Sge | Sham 1) | Pijl | 4,37 | 476,2 |
| HD 231701 | Uruk 1) | Oude stad in Mesopotamië | 8,97 | 356 |
1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.
Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Sagitta – Pijl als pdf
Mythologie
Het sterrenbeeld Sagitta wordt gewoonlijk geassocieerd met de pijl die Hercules gebruikte om de arend te doden die Zeus had gestuurd om de lever van Prometheus op te eten. In de Griekse mythologie maakte Prometheus mensen uit klei en gaf hij hun het vuur dat hij van de goden had gestolen. Zeus strafte hem hiervoor. Hij ketende hem aan de berg Kaukasus waar een arend iedere keer zijn lever opat die ‘s nachts weer was aangegroeid.
Hercules vond Prometheus op een van zijn reizen. Hij doodde de arend met een pijl en bevrijdde Prometheus.
De arend staat als het sterrenbeeld Aquila naast Sagitta aan de sterrenhemel.
In een andere mythe is Sagitta de pijl die Apollo gebruikte om de Cyclopen te doden omdat ze de bliksemschichten van Zeus hadden gemaakt die Asclepius, de zoon van Apollo doodden. Asclepius was een beroemde dokter die nu als het sterrenbeeld Ophiuchus aan de sterrenhemel staat.
In weer een ander verhaal is Sagitta de pijl van Eros die er voor zorgde dat Zeus verliefd werd op Ganymedes, de herder die als Aquarius aan de hemel staat. In dit verhaal begeleidt de arend de pijl door de lucht.
De Grieken kenden het sterrenbeeld als Oistos en de Romeinen hernoemden het naar Sagitta.
Sagitta op oude sterrenkaarten
De sterren van Sagitta
Gamma Sagittae – γ Sagittae
Gamma Sagitta is de helderste ster in het sterrenbeeld. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3.5 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 274 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een massa van 2,5 * de Zon en een lichtkracht van 650 * de Zon.
Delta Sagittae – δ Sagittae
Delta Sagittae is een dubbelster die zich ongeveer 448 lichtjaar van de Zon bevindt. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,7 en een lichtkracht van 2800 * de Zon. De hoofdster is een witte reus en de begeleider is een blauw-witte hoofdreeksster die in een periode van 3725 dagen om de rode reus heen draait.
Alpha Sagittae – α Sagittae – Sham
De traditionele naam van de ster is “Sham” of “Alsham”. Dit stamt van het Arabische “sham” wat “pijl” betekent. Sham heeft een helderheid van magnitude 4,4 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 620 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een straal van 20 * de Zon, een massa van 4 zonsmassa en een lichtkracht van 340 * de Zon.
Bèta Sagittae – β Sagittae
Bèta Sagittae heeft een visuele helderheid van magnitude 4,4. De ster bevindt zich op een afstand van 470 lichtjaar. Bèta Sagittae heeft een straal van 10 * de Zon.
Zèta Sagittae – ζ Sagittae
Zèta Sagittae is een drievoudige dubbelster. De ster bevindt zich op een afstand van 326 lichtjaar en heeft een visuele helderheid van magnitude 5,0.
Eta Sagittae – η Sagittae
Eta Sagittae heeft een helderheid van magnitude 5,1. De ster is 162 lichtjaar van ons verwijderd.
Epsilon Sagittae – ε Sagittae
Epsilon Sagittae is een meervoudige ster op een afstand van 473 lichtjaar. De ster heeft een helderheid van magnitude 6,7.
15 Sagittae
15 Sagittae bevindt zich op en afstand van 57,7 lichtjaar. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 5,8. De ster lijkt erg op onze Zon. In 2002 werd ontdekt dat er een bruine dwerg in een lang-periodieke baan om de ster heen draait.
Theta Sagittae – θ Sagittae
Theta Sagittae is een dubbelster op een afstand van ongeveer 147 lichtjaar van de Zon. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 6,5.
HD 231701 – Uruk
HD 231701 is een ster van spectraalklasse F8 V met een schijnbare helderheid van magnitude 8,97 en een absolute helderheid van magnitude 3,64. De ster is ongeveer 356 lichtjaar van ons verwijderd maar komt met radiale snelheid van -63 km/s op ons af. Over 1,36 miljoen jaar is de ster ons tot op 189.5 lichtjaar genaderd.
HD 231701 heeft een massa van 1,23 zonsmassa en een straal van 1,45 keer die van de Zon. De oppervlaktetemperatuur bedraagt 6100 kelvin en de lichtsterkte is 2,572 keer die van de Zon.
