Waarnemen – de Grote Beer
De Grote Beer – Ursa Major
De Grote Beer bevat een asterisme, een verzameling sterren, dat kenmerkend is voor de sterrenhemel op het noordelijk halfrond. Het steelpannetje oftewel de Ploeg is een deel van de Grote Beer dat de achterste helft van de romp van de beer en zijn (vreemd) lange staart vertegenwoordigt. Bijna iedereen heeft de steelpan wel gezien maar heb je ooit de tijd genomen om de hele vorm van de Grote Beer te traceren? De nachten in mei zijn uitermate geschikt om dit te proberen.
Voor het noordelijk halfrond passeert de Grote Beer op de avonden in mei boven of door het zenit. Dat betekent dat het sterrenbeeld zich te noordelijk bevindt voor waarnemers op het zuidelijk halfrond. Maar het kan nog worden waargenomen vanuit de zuidelijke tropen op een lage hoogte boven de noordelijke horizon. De Grote Beer kan er in de lente “ondersteboven” uitzien. Probeer achterover te leunen in een tuinstoel om het sterrenbeeld goed te kunnen bekijken.
De steelpan uitbreiden om de Grote Beer te zien
De bekende steelpan-vorm wordt een beer als je de sterren voor de pan ook meeneemt. Deze sterren vormen het bovenlichaam, de kop en de voorpoten van de beer. De achterpoten van de beer strekken zich uit van onder het achterste deel van het lichaam van de beer.
De sterren van de Grote Beer
Zes van de zeven sterren van de steelpan zijn de helderste in de Grote Beer. De zwakste van de zeven sterren is Megrez die een visuele helderheid van magnitude 3,32 heeft. Deze ster markeert de kruising van het handvat en de pan van de steelpan. De volgende ster aam het handvat is Alioth. Dit is de helderste ster in de Grote Beer. Alioth heeft een visuele helderheid van magnitude 1,76. De ster aan het uiterste puntje van de steel heeft een visuele helderheid van magnitude 1,85. Deze ster heet Alkaid en het is de op twee na helderste ster in het sterrenbeeld.
Tussen deze twee sterren in, op de knik van de steel bevindt zich een dubbelster met een helderheid van magnitude 2,23; Mizar en Alcor. Mensen met goede ogen kunnen onder goede waarneemomstandigheden deze dubbelster met het blote oog onderscheiden.
We gaan terug naar de pan van de steelpan. Aan de bovenzijde van de pan, het verst verwijderd van het handvat, vinden we Dubhe. Deze ster heeft een helderheid van magnitude 1,81. Onder deze ster, diagonaal op de steel, vinden we Merak met een helderheid van magnitude 2,34. Deze twee sterren zijn de aanwijssterren die worden gebruikt om de Poolster te vinden. In de laatste hoek van de pan, waar de achterpoten zich uitstrekken naar beneden, vinden we Phecda. Deze ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,41.
In de Grote Beer bevindt zich een merkwaardige ster, of paar sterren. Het is Messier 40. Het is de enige dubbelster in de catalogus van Messier. M40 heeft een visuele helderheid van magnitude 8,4 en de dubbelster bevindt zich naast de ster Megrez.
Met de Grote Beer andere sterrenbeelden vinden
Je kan Dubhe en Merak gebruiken om de Kleine Beer en de Poolster te vinden. Maar je kan ook de staart van de beer gebruiken om een boog te trekken naar de ster Arcturus in het sterrenbeeld Ossenhoeder – Boötes. Van daaruit kan je de boog doortrekken naar de heldere ster Spica in het sterrenbeeld Maagd – Virgo.
Vanuit Megrez en Phecda trek je een lijn naar beneden. Je komt dan uit bij de heldere ster Regulus in het sterrenbeeld Leeuw – Leo. Het de steelpan van de Grote Beer als uitgangspunt heb je zo dus de weg naar vier sterrenbeelden gevonden.
Een uil in de Grote Beer?
Een beetje ten oosten van de ster Merk ligt een planetaire nevel die M97 en de Uilnevel wordt genoemd. De nevel heeft een helderheid van magnitude 9,9 en bevindt zich naast een ander Messier-object, M108. Dit is een spiraalstelsel van magnitude 10. Richt je telescoop op dit gebied en je krijgt er twee voor de prijs van een.
Andere sterrenstelsels in de Grote Beer
Een andere “twee foor de prijs van een” kan gevonden worden in de kop van de beer. De spiraalstelsels M81 en M82 bevinden zich hier. M81 heeft als bijnaam “Bode’s Stelsel” en M82 heeft de bijnaam “Sigaarstelsel”. M81 is met een helderheid van magnitude 6,9 redelijk helder. M82 heeft een helderheid van magnitude 8,4.
Naar verluidt zijn er waarnemers die onder zeer goede omstandigheden M81 hebben gezien zonder gebruik te maken van optische hulpmiddelen. Maar de omstandigheden moeten wel excellent zijn en bovendien moet de waarnemer goede ogen hebben. Het Andromeda-stelsel, M31, is 2,6 miljoen lichtjaar van ons verwijderd en kan met een helderheid van magnitude 3,4 soms zonder hulpmiddelen worden gezien. M81 is 11 miljoen lichtjaar van ons verwijderd.
Voor de amateurastronoom zijn nog twee andere sterrenstelsels interessant. Het eerste ligt in de buurt van de ster Phecda. Het is het balkspiraalstelsel Messier 109 dat een visuele helderheid van magnitude 9,8 heeft. Het andere stelsel is Messier 101 dat een helderheid van magnitude 7,9 heeft. Dit laatste stelsel heeft als bijnaam het Pinwheel stelsel.
Meer over het sterrenbeeld Ursa Major – Grote Beer op Kuuke’s Sterrenbeelden.
Eerste publicatie: 2 mei 2023
Bron: EarthSky
