Het sterrenbeeld Dorado – Goudvis
Het sterrenbeeld Dorado bevindt zich aan de zuidelijke sterrenhemel. Het sterrenbeeld is gemaakt door de Nederlandse astronoom Petrus Plancius naar aantekeningen van de zeevaarders Pieter Dirkszoon Keyser en Frederick de Houtman. Het verscheen voor het eerst in een steratlas in de Uranometria van Johann Bayer uit 1603.
Het grootste deel van de Grote Magelhaanse Wolk, een satelliet sterrenstelsel van ons sterrenstelsel, bevindt zich in Dorado.
Gegevens Sterrenbeeld
Nederlandse naam | Latijnse naam | Afkorting | Genitief |
Goudvis/Zwaardvis | Dorado | Dor | Doradus |
Zichtbaarheid | Het sterrenbeeld is voor waarnemers uit Nederland en België niet waarneembaar. het sterrenbeeld is alleen zichtbaar tussen de +20ste en de -90ste breedtegraad. | ||
Grootte | In grootte is Dorado het 70ste sterrenbeeld. Het sterrenbeeld beslaat 170 (°)2 aan de hemel. | ||
Omgeving | Het sterrenbeeld wordt omringd door Caelum, Horologium, Reticulum, Hydrus, Mensa, Volans en Pictor. | ||
Meteorenzwermen | Er zijn geen meteorenzwermen bekend. |
Gegevens sterren
Ster | Naam | Helderheid (magnitude) | Helderheid (magnitude) | Afstand (lichtjaar) |
WASP-62 | Naledi 1) | 10,3 | 560,4 |
1) Deze namen zijn geautoriseerd door de Internationale Astronomische Unie. Alleen de sterren die een naam hebben zijn opgenomen in het overzicht.
Beschrijving
Omdat de vroege Nederlandse ontdekkingsreizigers zagen dat de mahi-mahi op zwaardvis jaagden werd hij op hun nieuwe sterrenkaarten afgebeeld na het sterrenbeeld Vliegende Vis – Volans. In sommige oude steratlassen wordt Dorado gelinkt aan Xiphias, de zwaardvis.
Dorado was een van de twaalf sterrenbeelden die door de Nederlandse cartograaf Petrus Plancius werd benoemd. Deze sterrenbeelden waren allemaal gebaseerd op waarnemingen van de Nederlandse zeevaarders Pieter Dirkszoon Keyser en Frederick de Houtman die in de 16de eeuw de zuidelijke zeeën en oceanen bevoeren. Op kaarten van Plancius uit 1592 en 1594 kwam het sterrenbeeld voor als een oudere bebaarde man die Polophylax heette (Grieks voor bewaker van de pool). Dorado kwam voor het eerst op een hemelglobe voor die omstreeks 1597-1598 in Amsterdam werd getoond. Dorado werd als sterrenbeeld serieuzer genomen toen Johann Bayer het in 1603 opnam in zijn steratlas Uranometria.
Bij ons heet het sterrenbeeld Goudvis maar er wordt ook wel naar de Zwaardvis (Xiphias) gerefereerd.
Dorado heeft twee sterren waarbij planeten zijn ontdekt. Er komen geen Messier-objecten in het sterrenbeeld voor en er zijn ook geen meteorenzwermen bekend die hun radiant in Dorado hebben liggen.
Dorado behoort tot de sterrenbeelden van Johan Bayer. Samen met de sterrenbeelden Apus, Chamaeleon, Grus, Hydrus, Indus, Musca, Pavo, Phoenix, Tucana en Volans.
China
In de Chinese astronomie bevinden de sterren van Dorado zich in twee van de Zuidelijke Sterrenbeelden (近南極星區, Jìnnánjíxīngōu) van Xu Guangqi: de Witte Verbonden Vlekken (夾白, Jiābái) en de Goudvis (金魚, Jīnyú).
Dorado op oude sterrenkaarten
De sterren van Dorado
α Doradus (Alpha Doradus)
Alpha Doradus bevindt zich op een afstand van 169 lichtjaar. Het is een veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 3,26 en 3,30. De hoofdster is van spectraalklasse A, de begeleider behoort tot spectraalklasse B. De hoofdster is ook geclassificeerd als een Si-ster hetgeen betekent dat er in de atmosfeer van de ster veel silicium voorkomt. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 3,8, de begeleider heeft een visuele helderheid van magnitude 4,3.
Het systeem kent ook nog een optische begeleider die zich op een afstand van 77 boogseconden bevindt maar deze derde ster maakt geen deel uit van het dubbelstersysteem.
β Doradus (Beta Doradus)
Beta Doradus is een Cepheide-veranderlijke ster waarvan de helderheid varieert tussen magnitude 4,05 en 3,45. De ster behoort tot spectraalklasse F en G en bevindt zich op een afstand van 1050 lichtjaar van de Zon.