In 2007 werd er met behulp van de radiale snelheidsmethode een Jupiterachtige planeet in een baan om HD 231701 gevonden. De exoplaneet HD 231701 b draait met een periode van 141,6 dagen op een afstand van 0,45 Astronomische Eenheden om de ster heen. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,13.
In het kader van het 100-jarig bestaan schreef de Internationale Astronomische Unie een NameExoWorlds-campagne uit waarbij ieder land een ster en exoplaneet een naam mocht geven.
De ster HD 231701 werd toegekend aan Irak en dat land gaf de ster de naam “Uruk”. Uruk was een oude stad van de Sumerische en Babylonische beschavingen in Mesopotamië, gelegen langs een oud kanaal van de rivier de Eufraat in het huidige Irak.
De exoplaneet HD 231701 kreeg de naam Babylonië. Babylonië was een belangrijk koninkrijk in het oude Mesopotamië van de 18de tot de 6de eeuw voor Christus. De gelijknamige hoofdstad was gebouwd aan de rivier de Eufraat.
S Sagittae
S Sagittae is een Cepheide-veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 5,5 en 6.2 met een periode van 8,38 dagen. De ster heeft een gemiddelde helderheid van magnitude 5,7 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 4289 lichtjaar van de Aarde.
U Sagittae
U Sagittae is een Algol-veranderlijke ster met een gemiddelde helderheid van magnitude 6,5. De ster bevindt zich op een afstand van 1012 lichtjaar van de Zon.
De Deep Sky objecten van Sagitta
Messier 71
Andere benamingen: M71, NGC 6838
Type object: bolvormige sterrenhoop
Sterrenbeeld: Sagitta
Afstand: 13.000 lichtjaar
Visuele helderheid: 8.2
Schijnbare grootte: 7.2 boogminuten
Messier 71 is een moeilijk geval qua classificatie. Is het nu een bolhoop of een hele compacte open sterrenhoop? Shaply classificeerde het object als een compacte bolhoop maar Cuffey dacht daar in 1943 anders over en maakte er een losse sterrenhoop van. Nader onderzoek bracht nog meer verwarring want de bolhoop vertoont kenmerken van beiden.
M71 heeft een doorsnede van 27 lichtjaar en is ongeveer 13.000 lichtjaar van ons verwijderd. De bolhoop bevat tenminste drie milliseconde pulsars. Met behulp van de Chandra-satelliet zijn er vijf röntgen-objecten gevonden en een eclipserende milliseconde pulsar. Ook in zichtbaar licht is M71 een belangrijk object. Met behulp van de Hubble Space Telescope zijn er belangrijke ontdekkingen gedaan die helpen stervormingsmodellen te verbeteren.
M71 is voor het eerst in 1745 waargenomen door De Cheseaux maar hij legde de positie niet exact genoeg vast. Koehler deed dit wel maar hij schreef weer niet op wanneer hij de bolhoop voor het eerst zag: ergens tussen 1772 en 1779. Pierre Mechain nam de bolhoop waar op 28 juni 1780 en Messier voerde een nauwkeurige positiebepaling uit op 4 oktober 1780. Hij schrijft de ontdekking overigens keurig toe aan Mechain.
In 1783 was het William Herschel die de bolhoop in afzonderlijke sterren wist op te lossen. Zijn zoon John nam de bolhoop op in zijn General Catalogue.
M71 is relatief eenvoudig te vinden als je de pijlvorm van het sterrenbeeld Sagitta weet te vinden. Gebruik de ster van de 6de magnitude halfweg Gamma en Delta Sagittae. Onder goede omstandigheden is de bolhoop zichtbaar in een verrekijker en in de zoeker van een telescoop. In een grote telescoop is de bolhoop op te lossen in afzonderlijke sterren.
De Halsketting nevel (PN G054.2-03.04)
De Halsketting-nevel is een planetaire nevel op een afstand van 15.000 lichtjaar. De nevel zelf heeft een doorsnede van ± 2,0 lichtjaar. De nevel werd pas in 2005 ontdekt.
NGC 6839
NGC 6839 is een asterisme dat is opgenomen in de New General Catalogue of Nebulae and Clusters of Stars. NGC 6839 werd op 18 augustus 1784 ontdekt door William Herschel. De groep bestaat uit ongeveer 11 sterren die een gezamenlijke visuele helderheid hebben van magnitude 8,4.
Eerste publicatie: 26 juli 2009
Laatste keer gewijzigd op: 17 augustus 2024
