Waarnemen – de Beeldhouwer
Het sterrenbeeld Beeldhouwer – Sculptor bevindt zich op novemberavonden voor bewoners op het noordelijk halfrond laag boven de zuidelijke horizon. Vanuit Nederland is het sterrenbeeld niet zichtbaar.
Het sterrenbeeld Beeldhouwer – Sculptor is een rustig stukje donkere lucht dat in november voor kijkers op het noordelijk halfrond langs de horizon strijkt. Beeldhouwer is een van de 14 sterrenbeelden die door Nicolas Louis de Lacaille (1713 – 1762) zijn benoemd. De oorspronkelijke naam van Lacaille voor deze groep sterren was het Beeldhouwers atelier. Je kunt in plaats daarvan een driehoek met sterren uitkiezen in Beeldhouwer. Het kleine sterrenbeeld is de thuisbasis van het punt aan de sterrenhemel dat astronomen herkennen als de zuidelijke galactische hemelpool.
Wat is de zuidelijke galactische pool?
Stel je ons voor op een galactische schaal in de schijf van ons eigen sterrenstelsel. De Melkweg ligt overal om ons heen in de ruimte. Het draait, net zoal de Aarde draait (en zoals alle objecten in de ruimte draaien) rond een centrale as. De rotatie-as van de Melkweg loopt door het centrum waardoor ons grote spiraalstelsel lijkt op een draaiend rad van vuur. Dus, op ongeveer dezelfde manier waarop we op Aarde naar de Poolster kijken, kunnen we op Aarde ook naar de noord- en zuidpool van ons sterrenstelsel kijken.
De noordelijke galactische pool bevindt zich in het sterrenbeeld Haar van Berenice – Coma Berenices. En de zuidelijke galactische pool vinden we in het zuidelijke sterrenbeeld Beeldhouwer – Sculptor. De galactische breedtegraad van die pol is -90°.
Vanaf ons aardse uitkijkpunt kunnen we niet in het centrum van ons sterrenstelsel kijken. Dat komt omdat bijna alle zichtbare inhoud van de Melkweg – gas, stof, sterren – in het platte vlak van de Melkweg ligt, op 0° galactische lengte. Als we naar het centrum van de Melkweg kijken zijn er veel dingen die ons zicht tussen ons en het centrum verduisteren. Maar kijken naar de polen van de Melkweg is anders. Dan kijken we omhoog en weg van het sterrijke vlak van de Melkweg. We kijken duidelijker in de ruimte buiten onze Melkweg. En dus zeggen astronomen dat kijken naar de Beeldhouwer hetzelfde is als kijken uit het zuidelijke raam van onze Melkweg.
Op zoek naar de Beeldhouwer
Mensen op het zuidelijk halfrond kunnen de Beeldhouwer op novemberavonden hoog boven hun hoofd bekijken. Voor waarnemers op het noordelijk halfrond met je een open horizon naar het zuiden én een donkere hemel hebben. Eén heldere ster bevindt zich in dit gebied van de hemel en die is niet van de Beeldhouwer. Fomalhaut maakt deel uit van de Zuidervis, Piscis Austrinus. Kijk ten oosten van Piscis Austrinus en onder de walvis Cetus met zijn ster Diphda. Zie je die donkere lege ruimte? Dat is de Beeldhouwer.
De helderste ster van de Beeldhouwer, Alpha Sculptoris, straalt met een visuele helderheid van slechts magnitude 4,3. Dit betekent dat als je in een stad of een nabijgelegen buitenwijk woont je helemaal geen sterren van de Beeldhouwer kunt zien.
Alpha Sculptoris bevindt zich op ongeveer 672 lichtjaar van de Aarde. Een andere opmerkelijke ster in de Beeldhouwer is Zeta Sculptoris, met een helderheid van magnitude 5,0. Een paar zwakke sterren omringen Zeta, waardoor de groep de naam Zeta Sculptoris-cluster heeft gekregen. Toch maakt Zeta eigenlijk geen deel uit van de groep. De andere sterren staan veel verder weg.
Deep-sky objecten in de Beeldhouwer
Het meest opvallende deep-sky object in de Beeldhouwer vinden we iets minder dan 5° van Alpha Sculptoris: het Sculptor sterrenstelsel. Het heeft een visuele helderheid van magnitude 8 en daarmee is NGC 253, het Sculptor sterrenstelsel, al door een kleien telescoop zichtbaar. Het sterrenstelsel is ongeveer 13 miljoen lichtjaar van ons verwijderd en het maakt daarmee deel uit van een van de dichtstbijzijnde groepen sterrenstelsels. Het is een spiraalvormig sterrenstelsel dat op infrarode golflengten een centrale balk laat zien.
Een voordeel van een dunbevolkt deel van de sterrenhemel is dat het een geweldig doelwit is voor Deep Field-foto’s van de Hubble. De Hubble telescoop werd op de Beeldhouwer gericht om de massieve cluster Abell 2744 te onthullen. Op deze foto verschijnen zelfs verder verwijderde sterrenstelsels door zwaartekrachtslenzen. Een van de objecten op de foto is meer dan 13 miljard jaar verwijderd. Je kunt deze sterrenstelsels misschien niet zien met je eigen telescoop maar je kunt genieten van het Hubble-beeld en nadenken over objecten die dateren uit de vroege dagen van het heelal.
Ook boven Alpha Sculptoris maar nog onder het NGC 253 bevindt zich de zuidelijke galactische pool. Als je met je verrekijker of telescoop naar dit punt in de lucht wil kijken, kijk je als het waren uit het zuidelijke raam van ons sterrenstelsel.
Meer over het sterrenbeeld Beeldhouwer – Sculptor op Kuuke’s Sterrenbeelden
Eerste publicatie: 1 november 2023
Bron: EarthSky