γ Doradus (Gamma Doradus)
Gamma Doradus is ook een dubbelster. Het is het prototype van de klasse der Gamma Dorado-veranderlijken. Het zijn pulserende veranderlijken waarvan de helderheid minder dan een tiende van een magnitude varieert. Gamma Dorado heeft een visuele helderheid van magnitude 4,25 en bevindt zich op een afstand van ongeveer 66,2 lichtjaar.
δ Doradus (Delta Doradus)
Delta Doradus is een ster van spectraalklasse A. De visuele helderheid bedraagt magnitude 4,34 en de ster is ongeveer 145 lichtjaar van ons verwijderd. Delta Doradus is de zuidpool-ster van de Maan.
R Doradus (HD 29712)
R Doradus is een rode reus van spectraalklasse M. De ster heeft een gemiddelde helderheid van magnitude 5,40 en de helderheid fluctueert tussen magnitude 4,8 en 6,6. Het is een zogenaamde Mira-veranderlijke. R Doradus bevindt zich op een afstand van ongeveer 178 lichtjaar. Het is een enorm grote ster met een doorsnede van 370 zonsdiameters.
S Doradus
S Doradus is een zogenaamde hyperreus. Het is de helderste ster in de Magelhaanse Wolk. Het is één van de meest lichtsterke sterren die we kennen maar omdat de ster 169.000 lichtjaar van ons is verwijderd is ze met het blote oog niet te zien. De gemiddelde helderheid bedraagt 9,6. De helderheid varieert tussen magnitude 8,6 en 11,5.
ζ Doradus (Zeta Doradus)
Zeta Doradus is een geel-witte hoofdreeksster van spectraalklasse F. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 4,7. De ster bevindt zich op een afstand van 38 lichtjaar van de Zon. Omstreeks 6400 zal deze ster zich in het sterrenbeeld Pictor bevinden.
HE 0437-5439
HE 0437-5439 is een ster die zich met een snelheid van 723 kilometer per seconde van ons vandaan beweegt. Het is een hoofdreeksster van spectraalklasse B die ongeveer 30 miljoen jaar oud is. De ster is ongeveer 200.000 lichtjaar van ons verwijderd en heeft een visuele helderheid van magnitude 16,3. De ster is negen keer zo zwaar als onze Zon.
HE 0437-5439 werd in 2005 ontdekt door astronomen vanaf de ESO-sterrenwacht in Chili. Omdat de ster zich met een enorm hoge snelheid verplaatst maakt ze geen deel meer uit van ons sterrenstelsel maar van de intergalactische ruimte.
WASP-62 – Naledi
In het kader van het 100-jarig bestaan van de Internationale Astronomie Unie in 2019 mocht ieder land een ster met bijbehorende exoplaneet een naam geven. Ieder land kreeg een ster die vanuit het betreffende land is te zien. Zuid-Afrika kreeg de ster WASP-62 toegewezen.
Zuid-Afrika gaf de ster de naam “Naledi”. Naledi betekent ster in de Sesotho, SeTswana en SePedi talen en wordt typisch als naam gegeven aan meisjes in de hoop dat ze licht, vreugde en vrede zullen brengen in hun gemeenschap.
De planeet WASP-62 b kreeg de naam Kroata. Krotoa wordt beschouwd als de moeder van Afrika en lid van het inheemse Khoi-volk, dat in de koloniale tijd een gemeenschapsbouwer en opvoeder was.
WASP-62 is een ster van spectraalklasse F. De ster heeft een straal van 1,28 * de straal van de Zon en een massa 1,25 zonsmassa. De ster is ongeveer 560 lichtjaar van ons verwijderd. WASP-62 heeft een visuele helderheid van 10,3.
De exoplaneet WASP-62 b is in 2011 ontdekt met behulp van de transitiemethode. De planeet heeft een omlooptijd van 4,4 dagen. De gemiddelde afstand van de planeet tot de ster bedraagt slechts 0,0567 Astronomische Eenheden. De planeet heeft een massa van 0.57 * de massa van Jupiter en een straal van 1,39 * de straal van Jupiter. De excentriciteit van de baan bedraagt 0,00.
Deepsky Objecten
NGC 1566
NGC 1566 is het helderste sterrenstelsel van de Dorado groep. Het sterrenstelsel bevindt zich op een afstand van ongeveer 38,4 miljoen lichtjaar. NGC 1566 heeft een helderheid van magnitude 10,3 en het is het op één na helderste Seyfert-stelsel na NGC 1068.
In juni 2010 werd er een supernova waargenomen in NGC 1566.
NGC 1566 werd op 28 mei 1826 door de Schotse astronoom John Dunlop ontdekt. Het sterrenstelsel wordt soms ook wel de “Spaanse Danser” genoemd.
NGC 2070
NGC 2070 (Caldwell 103) 30 Doradus – Tarantula-nevel.
De Tarantula is een zogenaamd HII-gebied in de Grote Magelhaanse Wolk. Het gebied werd lange tijd voor een ster aangezien maar in 1751 bevestigde de Franse astronoom Lacaille dat het een nevel was.
NGC 2070 heeft een visuele helderheid van magnitude 9, de nevel is ongeveer 160.000 lichtjaar van ons verwijderd.
NGC 2070 is een extreem helder niet-stellair object. Als het zich op dezelfde afstand als de Orion-nevel zou bevinden dan zou het zo helder zijn dat het schaduwen zou werpen op de grond. De nevel heeft een absolute helderheid van magnitude -11,7.
De Tarantula heeft een doorsnede van ongeveer 1000 lichtjaar.
De Grote Magelhaanse Wolk
De Grote Magelhaanse Wolk is een onregelmatig sterrenstelsel dat zich in de sterrenbeelden Dorado en Mensa bevindt. Het is een satelliet sterrenstelsel van ons eigen sterrenstelsel en na de Sagittarius Dwerg en de Canis Major Dwerg het meest nabije sterrenstelsel. De Grote Magelhaanse Wolk bevindt zich op een afstand van 157.000 lichtjaar. Het heeft een doorsnede van ongeveer 28.000 lichtjaar en een massa van 10 miljoen zonsmassa’s.
De onregelmatige vorm kan mogelijk worden verklaard door de interactie die de Grote Magelhaanse Wolk ondergaat met ons eigen sterrenstelsel en de Kleine Magelhaanse Wolk in het sterrenbeeld Tucana.
De grote Magelhaanse Wolk bevat ongeveer 700 open sterrenhopen, 400 planetaire nevels en 90 bolvormige sterrenhopen. De Grote Magelhaanse Wolk is het op drie na grootste sterrenstelsel in de Lokale Groep dit na het Andromeda-stelsel, ons eigen sterrenstelsel en het Triangulum-stelsel in het sterrenbeeld Driehoek.
De Grote Magelhaanse Wolk bevat veel stof en gas en er vindt nog steeds heel veel stervorming plaats. Het meest actieve gebied is bekend als de Tarantula-nevel. Dit gebied is het meest actieve stervormingsgebied van de Lokale Groep.
De Grote Magelhaanse Wolk bevindt zich op een afstand van ongeveer 160.000 lichtjaar. Het is één van de handvol dwergsterrenstelsels die ons eigen sterrenstelsel begeleiden. Als we het in zijn geheel zouden kunnen waarnemen dan zou het in grootte overeenkomen met ongeveer 480 Volle Manen.
De eerste aanduiding van de grote Magelhaanse Wolk dateert uit 954 na Christus en is gedaan door de Perzische astronoom Abd al-Rahman al-Sufi in zijn Boek van Vaste Sterren. In 1503 schreef Amerigo Vespucci ook over de Grote Magelhaanse Wolk: hij schreef over drie Canopes, twee helder en eentje zwak.
De twee heldere Canopes waren de Grote en de Kleine Magelhaanse Wolk en de zwakke was de beroemde Kolenzak-nevel in het sterrenbeeld Zuiderkruis – Crux.
Het was echter Ferdinand Magelhaan die in zijn geschriften de twee sterrenstelsels introduceerde bij de Europeanen. Dit is ook de reden dat ze naar hem zijn vernoemd.
SNR 0509-67.5
SNR 0509-67.5 is het restant van een supernova. Het bevindt zich in de Grote Magelhaanse Wolk op een afstand van 160.000 lichtjaar. Het was vermoedelijk een type 1a supernova die ongeveer 400 jaar geleden plaatsvond.
SN 1978A
SN 1987A was een supernova die plaatsvond aan de rand van de Tarantula-nevel. De supernova bereikte een maximale helderheid van magnitude 2,9 en was daarmee met het blote oog zichtbaar. De supernova-explosie vond plaats op een afstand van 167.685 lichtjaar. Het licht van de supernova-explosie bereikte ons op 23 februari 1987. Het was vermoedelijk een blauwe superreus die als supernova aan zijn einde kwam.
NGC 2080 – De Ghost Head-nevel
NGC 2080 bevindt zich in het zuidelijke deel van de Tarantula-nevel. Ook NGC 2080 is een stervormingsgebied op een afstand van ongeveer 168.000 lichtjaar. De nevel heeft een doorsnede van ongeveer 50 lichtjaar en de visuele helderheid bedraagt magnitude 10,4.
NGC 2080 is op 24 december 1834 ontdekt door John Herschel. De nevel heeft zijn naam te danken aan twee opvallende heldere vlekken die lijken op de ogen van een geest. De westelijke witte vlek draagt de aanduiding A1. Deze vlek bevat een bubbel die is ontstaan door een witte, hete jonge ster in het centrum. De oostelijke vlek, A2 bevat een jonge sterrenhoop.
N44
N44 is een emissie nevel in de Grote Magelhaanse Wolk. De nevel heeft een doorsnede van ongeveer 1000 lichtjaar en bevindt zich op een afstand van 160.000 – 170.000 lichtjaar. De nevel heeft de structuur van een super bubbel die wordt veroorzaakt door de stralingsdruk van een groep van ongeveer 40 zeer heldere blauw-witte sterren.
Download de IAU-kaart van het sterrenbeeld Dorado – Goudvis als pdf
Eerste publicatie: 20 juli 2009
Laatste keer bewerkt op: 25 juli 2020